Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
Vengê Şüwaranê Kırmanciye
Mêyman: Hüseyin DOĞANAY
Perskerdoği: Hüseyin AYRILMAZ-Cemal TAŞ
Sêyd Usen.. to koti de ama riê dina, çend serriya, kami serra wa? Xêrê xo nasiya xo bıde ma.
Ez; 47 de Zankırage de ama riê dina. Ez ke ama riê dina, piyê mı eskeriye de biyo. Zankirege; ebe nınga Xozat ra dı saati oncena. Ez ke kota hawt serre, mı hawali veti. Mı çımê xo a taw kerdi vindi. Ez; ke kota des u jü serre, mı themur guret xo dest. Serra des u hirêine de, mı pıra themur cınıt, êndi musa. Serra des u çarine de; mı themurê xo kerd xo dest, ez şiya wertê talıbo. A roca na roca, ez wertê talıbo ra nêveciya. Talıbonê xora wesa ke, cıra Heq wes bo. Dêma; çêmres u dı serriyo ke, mılet xatırê mı keno.
Ma Dêwrescamalıcime. Namê ezbeta ma ‘Hacu’na. Dêma khalıkê mı derg biyo ke , leqeme na pıra, vato; ‘ezbeta dergo’. Namê Piyê mı Kazım bi. Namê moa mı Kibe biye, tayıne cırê ‘Çibe’ vatêne. Ez; hetê pira tornê Sêycamalê Dêrgia, hetê maê ra tornê Sêydajiya. Sêycamalê Dergi be Sêydajia bıraê jübini benê. Moa mı be piyê mına domanê dedanê. Zankirege de dı ezbeti estê, ezbeta jüê re ‘Sêydajio’ ezbeta bine rê ‘Hacu’ vanê. Ez Hacu ra wa. Qinatê mı heniyo ke, dêma; khalıkanê moa mıra jü şiyo Kerbela, ‘hec’ kerdo amo. Aê ra cırê vato ‘Hacu’ Zobina jüanê ma Kırmanco de ‘Hacı’ çino. Marê ‘Çê Sılê Mede’ ki vanê. Çê sılê mede wayırê kıremete benê. Mıleti vatêne ‘verde ustına Çê Sılê Mede ro hemgin amêne.’
Domankina mıde çarıği bile mı dest nêkotêne. Xora çê piyê mı feqır nêbiye, yiê ke dêwa made têde feqır biye. Ma zaf pêrsaniye onte. Çıke; otuzsekiz amabi ma serde.
Themur kami ra musa, to en sıfte wertê camaati de koti de themur cınıt, yeno to viri?
Mı; roca verêne ra hata nıka; dêsê xo Tırkki, şüwarê xo ki Kırmancki vatê. Themur; piyê xora musa. Dêse ki en zêde xalê xo Kazım Dedey ra musa. Ma; cem verde Tırkkiya guretênede, dêşi Tırkkiya vatêne. Ma Kırmanc ki cem nêgureto. Pirê bo, dêwrêse bo, eke amêne dêwe, xorê Kırmanc ki veng u Heqi dêene, Kırmancki kotêne têwt, ma cırê vatêne ‘xorê budelaê Heqio.’ Yinanê ke Tırkki nêzanenê koti ra dêse vaco?
Cem; mı sıfte dewa Lelo de guretde. Lelo; dêwa Çemişgezekia, ucay rê ebe Tırkki ‘Lal Uşağı’ vanê. Heqaniye perskena, namê uzay ‘Lal’ ra yeno. No ‘Lal’ Beyitıco, Obacoğe re şiyo uca, namê xo uca ra gureto. Pirina mı; Çemişgezek de sıfte biya. Ni dêwê Çemişgezeki têde Kırmancki nêzanê, Lelo ki nêzanê. Zamande şiye uca, wertê Tırka de mendê, Tırkki qeseykerdo, Kırmancki xovir ra kerdo. Mı dêwa Lelo de Tırkki dêşi vatê.
Şuwari ki; dêwa Uskeğe esta, a ki Çemişgezek dêra, en sıfte mı uca vati. Axtuğe de Qoco estê, Eginiye Qerebalianê, Hazariye Resıkanê, ni Kırmancki zanê, şuwari mı ni dêwade vatê.
Her caê Desimi de ki ez fetelina, her kes ki qimet dano mı, hama eke çıgırao nêzana, ez ki en zaf herdê Obacoğe ra hez kena. Herdê Obacoğe mırê zaf şirin yeno.
Kasetê xo sıfte to kêy vet, kami vet? To yi kasatê xode vana ke ‘bizim dilimiz tarihi bir dildir’ çaê to kasete de heni vat?
Kaset; mı sıfte 1972 de vet. Xora 66, 67 de teyipi çine bi, kaseti çine bi. Ravêr İmam Erdemi vet. Xarpet de Öztürk Plak est bi, uca vecia. Gülom band est bi, yina de vecia. Doğrışiya xızıri ke perskena, cüamerdê maê heneni Dêrsım de estê ke, ni lawıkanê ma vanê, mı cêvê xora vecenê. Mı tenê cesurine kerde, diyağ da xo, kota stüdyo mı kasete de vati. Tayine ki tersa ra nêvaki, tabi.. Herkes tibar nêkeno vaco. Zedine ni lawıkê ma xode berdê toprağe. Colig amo vatê, xode berdê a dina. Hesê Khaji amo vatê, yi ki xode berdê a dina. Deliyê Firiki xode berdê, Sêydê Khewıci xode berdê, yiê ke ez zana niyê, kam çı zano hona çıqa sayıri biye. Ez Sêydê Khêwici nêresta hama, moa mı be piyê mına qeseykerdêne, vatêne, ‘Sêydi ke veng fitêne xo, isani damıştnêdene ke meberbo.’ Piyê mı vatêne, ‘Doğê Khewici vatêne. Doğê Khêwıci de ki vengo henên est bi ke, yi ke şuware vate, berbisê isani hazır bi.’ Taine imkanê xo çine bi. Taine fırsendê xo çine bi, waxtê tayıne de ni imkani çine bi, yaji çine bi, ra u olaği nêzanêne.. ters eşti bi.. hepıs eşti bi.. velhasıl her çi ki marê êşti bi...
Jü ke nia zê sıma perskerdêne, nia jüanê ma dıma kotêne, qimet şinata xo dêne, belkia ki ma nıka xeyle xeyle raver şibime. Heni inamke ke, ma nıka na kamia xo, namê xo, jüanê xo, derd u khulê xo, her çiyê xo rınd ispat ki kerdibi, xeyle ca ki raver berdibi. Heq sıma ra raji bo ke, sıma nia kotê na şinata xo dıme, kamia ma anê meydan. Na kara ke sıma kenê, zaf kara de hêwla. Ez sıma rê duwacia.
Nıka sêrkêre.. seveta jüanê ma ez vana ‘tarihi bir dildir’ hêa mı heni vat. Nıka.. mıletê Kırmanci nesil ra be nesil hata na roce amo, jüanê xo ki xode ardo. Hama ez vana sêşti, to vace hawtaê serrio Tırki koto wertê mıletê ma. Hona hona ki taê kamılê ma Tırkki nêzanê. Dêma ke jