| Navigation : Yönetim |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
=> Daha kayıt olmadın mı?
******** SIMA XÊR AMÊ KURŞİYE WERENAYİŞİ ********
***** DERSİM ZAZA PLATFORMUNA HOŞ GELDİNİZ *****
PLATFORUM (şifreli) - HÊKETA MUZIR BABAY Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
HÊKETA MUZIR BABAY
Muzır; şuwenê İbrahim Pêxamberi bi, hurendia çımanê Muzır de suriye çıraynêne. Rocê; dı teni vergi amay lewê suriye, Muzıri ra miye waste. Muzıri vake:
-Na suriyê yê mı niya, ni mi; miyê mı niye, mırê amanetê, ez bese nêkena bıdi sıma.
Verga vake:
-To ke bese nêkena nêdana ma, ma lewê suriyê de vındeyme, to so wayirê suriyê ra destur bıce bê.
Muzıri vake:
-Sıma vergê, ez hata ke seri, tepia peyser beri, sıma suriyê wenê, qedênenê. Se tibarê mı ve sıma wa bêro?
Verga sondi werd, Muzır rê hirê çekuy mordi, vake:
1-Çêneka azeva ke çê pi de mana, serba guna ayê
2-Awa ke sergema germe, saci ser ra nêdana kesi, serba guna aye
3-Awa ke gejiyê khan u newi piya gırêdana, serba guna ayê bo ke,
Ni hiremena guna rê ma dêndar bime ke, ma fek be suriyê ra nênayyme.
Ni sondia ra tepia Muzır kot raê, tenê ca ke şi, hurendia xode fınet, xo-xode vake “hey wax hey, verga ez xapıta” ebe ters u merexa şi, şi lewê İbrahim Pexamberi. İbrahim Pexamberi sêr kerd ke Muzır nao dot ra yeno, suri tey çino, cera ve şuwanê xo Muzıri cırê vake:
-Bıko, to suriye koti de ca verdê.
Muzıri vake:
-Mı teşlimê verga kerde.
İbrahim Pêxamberi vake:
-İsan cara suriye boka verga keno?
Muzıri vake:
-Mırê hirê gunanê gırana sero sondi werdi, demisê suriye nêbenê.
İbrahim Pêxamberi vake:
-So, Muzırê mı so, to ke şiya xora ke demisê cı nêbiye, verga re vace, xorê wertê suriye de qayt bê, pê jü miye qayıl bê, bıcêrê berê, xorê borê.
Muzır ebe ters şi ke çı sêr kero, eke nême dê suriye meğelo, nême mêle biyaiyo, verga ra jü na het de fıneto, jü do het de fıneto. Verga; Muzır ra pers kerd, vake:
-To şiya wayiri se va?
Muzıri vake:
-Vano “ be xo, jüê qayıl bê, xorê werte ra weçinê berê”
Yê Muzıri ki tek jü miya xo êştbiye, a miye ki hawt serri bi ke estêwrın biye, tayle ra a serre hona awr mende biye. Vergi şi wertê suriye ra feteliay, wertê suriye ra miya Muzıri çinıte we, gurete berde, Muzıri vengê xo nêvet. Verga miye berde doymê şüye de, caê de thaldi de zaynê, çutê verekê xo vêrê miye ra gureti, miye verdê ra. Miye; qırrê peyiser amê wertê suriye. Muzır şi, dest na miye ra ke, miye awr niya, verga miye zayna.
İbrahim Pêxamber tam a waxt de lewê muzır de veciya, hekmete de mend, sêr kerd ke letê de suriye qero, lete de suriye sıpiyo. Hên düri ra fınet, Muzıri ra vake:
-Bıko, bıko, no sır koti ra torê ama?
Muzıri cüab nêda, İbrahim Pêxamber hên pay ra fınet. Muzır; zaf şüwaneo de xırt bi, yi koçıkê sıt bile nêdıtene ke nonê xorê qatığ kero. Muzıri vatêne “suriye amaneta” nonê xo bile anculê werdêne.
İbrahim Pêxamberi, Muzır fit qesa ke, cı reso, Muzıri sêr kerd ke İbrahim Pêxamber cat keno ke yi pêbıcêro, Muzır rema. İbrahim Pêxamber kot Muzıri dıma, Muzıri her ke gama xo este, hurendia pasna Muzıri ra zê sıti, awe sıpiye est teber, mavenê Muzıri be mavenê İbrahim Pêxamberi bırna. Eve na hal Muzıri çewres game este, hurendia çımê çewreşine de sır bi, şi.
Yi vereke ke verga berdi, yina ra jü serba İsmailê lacê İbrahim Pêxamberi bi gırban. Sıleverê qırbane bi hene, loqırê qırbane bi moreki, gostê yi vereki ra çewres qor mordemi non werd. Cara parçe de yi goşti hêçe nêşi.
Vesnê dıdine hona fınetaiyo, key ke qomê homete kot be tenga de pile, o vesn ki u waxt beno qırbane, beno qelxanê qomi, beno qeda u qelxanê homete.
Bınge: Ağdad ra Rayber Qoçh
Qeseykerdoğe: Ana Zêrife (Çêna Rayber Qoçi)
Arêkerdoğ: Cemal TAŞ
http://www.forum-prinz.com/cgi-bin/forum.cgi?forum_name=1482&message_number=49&pid=LD2L27weRb9xA
| | | | Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
Khalmem
Sêyd be Şıxhesenia bıray biye. Meletiye de dêwa xo biya, namê dewa xo Şıxhesena biya. Sêyd be Şıxhesenia ret nêvınetê, uza ra surgın kerdê. Dariyê we şiyê hetê Qısley . Na dêwe hetê Kemerê Duzgıni de dêwa Khurêsuna, sonê uza mekan cêne, tey nanêro. Zaman de uza thal biyo, mılet zaf çine biyo. Uza de xorê mılk ramıto, çinito, werdo.
Rocê sêrkenê ke mordemê nao vecia ama lewe. Mordemeki nas nêkenê, cırê vanê:
“To kama?”
Mordemek vano:
“Ez ki xorê qule de Heqia.”
O mordemek; xorê zamanê lewê Sêyd be şıxheseni de mano. Sêyd be Şıxhesenia xorê cıte ramenê, toxımê koreki erzenê hêga, korek ramenê. Korek beno çırpoz, waxtê koreki restene de ki dêwe vecina wara. Hes museno korek, yêno yi koreki weno. Sêyd be Şıxhesenia ki dêwe de manê ke heşi ra korek qori kêre.
Rocê; beno son, Sêyd be Şıxhesenia adır kenêwe ke, hes mêro korek mewêro. Mordemo ke amo lewe, o ki lewe Sêyd be Şıxheseni de beno, yirê vanê:
“Ma sonime hêga, hes nıka amo hêga, korek weno.”
Mordemek vano:
“Mesêre hega, ezo koreki verde.”
O mordemek waxtê ra tepia bêçıka xo beno fekê xo, zê tıfongi veng veceno, vano:
“Hes ama kot korek, mı na pıra, bêrık de gınê cı, korek gule de mend. Sêrê heşi biyarê.”
Sonê sêrkenê ke, raşt ki hes merrediyo wertê hêgay ra. Namê yi mordemi Khalmemê Sırri nanê pıra. Namê a dewe ki Khalmem nanê pıra.
Waxtê ra tepia, Şıxhesen ano çêna xo dano Khalmemi, Khalmemi keno zamaê xo. Sêyd be Şıxhesenia bıray benê, hona pêsero benê. Êndi idarê çêneke be Khalmemia yi danê. Serrê ke beno tamam, Khalmem cinia xore vano:
“No piyê to serra Heqi korek rameno, çineno, dareno we, hem xorê cêno, hem dano ma. So lêw destê piyê xorane, cırê vace êndi hurêndia rocê ramıtene cıta mado, ma ki xorê cıte bıramime. Ma bınê serevda ra raxelişime.”
Çêneke sona, lêw nana destê piyê xora, piyê xorê vana:
“Bao, Khalmami ez rusna, vano ‘serra Heqi idarê ma yi kenê, ez ar kena. Hendê ramıtena rocê, cite bıdo ma, ma ki xorê gaa gıredime’.”
Pi; çênka xorê vano:
“Dikê so, xorê gao berê gırêde, sıma roce de çıqa herd ke hel kerd, uza halitia sıma wa.”
Çêne Şıxheseni sona mêrdê xo Khalmemi rê vana:
“Piyê mı vat, ‘sıma roce de çıqa ca ke hel kerd ramıt, uza êndi mılkê sımao.”
Khalmem sodır ra urzeno ra, cıtê mozıka cêno, jü ki hangajia de khane cêno sono hega, hangaji erzeno pê gaa, cıte gırêdano. Ebe sırşia dormê dêwe de sure ano sure ser. Êndi cao ke Khalmemi çız kerdo, uza beno mılkê Khalmemi. Şıxhesen cinia xorê vano:
“Khalmem zaf uzo, hem uzo hem baqılo, ni mılkê ma ma dest ra guret, heni bıke ke rısqê ma ma dest ra mecêro. Tora ke amênê sıt wazeno, nêbo, nêbo to do cıdêre!”
Çêna Şıxheseni yena moa xora do wazena, maê qesa mêrdê xo Şıxheseni ana xo viri, do nêdana çêneka xo. Rê, dı rey yena wazena, maê oncia do nêdana çêneka xo, rêa peyine çêna Şıxheseni yena çê piyê xode nisena ro, moa xorê vana:
“Daê, qulmê do bıde mı ez xorê bısımi.”
Cinia Şıxheseni çemçıkê do ana dana çêneka xo, vana:
“Bıce bısıme dikê dikê.. to çend rey mıra do wast, a taw nêama diyaine, mı do nêda to, bıce xorê fırrke, gula xo hitke.”
Çêna Şıxheseni do cêna fırrkena, qulma peyine qult nêkena, fekê xode hegle kena, urzena ra sona çê, dowo ke fek de kena amêne sıti.”
Şıxhesen heşinê pê, bıraê xo Sêydi re vano:
“Urzerê ma ita ra barkerime.. İta; êndi ê vınetene niyo. Hata ke çhem wertê ma nêküyo, çeneka ma be zamaê mawa ma ret nêverdanê. Ma ki pers da Khalmemi. Ma va çıqa hega ke roce de çız kerd, u za yê to. Khalmem şi, ebe sırşi dormê dewe de sure erde surre ser, mılk êndi mılkê yinano. Ebe rındiya ita yina rê caverdime, şime.”
Bar kenê sonê hetê Obacoğe, raê ra Şıxhesen caê şiye de xılmas beno. Hêwn de mordemo de herdissıpe Şıxheseni sero pay ra fındeno, Şıxheseni rê vano ‘urze.. goçhe bırame, gaê to kot de ke meğel bi, goçha xo uza de rone.’ Şıxhesen hewn ra urzeno ra hewnê xo qeseykeno, vano:
“Xızır bexo ama, mı sero fınet, vat ‘ga ke koti de meğel bi, uza de temel cısane’.”
Goçe cêne benê rast, veresan ra Bodig de ga meğel beno, cao ke ga meğel biyo, uza mekan cêne, uza fındenê. Sêyd be Şıxhesenia ke yenê Bodig, êndi şindor sanê wertê xo. Dot hetê Khalmemi rê vanê Dêsım, nat hetê Bodiği rê vanê Şıxhesena.
Abasa, Qırğa, Ferata, tornê Şıxheseniê. Khala, Khêwa, Qoca, Asura ni ki tornê Sêydiê. Uza ra bıriyê ra. Fereta, Demena, Heydera, Ala, ni Khalmemi ra biyê, Khalıkê nina Khalmemo Sıro. Cinia Khalmemi çêna Şıxhesenia. Ferata, Demena, Heydera, Ala domanê amıka Sêyda be Şıxhesenana yêne.
Qeseykerdoğ: Hesen Aliyê Sêydkemali
Cemal TAŞ
| | | | Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
MADDE İN GAWUR YA DA KIRMANC
Dersim’in Rengül mezrasında doğmuşum. Çocukluğum, yemyeşil bir vadinin içinde kurulu o köyde geçti. Evler, vadinin iki yamacında üçer beşer birbirilerinin gölgesine sığınmış koyun kümeleri gibi yamaçlara yapışık duruyorlardı. Asırlık ceviz ağaçları ve her adımda buz gibi su pınarlarıyla anılırdı mezramız. İnsanların geçim kaynağı hayvancılıktı. Keçi besleyen köylülerin besin kaynağı genellikle süt ürünleriydi. Her kes yoksuldu. Hemen, hemen herkes akrabaydı.
Mezrada okul yoktu. Okula gidebilen çocuklar, iki ağabeyimi saymazsak yok sayılırdı. Babam iki ağabeyimi sırtıyla taşıyıp başka köylere götürür, okumalarını sağlardı. Okul çağına gelen diğer akranları üretime katılırlardı. Ben en fazla oğlak otardığımı hatırlarım. Akranlarımda kendi oğlaklarını getirir, bazen iç içe karıştırırdık. Oğlaklar otlarken biz çocuklar oyun oynardık. Mezranın tam orta yerinde tümsek bir tepe vardı. Oğlakları genellikle o tepeye yakın mekânlara götürürdük, orada oyun oynadığımızda toprağın altında kızıl renkte bir toprak ve testi parçaları çıkardı. Vaktiyle orada birilerinin tuğlaya benzer bir taş imalathanesi işlettiği söylenirdi. O tepeye “Tumê Kilişi” derdik. Ana dilim olan Kırmancki ile “Kilise Tepesi” anlamındadır. Ayrıca o mekâna yakın bir yamaca yapışık bulunan kayada, bir evin penceresi büyüklüğünde oyma bir odacık vardı. Oraya da “Mığara Gawuri” (Gawur Mağarası denilirdi.
Okul çağıma geldiğimde, bizim köye de okul geldi. Mezradan köye beş yıl boyunca yürüyerek gidip gelerek ilkokulu bitirdim. Sonraki eğitimime devam etmek için 1973 yılında Rengül’den ayrıldım. Daha sonra yalnızca birkaç yılda bir gidebildim. 1994 yılı sonbaharında da köy boşaltmalar döneminde insansızlaştırılacaktı Rengül.
Aradan geçen yaklaşık kırk yıl sonrası, bir memleket ziyaretimde, çok merak ettiğim Hozat’a bağlı Ergane Köyü’ne gittim. Orada bir kilise olduğunu duymuştum. Bir arkadaş grubu ile gitmiştim Ergane’ye. Heyecanla Kilisenin yanına vardık. Merakla etrafını dolaşıp bir daire çizerek iyice gözlemledik. Kilisenin bir duvarı, yağmaya, talana ve inkara inatla bir medeniyetin abidesi gibi ayakta duruyordu. Ona bu akıbeti reva görenlerin adresi tarih sayfalarında yazılıydı. O topraklarda yaşayanları süngüleyenler, sürgüne yollayanların ta kendileriydi onlar.
Yeryüzünde talan ve istilaların yarattığı tahribat her yerde olduğu gibi, Ergen’de de aynı izi taşıyordu. Kilise mimari olarak ait olduğu medeniyeti tartışmasız işaret eder özellikteydi. Tartışmasız bir Gawur malıydı. O medeniyetin sahipleri ile tarihler boyunca komşuluk yapmış, sosyal ve kültürel olarak birbirinden beslenmiş ve aynı kaderi paylaşan Ergen sakinlerine dargın bir hüzünle sırtını dönmüş gibiydi. Bizim Rengül’deki Kilise Tepesinin taşlarını taşıyarak konut duvarlarını örenler ile Ergen sakinlerinin Kiliseye hakaret derecesinde kullanmaları da affedilir gibi değildi. İçim burkulmuştu, suçluluk psikolojisiyle, kilise kalıntılarının birkaç metre ötesine çömelmiştim. Başımı iki elimin arasına almış, dalıp gitmiştim…
“Çocukken otlattığımız gıdikler (oğlaklar) birinin tarlasına girselerdi, “ulan bu Hermeni malımıdır?” diye tarla sahibi tarafından azarlanırdık. Demek ki Hermeni malı sahipsiz ve yağmalanmış bir mülktü. Bizim mezrada ki Gavur Mağarası vaktiyle orada yaşayan Hermeni’nin iziydi. Tumê Kilişi’nin de bir zamanlar orada inşa edilmiş bir Kilisenin harabesi olduğunu vaktiyle duymuştuk büyüklerimizden. Ergen’deki Kilise de o mekân gibi yağmalanmış, tahribata uğramıştı. Hem istilacılar tarafından, hem komşuları tarafından. Böylece “Gawur” inanç ve etnik kökeni olarak değil mazlum ve mağdur olarak boşuna hafızamıza kazınmamıştı.
Gawurlar, köylerimize o asırlık ceviz ağaçlarını dikenlerdi. Buğdaylarımızı öğütmekte kullandığımız değirmenleri kuranlardı. Yıllarca önce köylere sulama kanallarını yapanlar, tarım alanlarını modernleştirenlerdi. Ustalıkta, zanaatta, müzikte şimdikilere miras bırakanlar olarak anılanlardı. Ama ne yazık ki, şimdilerde mezarları definecilik barbarlığıyla açılarak, ölülerinin kemikleri ortalığa saçılanlar yine onlardı. Bu yetmemiş, memleketin siyasilerince bizim en büyük düşmanlarımız olarak bilinmesi sağlanmaya çalışılanlar yine onlardı. Siyasilerin niyetlerini kavrayabilmiştim, ancak onlarla aynı mağduriyeti yaşayan biz Kırmanclar’ın niyetlerini anlamakta zorlanıyordum? Hani onları topladıklarında, 38’lere rahmet okuturcasına zulüm görmüşlüğüne tanıktılar. Hani her gıdik otardığımızda, onların süngülendikleri yerleri biz çocuklara nemli gözlerle tarif ederlerdi. Hani o yerlerde çıkan her kemik parçalarında, bize, “Gar, Abanos, Ark, Varte, Marxatune, Vartige, Mıre” nin acıklı akıbetini anlatanlardı onlar?
Toplumsal ortak hafızamız yitikti demek. Bildiğim kadarıyla; “Dünya malına tapınılmaz. Taht uğruna baht yıkılmaz. Vijdan yenir yutulur değildi, mazlum hakkı yenilmezdi. Emanete ihanet olmazdı. Kenger damarından koparılmaz, rüzgârın insafına bırakılmazdı.
Güneşi kıblesi gören bir halkın biz torunlarının hafızası gerçekten de yitip gitmiş miydi? Yeri, göğü, suyu, ağacı, çiçeği, kutsal bilen bir halkın yaşam felsefesi unutulmuş muydu? “Kurdun kuşun, kapıdaki köpeğin hakkı var” diye kulağına fısıldananlar, bu nasihatı unutmuş muydu? “Dağdaki ceylanı ürkütmek günahtır” diye tembih edilenler, duymaz sağırları mı oynuyordu? Külüne muhtaç oldukları komşusunun tarihsel mirasını koruma bilincini yitirmiş miydi? “Sanki Gavurun malı mı?” diye feryat ederek, nasihat öğütleyenlerin mirasçıları yarın birileri “Niye Kırmancın malı mı?” denildiğinde geçmişleriyle yüzleşmeye cesaret edebilecekler mi?
Evet, evet biz geleceğimizi kaybediyoruz. Hafızamızı yitirmişsek eğer, gelecekte söz hakkımızı da yitirmişiz demektir. Yıllarca önce, gözle görülen, elle tutulanları parça, parça çerçilere hediye ederek başladık. Çerçiye, el dokuma kilim ve çorabı, bir sakız karşılığında verdiydik. Gümüş yakut taşlı kemer ve taçları, plastik mızıkalara karşılık verirdik. Bedel ödemeden sahip olduğumuz medeniyetlerin örülü el işçilikli gümüş tepsilerini naylon leğenlere karşılık verdik. Sincapların ve orman ayılarının da hak sahibi olduğu asırlık ceviz ağaçlarını silah tüccarlarının atölyelerine, kabza ve dipçik olsun diye yolladık. Ayrandan gayri ekmeğimizin kış katığı hoşafın kudreti armut ağaçlarını cahilce kesip odun diye yaktık.
Gıdik otlatma çağından öncesini de hatırlamaya başladım. Annem beni çimlendirirken (banyo yaptırırken) bir dua okuduğunu hatırladım. Başımdan aşağı döktüğü her bir uskura’da (bakır tas) dilek dilerdi:
“Hayırlı bir su olsun
Bedindeki acı-sızıyı alıp götürsün
Sağlığın yerinde olsun
Gerçeğin, güzelliğin suyu olsun
Yıldızın tatlı olsun
İzan ile marifetin
Öngörü ile zekiliğin
Suyu Olsun
Nazar değmesin, büyüyesin,
İnsan-ı kâmil olasın
Az çalışıp çok kazanasın
Ömrün uzun olsun
Hastalıklar senden uzak kalsın
Haksız insanlarla karşılaşmayasın
Ayağın taşa değmesin
Sana el kaldıranların eli-ayağı tutmasın
Muhannete muhtaç olmayasın
Hayırlı mülke sahip olasın
Yetim kalmayasın
Yolun açık olsun, Hızır yoldaşın olsun”
Sürüye katılma zamanları gelen kuzuların, oğlakların, danaların kulağına da seslenirlerdi:
“Annenden kopmayasın, kurda-kuşa yem olursun” diye. Kim bu nasihatleri unuttu diye düşünürken, buğulanan gözlerim kilise kalıntılarına kilitli, yüreğim Ergen de, aklım bende kaldı.
Cemal TAŞ
___________________________________________________________________________________
http://www.forum-prinz.com/cgi-bin/forum.cgi?forum_name=1484&message_number=11&pid=LDY7/ulAZyI8M
| | | | Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | | Dağların Anahtarı
Yıl 1936. Üç kıta çatalına tutunan Anadolu’da Osmanlı imparatorluğu yerine yeni bir cumhuriyetin kuruluşunun 13. yılıdır. Osmanlı, Arap Yarımadası’ndan Kafkaslara, Balkanlar’dan Avrupa Kıtası’na kadar bu topraklara yüzyıllarca hükmetmiştir. Böylesine büyük bir coğrafyaya hükmeden bu imparatorluk, ne yazık ki hâkimiyet alanı içinde bulunan Dersim coğrafyasına bir türlü hükmedememiştir. Sayısız sefer ve istilalarla birçok komutan eskitmiş olmana rağmen, ne yazık ki hevesi kursağında kalmıştır.
Miladını yitiren imparatorluk, sosyal, siyasal, kültürel, inançsal, etnik vb sorunlarını bir kambur olarak yeni Cumhuriyete devretmiştir. Cumhuriyet kadroları ise yarım bırakılan Dersim meselesini kökten halletmeye kararlıdırlar. Türk resmi tarihi, Kürtler’in 1803'ten 1914'e 12 kez ayaklandığını yazar. Genel Kurmay 1924-1938 döneminde 17 Kürt isyanı ve ayaklanmalarından bahseder. Ordu bilmem kaçıncı self seferine hazırlanırken Koçgiri, Palu, Zilan’dan sonra sıra Dersim’e gelmiştir bile.
25 Aralık 1935 Tunceli Kanunu çıkarılır ve Dersim adı Tunceli olarak değiştirilir. Tunceli, Erzincan, Bingöl, Sivas, Malatya, Erzurum ve Gümüşhane illerini kapsayan Elazığ merkezli Dördüncü Genel Valilik kurulur ve başına Abdullah Alpdoğan atanır. Alpdoğan’ın Koçgiri isyanının katliamcı generali Sakallı Nurettin Paşa'nın damadı olması dikkate değer bir atamadır. Tunceli, yasak bölge ilan edilir, giriş çıkışlar özel izne tabi tutulur. “Pertek ile Kemah suları arasında kalan bölgenin insandan arındırılması” amaçlanmıştır.
Alpdoğan 4. Umum müfettiş sıfatıyla müfettişlerinin Dersim için tuttuğu raporları inceler. Bu raporlarda hangi aşiretin devlet yanlısı olup olmadığına, hangisinin elinde ne kadar martini tüfek, koyun, keçi olduğuna bakar.
Silahla direnebilecek aşiretler listesinin başında Demenu aşiretinin adı vardır. Generalin ilk yapacağı icraat, şaki ve haydut olarak tanımladığı aşiret liderlerine 2. Lozan kazığı atmaktır. Aşiret temsilcilerine mesaj yollar, “gelsinler konuşalım, anlaşalım” diye. Giden elçilerden biri de Demenu aşiretinin önde gelenlerinden Qemerê Boli, Usênê Xırancıke, Cıvrail Ağa’nın köyüne yollanır. Elçi; “devletin kendileri ile barışmak isteklerini, bunun için bir ön heyetin Elazığ’a alışveriş için gidebileceğini” anlatır.
Qutudere yamaçlarına kurulmuş kartal yuvasını andıran Xozmırage Köyü’nde Khezê Qemê Boli, ’nin oğlu Cıvrail Ağa oturmaktadır. Cıvê Kheji aşiret kuvvetlerini yönetmeye tek aday oğlu Hemed’i heyetin başında Elazığ’a yollar. Niyeti, hükümet temsilcisi generalin söylemlerinden ne kadar samimi olduğunu anlamaktır.
Heyet üyeleri farklı ailelerden seçilerek silahlandırılarak Elazığ’a yollanırlar. Elazığ’a vardıklarında devlet töreni ile karşılanırlar. Devlet görevlileri tarafından mihmandarlar kılavuzluğunda ağırlanılırlar. Hamama götürülürler, yeni giysiler verilir, yedirilir içirilirler. Saygı ve hürmette kusur edilmeden, ertesi gün ellerindeki mallar en iyi fiyatla Elazığ pazarında satılır, ihtiyaçları da aynı uygunlukta temin edilir. Satılan malların arta kalan paraları heyet üyelerinin cebine konur, silahları tekrar kendilerine teslim edilir, Dersim’e iyi izlenimlerle yollanırlar.
Elazığ’a gidenler Dersim’e döndüklerinde Elazığ’da gördükleri olağanüstü muameleyi bölgede bulunan Demenu, Heyderu , Alu , Usıvu , Areyizu gibi aşiretlerin önemli şahsiyetlerinin toplandığı bir cemaat de anlatırlar. Usıvu aşiret lideri Qemer Ağa:
“Devlet-i cumhuriyeti tanımak bu kadar kolay ise biz şimdiye kadar boşuna kaygılanmışız. Ben kontrolümde ki topraklara karakol isteyecem” der. Diğer aşiretler temkinli davranır. Yol su elektrik ve okul gibi önceliklerle medeniyete kavuşturulma taahüdü varken her tarafta başlatılan büyük karakol inşaatları “Osmanlıda oyun bitmez” kavramını güçlendirir. Devletin medeniyet getireceğiz, kültürel haklar ve otonomi verecegiz” söylemleri inandırıcı gelmez.
Qemer Ağa’nın istemi ile Usıvu bölgesi Pax mıntıkasına karakol inşaatı başlar. Karakol inşaatı devam edrvken çadırlara yerleşen askerin çevre halkına yaptığı baskı ve hakaretler kızlara tecavüze kadar vardırılınca, Qemer Ağa karakolu istemekle pişman olur ama iş işten geçmiştir. Direniş hazırlığında olan Demenu lideri Cıvê Kheji’yi ziyaret eder:
“Devleti kabul etmekle hata ettim. Namusum namusundur” der.
Cıvê Kheji Dersim’in ruhani lideri Sêyd Rıza ve Dersim’in diğer aşiret liderlerine elçiler yollar. Direnişin stratejisini görüşmek istediğini bildirir. 1937 yılının mayısında Halvori Gözeleri-Sılıcu geçidinde Munzur Suyu’nun iki yakasında karşılıklı oturularak yapılan toplantıda saldırıya karşı direnişin Dersim’in Şeref ve namus davası olduğu kararı alınır.
Dersim aşiretlerinin bir kısmı devletin gerçek yüzünü anlamış, katliamdan kurtulmak için çocuklarıyla, tavukları kedi ve köpekleriyle evlerini terk ederek dağlara çıkarlar, mağaralara saklanırlar. Aşiretlerin birçoğu da devletin “medeniyet operasyonu” safsatasına inanmanın bedelini toplu kıyıma uğrayarak öderler. Demenu bölgesi dışındaki tüm direniş cepheleri düşer. Ele geçirilen aşiret liderlerinden 107’sine idam verilir. Bunlardan 8’inin infazı yapılır, diğerleri ömür boyu hapis alır, dışarıya sağ çıkan olmaz. Dünyada eşine rastlanmamış adalet komedisiyle Elazığ Çarşısında otomobil farları ışığında idamlar gerçekleştirilir. Asılma kararı Elazığ adliyesinden çok önce Ankara’da bakanlar kurulu kararı olduğu çok sonraları dönemin içişleri bakanının anılarında öğrenilecekti. Günlerce halka açık meydanda asılı vaziyette teşhir edilen bedenler, ülkenin Cumhuru tarafından da görüldükten sonra küle çevrilip, meçhul yerlere gömülürler.
Liderlerin infazını, silahsız ve savunmasız Dersimlilerin kıyımı izler. Kıyıma çıkanları, o dönemin tanıkları şöyle tanımlıyor: “Çekirge sürüsü gibiydiler.”
Artık Dersim topraklarında makineli tüfek şeridinde fırlayan her boş kovan gökte bir yıldızın daha kaydığının kaydını tutar. Analar, çoğulu kurtarmak hesabıyla bebelerinin ağzını memeye tutturup bir daha nefes almamalarına mecbur edilirken, yıllarca bin ölümden beter bir acıyı yüreklerine gömerler. Genç kızlar ve analar çekirge sürüsüne yem olmaktansa, el ele tutuşarak Harçik ile Munzur Suyu’nda sonsuzluğa atlamayı tercih ederler.
Soy kırım üzerinden 10 yıl geçer. Direniş kalesinin komutanı Hemê Cıvê Keji ve silah arkadaşları direniş bayrağını elden düşürmemişlerdir. Sisli bir sonbahar sabahı, ihanetin zulasında pusuya düşerler. Osmanlı’nın taht yarışına kurban giden kelle kültürü, Osmanlı torunları tarafından Dersim topraklarında bahtını tahtına yeğleyenlerce naletlense de sonuç alır. Hemê Cıvê Keji, aynı zamanda kayınbiraderi Hasan ile Alio Qıc aynı gün aynı kaderi paylaşarak bir halkın tarihinde ölümsüzleşirler. Silah arkadaşları çatışma çemberinde ki naaşları almak için yoğun çaba harcarlar, üç mezar kazabilme fırsatı kadar zaman durmuştur. Dersim Hükümetini Laç Dersinde ilan eden kurmaylardan bu üç güneş parçası, torunlarınca onurla anılmak üzere aynı kabri paylaşırlar.
Yıl 1947 dir. “Tunç El” operasyonu sonuçlanmıştır. Tunceli’ye bir paşa atanmıştır. Bu Paşa hala Dersim Dağlarında bulunan Sılo Phıt ile bazı direnişçilerin varlığından rahatsızdır. Dersim hareketinde subay rütbesiyle yaralı olarak Demenu’lu savaşçıların eline esir düşen Ragıp Gümüşpala, Dersim’in Lokman Hekimi Mıstê Sılıci tarafından tedavi edilerek orduya teslim edilmiştir. Ragıp Bey o yıllarda artık Erzincan’da 3. orduda general rütbesindedir. Apddullah Alpdoğan Ragıp Bey’in Dersim serüvenini bilen biri olarak, kendisini direnişçileri dağdan indirmeye ikna etmekle görevlendirip Dersim’e yollar. Sılê Phıti ile görüşen Ragıp Paşa, hükümetin yeni af kanununu anlatır. Sılo Phıt: “Benim affımı görüşmeden önce, diri diri yakılan masum iki kızım ve eşimin hesabını kim verecek Ragıp Bey?” der. Ragıp Gümüşpala:
“Senin muhatabın Aptullah Alpdoğandır, oda Elazığ’da durur, ona gidelim” der. Sılo Phıt da silahını teslim etmeme koşuluyla Genaral Alpdoğan ile görüşmeyi kabul eder. Görüşmede soygunculuk ve çapulculuk suçlamasıyla karşılaşan Sılo Phıt, Generale:
“Yıllardır dağlarda bakmakla yükümlü olduğum üçyüz kişilik yetim çocuk, dul ve kimsesizin sorumlusu sizlersiniz. Topraklarıma bizi katletmeniz için davetiye de göndermedik. Dersim dağlarında bizi mağaralarda açlığa ve sefalete siz maruz bıraktınız, orada sen karşıma çıksan senide soyardım, Sayın Genaral” der. 50 ye merdiven dayayan yıllarında askere alınan Sılo Phıt Dersim eşkiyası olarak nam salar. Van-İran sınırında İran’a kaçırılan Türk tarafı sürülerinin izlerini günlerce İran topraklarında sürüp geri getiren Sılo Phıt Genel kurmayca sakıncalı bulunup tez elden tezkeresi eline verilip Dersim’e yollanır. Ömrünün son nefesini Turusmege de yeni yerleşik hayatında verirken can yoldaşı Laç Deresi şehidi İvısê Sêy Khaliyi anar.
Usıvu aşiretinden Xıdır Ağaê Usıvu direniş cephesinin yaşayan Kamillerinden biri olan Hemê Mırzê Sıli’’ye :
“Hemed Ağa! Giden gitti. Geride kalanlar yaşadıklarımızı anlatsınlar diye yaşamalılar. Gel gidelim, seni komutan ile görüştüreyim. Kanun çıkmış, dağda olanlar af ediliyor. Artık sende kendine yeni bir yaşam kurarsın.” der.
Hemed der ki:
“Xıdır Ağa! Ben Türkçe bilmem. Nasıl kendimi ifade edeyim?”
Xıdır Ağa:
“Gelirsen sana tercüman olurum” der.
Paşayla görüşürler. Paşa Hemê Mırzê Sıli’ye:
“Neden dağa çıktın?” diye sorar.
Hemedê Mırzê Sıli der ki:
Hıdır Ağa bu adam ne diyor. Hıdır Ağa paşanın sözlerini Kırmancki dili ile Hemed’e tecrübe eder. Hemed:
“Vallahi biz topraklarımızda yaşıyorduk. Siz top tüfek ile üstümüze geldiniz, biz dağlara çekildik.
Paşa:
“Dağda ne yaptınız?
Hemedê Mırzali:
“Xıdır Ağa bu adama de ki, evet biz dağa çıktık ama, orada evcilik oyunu oynamadık. Biz devlet ile çarpıştık.”
Pasa:
“Xıdır Ağa! Sor bakalım, o halde niye gelip teslim olmuş?”
Hemê Mırzê Sıli bunun üzerine, der ki:
“Dağların anahtarını kaybettim. Anahtarım dağda kaldı.”
Pasa:
“O neyin nesi?”
Xıdır Ağa:
“Umudu dağda toprağa düşmüş.”
Cemal TAŞ
http://www.forum-prinz.com/cgi-bin/forum.cgi?forum_name=1484&message_number=12&pid=LDY7/ulAZyI8M
| | | | Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
Kilitê Kou
Qesêykerdoğ: Hemo SUR
Qeyd:C. Taş & H. Ayrılmaz
Nustene: Cemal Taş
Namê mı Hemedo, namê dêwa mı Qutudereo, hama hukmati nıka name vurno, kerdo Göksu. Çê ma; pê Koê Jêle de vecinê waro, ez uza amunê riê dina. Serrê mı hêştaê ra jedêre. Ez ke hona domuno sowi biyo, hona wertê paçko de biyo, şiliyê vora, maa mı adır kerdo we. Maa mı ez nêjdiyê adıri de wertê kurnıke de naro, nêzu kata şiya, haurê mı nêbiya, tanya adıri do sarê mı. Maa mı bado herey ama ke, çı bivêno eke lazê ho vêso. Astıkê sarê mı vıloşiyero, mejgê mı aso. Piyê mı ardo hemılık sarebırno, mêjgê sarê yi hemıliki veto, vozdê serê vêrey ki veto. Mozg rındek vozdi sero fitora, onto sarê mı. Mı, dı asmi bese nêkerdo ke cızık bıliti, hêni hard de mendo, nu sarê mi biyo wes hama, cao ke vêso uza çale mendo.
demenu; zê cüamêrdo dapêro, zê cüamêrdo hêfê ho guret, zê cüamêrdo ki mêrdi.
Ez Demenucune, ağaê ma Çê Usênê Xırancıke bi. Qemerê Boli, Usênê Xırancıke, Cıvrail Ağa, ney zu khalıko, zu piyê ho biyo, zu ki lazo. Cıvrail Ağa, Lazê Usênê Xırancıke bi. Mı o di, Ağê ma u pil bi, hêrdisın bi. Hirê lazê ho bi. Lazê yi Hesen Ağa, berd Elejiz de est dare. Lazo zu ki Ko de Derê Laçi de kişia, namê yi ki Usên Ağa bi. Zu Lazê ho ki Ali Ağa bi, o ki ko de bi, badu ama teşmil bi, dewe de eve omrê Haqi merd. Namê dewa ho Arekiya. Sereniya uzay de dewa Qemer Ağaya, Qemê Khezê Moli, Uza ra cor ki dewa çê Cıvrail Ağaya.
Urus ama bonanê sowa thole, aşıri verva cı şi, ez hona domon biyo, qesê domonune coru ison viri ra nêsonê. Hukmati aylığe dê aşıro, aşıro tıfong est Urışi, Urıs pêyser çarna ra. Hetê Erzıngan de Saheyder gıneno cı, sero lawıke yımıs kerda, vanê:
“Sevdino, Sevdino, Saheyderê mı Sevdino
Şêrênê ninu pêyser açarnê
Dêsim rê hem şano, hem ki namuso
Aylığê hukmati susê ağuyo nêsımino”
eskerê aşiru ve eskerê hukmati ama ma ser de
Zê hêwnê sewe yenu mi viri. Aşıra ma Demenu est dêwa Oxiye ser. Oxiye de Ali Ağaê Hêşi bi, cırê Heso Khul vatêne, O ve Lazê ho Mıstafaya uza gınay cı, bese nêkerd meyita biyarê, meyiti caverday amay. Nıka, no Mıstafa Altun esto, namê yi namê apê yi Mıstefay no ve pa.
Eskerê aşıro ve eskerê hukmati amey dormê dewê Demenu gureti, adır verda dêwu, dêwi vêsnay. Demenu veciay ko. Hama, Cıvrailê Khêji bonê ho canêverday, verê bonunê hode çar mordemi kısti. Piyê ho ki kokım bi, çıma ra sêfil bi, o bêrd bi wertê bırr de dard bi we. Namê ho Khezê Qemê Moli bi. Cıvrail sono lewe piyê ho. Pi vano:
“Cıvo!”
Cıvrail vano:
“Se vana bao?”
Pi vano:
“To thaba kes bona ver nêsana?”
Cıvrail cüab dano piyê ho, vano:
“Bao! Mı dı têni pê bon de sanê hercolê danga ver, dı tên ki sanay bono ver.
Ora dıme Demenu; da Kırziye ro. Se u heştaê mordem qırr kerd, hêfê Ali Ağaê Hêşi ve lazê ho Mıstefaya gureti. Dêwi vêsnay talan-taras kêrdi gureti amay.
Ora dıma ki Demenu ve Usıvuna Gaxmute sero dapêro. Des u phonc mordemi Usıvu ra, des u phonc mordemi ki Demenu ra kişiay. Ayê dıme ra amey hure .
demenu; zê cüamêrdo dapêro, zê cüamêrdo hêfê ho guret, zê cüamêrdo ki mêrdi.
Bado Tertelê ‘38i ama. No qorê mı o waxt ra seqet mend. Ez; ko de qersuna eskerê hukmatia biyo dırvetın. Tıfongê mı çine bi. Ez zê na waxti feqır biyo. Yiê ke eve çhêk bi, qarşiyê hukmati veciyêne, mı çhek u thurıkê dinu guretêne pesêwe dinu dıma fetelnêne. Dinu zof xatırê mı zonêne. En zof Hemê Cıvê Khêji de feteliyêne. Hama Sılê Phıti de, Hemê Mırzê Sıli de feteliyo. Mırzê Sılê Hêmi de feteliyo. Ez dı serri ko ra mando, serra zuyê mendo, serra dıine de amnon eskeri dormê Demenu guret, dı cini kışti, ez binu dırvetın. Pê Koê Jêle de dere esto, a dere de biyo dırvetın. Demenu butın ez caverdo remay şi. Tam vist u phonc roci a dere de mendo. Mı; a vist u phonc roci coro riê noni nêdi, zu uwe sımıte. Lasêr amu fekê derey de bınê bırri tasto berdo, uza biyo qaus. Mı; eve a dırvetia, fêkê derey de ho sana a qaus, dawadardene. Esker, sêwe u rocê ama lewê mıra uwe gozıte berde, ez nediyo. Tam elaiye biye, zê mırcolıki ğılêne, dormê mıro feteliyêne. Kınarê mıde, qarşiyê mıde eskeri amêne uwe, mavêne made dı-hirê gami mesafe eşti bi. No qorê mıno rast dırvetın bi. Qersune gınabi cı astık sıkıt bi, ver ard bi pey. Mı; ho dıma kas kerdena zor ont bınê yi khêndi, dergania uwe ser merediyo ra. Mı ver çarnêne Jele düay kerdêne. Mı vatêne, ‘Jêlê..! Eke tode kıramete esta, mı; destê ni zalımo mede!’ Sıma ke lewê mıde biyêne hazarê sıma vışiyêne. Dı roc u zu sewe ke vêrde ra, esker ustra uza ra onciya şi. Hemê Cıvê Khêji, Qemê Sılê Bazari ve bıraê ho pesewe veciay amay. Dinu ez uza ra kerdo phoşti berdo Mirê Çorso, mırê vake:
“Ma vêsanime! Qê nonê to bırr ra çino?”
Hirê olçêği ardê mı bırr de wadarde bi. Mı hurendia dinu cı salıx dê. Dinu şi, yi ardi veti ardi, poti wêrdi. Dinu ez ardo raê sero fêke derey de naro, uwe kerde khançolıke, lewê mıde nêe ro, ardê ho gureti tekıti şi. Ez uza hêni hard de mendo. Zê nıkay doxtorê çino, hebê çina, melemê çino. Eve a dırvetia zıng teyna yavan de mendo. Decê qorê mı ki do zerrê mı, ciğerê mı qılasnê ra. Nêşikino bılewi, honde ke a awa gırênaiye cên, ken dormê lêwanê hora ken hit. Amnono, tijia amnoni dana mıde, ez germ de vêsu, uza vêson u têson mendo.
Rocê; hêni vêrê ho ser ğızbine, nêjdiyê se metroy şiyo lewê derey. Mı sarê ho kerd uwe, uwe sımıte ke zerrê mı zup u zua wo. Kemerê Şêrti vanê, hora mıleketê ho eskerao. Dormê yi de qereme biyo derg, ez ğızbino şiyo gıno wertê yi qeremey ro. Wertê yi qeremey de ez vişt u phonc roci mendo, mı zu uwe ra ber cara riê noni nêdi. Hemê Cıvê Khêji, Sılê Bazari, Mırzali, Sılê Phıti, pesewe veciay amay, onca ez kerdo phêşti, taê ca berdo. Wertê hode qesêy kêne, vanê, ‘no ita gest de mıreno, ma çıg neydime?’ Mıstafa ama lewê mıde nişt ro, bajiyê ho seqeto. Çê Khalıkê İsanê Naze, mordemê maê Haqê. Mıstafay vake:
“Çê Khalıkê İsanê Naze de bıze esta, sêre a bıze cıra bıcêre biyarê.”
Yi şi, hama amay ke bıze nêda cı. Yi vato:
“Pero biyarê, bıze berê.”
Demenu ko de caê bin de wertê geme de lone dêre. Esqia u filar bi, bırr u eskıta de mendêne. Yi şiyêne, estêne dewa ser, mal çi kelepur ardêne. Zu bıze têwertê de dı mejdia u nêma dêne. Cêvıkê mıde dı mejdia u nêm bi. Mı vêti perey day bıraê yi mordemi, yi şi a bıze mırê hêrnê arde. Hemê Cıvê Khêji velg sıkıt kerd bınê mıra. Uwa ke dere ro yena kemerê arde bêvın kerde, aye ra qelfê derbaz kerde, dêz kerde, vaê sanê cı, uwe arde, lewê mıro viyarnê ra berde. Beho ververê mıde phoşti ser merediara, puşia ho este riê mı ser, wertê hêwn u hayıg de mordemunê lewê horê vake:
“Sıma butın wêşe, sonê fetelinê. A bıze sare bıbırnê, gost sole kêre, wertê na komelê bırrê sıği de berzê daro ser. Tiji ver ra beno husk. Astıko pocê horê burê, gostê nêrmi verdê, no ke bi vêson horê dest radano, cêno erzeno ho fek, gunao.”
Ez; hirê asmi hani hard de biyo. Ne bese kerdêne ke ho hetê ser dêmdi, nê ki thoa. Sıtê nêle , rono teze, dıme, sanabipê mırê melem vırast, lewê mıde na ro. Mı o melem kerdêne hora.
***
Rocê; mı hesna ke, eskêri do pıro, malê Demenu berdo. A roce sodıra ke tiji dot ra est, mı va:
“Ya Hezreti Mıhemmed! Ya to canê mı bıcêrê mı na hal ra rarêyne, ya ki çeverêde xêri! Ez ita gest de merdo, no çı şaseto?”
Bi roca bine tij ke biye şirin, qarşiye mıde kemeru de gırs esto, uza de vêngê qırraişi ama. Dı rey ke qırrê, mı bınê bırr ra ho kerd çhêwt sêrkerd ke bıza. Mı êwe kerde, a kemer ru biye war amê, amê lewê mıde fêkê ho fişt golıkê uwe, uwe sımıte. Bıze lewê mıde meğel biye ke, a ki lınga verêne ra biya dırvetın. A bıze, şiyêne, çerdêne son ke bi amêne lewê mıde mêle biyêne. Sero nê müye mand bi, nê ki thole. Mıletê ma nıka qesêy keno, vanê, ‘na bıze şiya çerda, son de ama lewê neyi. Ney sıtê bızê lito, beho biyo wes, bado ki bıze sare bırna.’ Nêzon ke ney key lewê mıde biye ke, çiyê nianêni nanê fêkê mıra. İson cara niya honde mılqu keno? Ez çor asmi hard de mendu, asmê wertê yi bırde mendu, hama saiya lazê Cıvê Kheji Hemedi wes mendu. Bıraê de mı eşt bi, Hemê Cıvê Kheji o ki berd lewe ho.
çerxbaşiyê demenu hemedê cıvê khêji bi
Demenu de keso gêves çine bi. Fetelnais u tertif daisê firaro, yanê çerxbaşiyê Demenu Hemê Cıvê Khêji bi. Hemê Chıvê Khêji ke na cêr de dapêro, nonê ho, tutınê ho, cepxanê ho, bızane ke bover ra caê bin de dardo we. Cao ke kotêne tıfong, dormê meteris de thoa nêverdêne. Yanê eve tertif u marifeta roza pêrodaişi beho beli kerdêne. Rozê ke ita dênepêro, bızane ke roza bine hurendia qewğa bovero. Pesewe ke raê ra şi, mordemê ho se-dısey metro têşirta têrtif kerdêne, qol gırêdêne. Têvdirê ho guretêne. Mırcolıke ke hard ra bışiyêne, yi phêzne guretêne. Vatêne, ‘ya eskero, ya ki miliso.’
Hukmati; o sıre de çhêk dabi aşuro, aşıri firaruna feteliyêne. Usıvu, Khuresu, Alu, Arezu ra isono jêde bibi milıs. Sılê Phıti ve Qemê Sılê Pasay, Hemê Chıvê Khêji, bıraê ho Qemer Ağa, piya koti vırnia milıso, cıra çor têni kısti, hêşt tên ki heşir gureti, tepia verdayra. Hemê Cıvê Khêji vat bi ke, ‘serva Sule Ağay bo ke bêre têşmil bê, nêne ke nêne, sımo nêkison.’ amay teşmil bi. Yi milışi esker ver feteliyêne. Eskêri cırê vatêne ‘sêre filaru bıkisê, sare cıra kêre biyarê, peru bıcêre.’ Milısa sarê berdêne, her sarey rê dı kağıt u nêm guretêne.
ağleri pê qesa hode nêvıneti
U waxto ke pırd vêsna, a waxt butu aşıro xevera ho kerde zu. Ağlero vake:
“Dame hukmati ro, hukmati pêyser cêreno ra nêno.”
U waxt Cıvrail Ağa ve mordemunê ho şi lewê Sey Rızay ve pilê Şixu Usênê Sêydi. Cırê vake:
“Sêyd Rıza! Made tıfong berze.”
Dinu soz da.
Sêyd Rıza Usê Sêydi rê vano:
“Neqê ke kot ve to dıme ra, se bıkêre ke tora bıvışo?”
Usê Sêydi vano:
“Vozde!”
Sêyd Rıza vano:
“O ke to dıma vost?”
Sey Usen Vano:
“Acêre zuyê wertê çari de pırode, goni wertê çımoke!”
Peyido; Demenu koti tıfong, hama hukmati têde lona Laçi de qırr kêrdi. Sêyd Rıza, Usê Sêydi, lazê Qemer Ağaê Usıvu Fındıq, Bırazaê Cıvrail Ağay, Bıraê Mırzê Hemê Sıli bêrdi Elejiz de fiti dare. Yi bina ra taê êşti hepıs, taê ki surgın kêrdi. Yiyê ke hepıs de bi, hukmati bado derjini sanay cı, ilaci day cı bute qırr kêrdi.
***
Lazê Hemê Mırzê Sıli ko de kişia. Namê ho Ali bi. Pasaê yeno Mamekiyê. Xıdır Ağaê Usıvu, Hemê Mırzê Sıli rê vano:
“Hemed Ağa! Hayde şime, derd u arzuyê ho pasayrê vace.”
Hemed vano:
“Xıdır Ağa! Juanê mı çino, ez Tırkki nêzon. Ez cırê se vaci?”
Xıdır Ağa vano:
“Hayde şime, to ke se va, ez cırê tecrume ken.”
Piya sonê, pasa Hemê Mırzê Sıli ra pers keno, vano:
“To çaê vecia ko, çıra hukmat de dapêro, tıfong est eskerê hukmati qırr kerd?”
Hemedê Mırzê Sıli vano ke:
“Xıdır Ağa ney rê vace, ma veciayme ko uza de kaê domonu nêkerdo. Ma dapêro, sıma mara kısti, ma ki sımara kısti.”
Pasa vano:
“Xıdır Ağa! Cıra perske, eke heniyo, no çaê amo teşmil biyo?”
Hemê Mırzê Sıli vano:
“Kiltê mı kou ra mend. Mı kilitê kou kerd vindi”
Pasa vano:
“Kilt çıbao?”
Xıdır Ağa vano:
“Lazê ho ko ra merdo.”
***
Rozê, mı ve bıraê ho lone de bime, eskeri dormê ma guret. Mordemê ma Savêrdi, zu ki dı têni bıraê ho ve çêna hoa, ma piya lone de meser mendime. Hemedê Cıvraili serva ma mordemunê horê vano:
“Sêre diyarê dinu, yi merdê ya ki wêşe. Eke wêşe biyarê, hurendi avurnê, eke dırvetıne ki hurendia ma cırê mevacê.”
Demenu amay, hurendia ho marê nêvate ez cınaza kerdo, uza ra berdu caê de bini. Demenu, bıraê mı hode fetelnêne, kam ke çı da cı. Hemêdi hêsa mı dêne yi bıraê mı, mırê rusnêne.
ez şiyo, hukmati de teşmil biyo
Demenu serva mı, vat bi ke; O dırvetıno, nêşikino ko de vındero, va sêro têşmil bo. Bıraê mı ez kerdo phoşt, ardo berdo Pax. Ma qereqolê Paxê Suro de teşmil bime. Hora mı ve bıraê ho şime. Ey firarê bin nêthawray, dinu vake; Ma bêne qırr kenê. Çı ke hukmati ra dibi, a rira tersêne. Ez şiyu têşmil biyu, muduri vake:
“Uwo ke dırvetıno cıra pers kêre.”
Mı va:
“Ez Tırkiki nêzonon, zonê sıma fam nêkon.”
Mırê tecrubane ard, yi mıra zonê ma pers kerd, vake:
“Kami ardım dêne sıma, sıma şiyêne çê kami, kami non dêne sıma?”
Mı vat ke:
“Mudır beg! Ez guna kami bıcêrne. Ezu bınê na tenga Haqi de. Niade Qesne-posna hukmatia. Ez ko ra bine. Tıfongê mı çine bi. Hama horê filaru de feteliyêne, tıfongê dinu têy fetelnêne, dinu parçê nun dêne mı, mı werdêne. Kêşi ki eve zerreweşiya nun nêdo dine. Ey kotêne zerre, eve zorê tıfongi çıg ke bi guretêne. Keşi cırê çever ranêkerdêne, destê hoa nun cınêdêne.”
Hirê rêy muxtar ama, ez berdu qereqol ifade mı guret, oncia mıra yi pêrşi kêrdi, mıra namê filaro pers kerd, mı va:
”Xêr, ez namê keşi nêzonon.”
Mı namê kêşi cırê nêva. Eke bıvatêne ma şime fılan çê, yi non da ma, hukmati ey qırr kerdêne, surgun kerdêne. Mıra ravê taê amay bi têşmil bivi. Çê Hesê Khuri, Sılê Phıti teşmil bivi hama, çê Mırzê Sıli ve Çê Cıvê Khêji ve bıraunê ho hona ko de bi.
uwa pêrtage ra naver ferman vet
Hukmati ke Derê Laçi de Demenu Qırr kêrdi, yiê ke kou ra pêgureti, yiê ke dêwu de, yiê ke teşmil bi, yi têde butın dayarê, ardi Marçık. Raa ke corde yena kona hêganê Marçıki uza qurçe esta, uza de top kêrdi. Cini u cüamerd, domoni têde sanay têver, ağır makiney sanê cı butın qırr kêrdi. Bado astıkê meyitu dêarê, uza kınıto kerdê uza, a qurçe sero doarê. O mılet ke uza qırr kerd, hukmati narey ki zor da hetê Jêle, zêde Khurêsu qırr kêrdi. Heyderu, Alu, Abasu, Keçelu têdine ra ki qırr kêrdi. Dêsım de des u dı aşira ra mılet qırr kerd, nêno hasav. Uwa Pêrtege ra naver ferman vet, têde qırr kerd, çı pers kenê? Piyê mı, moa mı, khalıkê mı, emrê Haqi mêrdi. Mara kes surgıniye nêşi, ez ke teşmil biya, efe veciay bi. Qırr kerdena mıleti ra tepia taê hona ko de bi. Ey nêamay, teşmil nêbi. Hemê Chıvê Khêji, ney serronê pêy de kişia. Hona ke mılet têde ko ra bi, na Marçık de qereqol bi. Eskerê qereqoli zof merax kerdo ke no Hemê Cıvê Khêji, Sılê Phıti sêne mordemyê? Yi eskeru Kırmanco rê vato:
“Xevere cıdê, defê bêre ma bıvenime.”
Demenu daviştê têni amay, dormê qereqol de fırr-çêwerme çhêki gıreday. Sılê Phıti rusna werte. Sılê Phıti çhêkê ho day olvozonê ho, kıncanê Kırmanciya ho xemelna, xençeria ho miye verr ra wa, şi wertê eskêri. Eskeri dot ra verva cı amay vırandi fiste têra, dest toqa kert, têver-têdıma şi verê çeverê qereqoli. Uza cao rasto hurendia hegaya. Dinu cırê non ard na ro, vake:
“Hemo Cıvo Khezo, Mirza oğlu Hemo, yi ki bêre.”
Yi ki şi lewê Sılê Phıti. Sılê Phıti xençeria ho onte, kay kerd. Na xençeriyê sano ra, nata-bota, rê wertê saqa ro, rêy vera çıma ro, yiê dormey ki heyran mendê, yiro sêrkenê, hünê. Hêni xeyle reqeşia, kardi arde cenderma, arde çauşi, arde ho, yi ki dorme de çêf kenê. Eskera cırê azet u xısmete kerde. Şiyê ke est dina ser, onca cırê non ard, cığarey day cı, dest toqa kerd, kêrdi raê amay. Xeyle waxt ke kot mabên, onca elçi rusno, vato:
“Sılo Phıt, onca bêro ma bivêno.”
Sılê Phıti ve dirê mordemana şi, esker ki dot ra amay şüya serê qereqol de rêştipê, hal u demê zuvini pers kerd, dinu vake:
“Bêre têşmil bê, metersê, hukmat thaba nêkeno.”
Sılo Phıt; zê bılbıl bi, Tırkki qesey kerdêne, yi vat ke:
“Ma ters ra nê, piyê ma kısto, maa ma kısta, qomê ma, zav u zêçê ma kısto. Çınay ra ma bıterşime? Thoa non u sola ma eskêr sero wa?
Zubun ra bıray ra, eskeri şi qereqol, Sılo Phıt ki şi ve ko. Bado dı hirê asmira tepia eskeri xefiay rusnay ko. Xefiyaê ho ki Usê Sılê Lali bi. Lazê ho estê Şêğank de, namê zu Sılêmano, namê zu ki Khekılo. Khurêsıc bi, wertê Demenu de mendêne. Yi Demenu rê vake:
“Bêrê têşmil bê.”
Demenu nêşi, têşmil nêbi. Sılo Phıt ama şi, Xarpet de têşmil bi. Qereqoli serre de rê xevere rusnêne, vatêne Sılo Phıt va bêro, ma bıvenime. Sılê Phıti; ko de cara şila nêfetelnêne. Ê dêy tıma ağır makina bi.
pasaê de dewleta tırki dırvetın kot demenu dest
U waxt; zu ke biyêne dırvetın, guretêne berdêne lewe Mıstê Sılıci. O cerre bi. Na bado gerrê yi hukmati dê kerd. Hukmati, o wast berd. Sêrkenê ke ilazê ke yide hukmati dest de çinê. Derê Laçi de terefê hukmati ra dı tên eskêri wes konê Demenu dest. Eskera ra zu dırvetın beno. Sılê Phıti sono Sılucu ra Mıstê Sılıci ano, dırvêtunê yi eskeri kenê wes. O dırvetın hetê têrfi ra zof gırs bi, qumadarê serê elaiya eskeri bi . O ke bi wes, benê nêjdiye Mamekiye de verdanê ra. O sono reseno dewlete. Sılo Phıt ke teşmil bi, Turuşmege de vınetêne. O qumadar bado, ney serrunê peyino ame, fetelia çerrexia, rêçe berde Sılê Phiti ser. Hata ney serronê peyinu O qumadar serre de rê, dı sêrde rê amêne çê Sılê Phıti. Hal-xatırê yi pers kerdêne. Cırê çi ardêne, vatêne:
“Ez eyrê can dêndaru.”
demenu; zê cüamêrdo dapêro, zê cüamêrdo hêfê ho guret, zê cüamêrdo ki mêrdi.
Ez zalımu dest nêkuto. Şêle biyê amê mılet daarê, sana hover berd. O zalımê biyê amê kote vılê ma, efe veciyê, vêrde ra şiyê. Sıma fetelinê, vacê:
“Hezretê Êli.. na Rama Oli , zalımo azê made meveco, axê ma mekêro.”
Nıka na Tunceliyê de niyadan, zê mıletê verên mordemê rındi nêvinon. Şêxsê mıletê verêni, mıleketê mordemê verêni, qılawuzê mıletê verêni, baxse bi. Nisanê dine nıka her keşi de çino. Dine; zê cüamêrdo dapêro, zê cüamêrdo hêfê ho guret, zê cüamêrdo mêrdi. Ez ke qesonê dinu inkar kêri, axrete de caê mı çino. Zuo de Khurêsıc bi, namê ho Sêy Khekıl bi, buruğê Haqi sero bi, dêy vatêne:
“Niyadê! Ney zımeli, na pırnike, na buriyê to qelemê Haqiê. Tu ke qırvane kena, tu ke miyaz kena vıla, tu ke loqmê Haqi dana, eştire caro çımê tora yena? To thaba vana ‘ya Haq!’ Eştire ke çımê tora amê, ze ke hêgaê de to beno, to uwe dana, loqmê to ki heniyo. Tu ke loqme nêda, Haqi ra nêtersa, Hegao ke bezo, nun pa nêbeno, uwe çina nun pa vêseno, tu zê deya.”
ağaê çuxure
Ağaê Çuxıre mordemonê ho day qırr kerdene. Waxtê khalıkonê dinu de, mordemê ho qırr kerdê, berdê lonê ro kerdê war. Zu cıra xeleşiyo, çor sêrri feteliyo amo, vato:
“Sıma ke mordemê ma qırr kerdê, qenê sıma meyitê ma madêne. Ma mordemime, sıma qırr kerdê çaê meyito ma nêdanê?
Dine ki hohode fıkır kerdo, nêy mordemi ra sık kerdo, vato:
“No ke na qesa vano, marê saredeco, no axıri fetelneno, çerexneno, hêfê ho mara cêno. Dêy ki bercê honika Mehemedi serr.”
Zor u zerpê dinu zof biyo. Nêqina ho mıleti rê zof bena. Na tertele u qırr kerdena ’38i ke amê, Alu ra hirê çor mordemu şi êxparê dinu hukmat de kerd, vat:
“Lazêk zewejino, nêverdanê sêro lewê waştia ho. Aver eyi sonê lewe. Cinike eve zor u zerp mêrdi ra cêne. Zof nêqine kenê, qul kisenê, heqeretu kenê.”
Ağâê Çuğıre ki pilê Alunê. Sule Ağa, Hesen Ağa, Memed Ağa, hirê qonağ bi, hama wayirê des u hêşt dewa bi. Dewrê verên de na Usıvu ve Kudu ra danêpêro. Usıvu ravêr sonê lewê Demenu ke phêşti bıwazê, Demenu qebul nêkenê. Narê ki dı tenê Usıvu sonê lewê Alu, vanê:
“Na qewğa de dest berzê ma.”
Eke sonê, pırd de İbrayimê Mıstafay beno, pilê a dewe o beno. Dinu ra zu mordemê Xıdır Ağaê Usıvu biyo, hama dı mordemê hêwl biye. İbraim pers keno, vano:
“Sıma Çaê amê?”
Vanê:
“Ma ve Kudu ra dopêro, Kudu zor kerdo, dest ra ma erzê.”
Dêy ki vato:
“Sêre Çuxure, çê Hesen Ağay, Pilê ma dêye. Sêrê çê Usênê İbrayimi, dinu ke va ‘ma tıfong erzême’ bêre, ma dest erzeme sıma.”
Wayirê çeyi rê vanê:
“To ki made bê.”
Nun cırê vênenê, nunê ho wenê. Mordemek cinia ho temey keno, vano:
“Ma ke xeyle kotime düri, to çiyê maneke, vengde mı, ez cêrenara.”
Vezenê ra kunê raê, xêyle ke çê ra koti düri, cinia mordemeki veng dana, vana:
“Lazêk şivig ro şiyo, qorê ho şikiyo.”
Mordemek cêreno mêymono vano:
“Sıma sêrê, ez cêronra.”
O, cêrenora sono çê, yi ki sonê. Dı bırazaê khalıkê Bava İbrahim Yıldırımi ve Sêyd Abas Yıldırımi gınê cı, kışinê. Dêy ki paçê zernu danê dı mordemonê ho, rusnenê çê Hesen Ağaê Çuxure ke, yi dı Usıvunê ke şiyê uza, çê hode bıkısê. Yi hurdme mordemeki sonê çê Hesen Ağay ke cinike eve bargıraniye nêwesa. Çê Hesen Ağay de nanê pıra, o zu vozdanu pê a dığaskane. Yi pêcêne, hurdme mordemo anê têlewe,uza kısenê.
Nêy meselê ke viçra-pus biyê têde hukmati rê qesey kerdê. Hama têde dayarê, pil u qız bêrdi. Çêna Memed Ağay bena, hona azeve bena, zof çhêre bena. Ni ke bêrdi Kertê Mazgerdi, qumandarê eskeri piyê a çêneke rê vano:
“Na çêneka ho bıde mı, ez sıma verdena ra.”
Pi qebul nêkeno, vano:
“Ez çêneka ho nêdana. Hukmato, ya ma qırr keno, ya ki surgın keno. Mı ke çêna ho dê sıma, mesto mılet pêhêşiyo, vaco ke, tornê Usênê İbrayimi çêna ho dê, ho xelesna. Ez qırr kerdena horê raji bena, çêna horê raji nêbena.”
Ağaunê Çuxure juvin ra gırêdanê benê corê Kertê Mazgeri, uza hegao duzo, cırê vanê, ‘Korta Heru.’ Uza de hegle kenê. Ağır makiney ardê qurrmuş kerdê, dinu zanu ke ma qırr kenê. Sule Ağay vato:
“Ravêr domun u hermetunê ma qırr kêre, dıma hona maranê.”
Hukmati çêber u qonağonê dinu, hêwl-xırabê dinu bute, mor kêrdi, qapan kêrdi. Zern u perê dinu, ipeg u xaliyê dinu Kêrtê Mazgeri de bute sokmış kêrdi.
http://bonema.org/kirmanIcerikDetay.asp?ID=256
|
Cevapla:
Bütün konular: 242 Bütün postalar: 600 Bütün kullanıcılar: 695 Şu anda Online olan (kayıtlı) kullanıcılar: Hiçkimse 
|
|
|
|
|
|
| |
Bütün hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeden yayınlanamaz.
|
|
|
|
|
|
|
|
denilirdi.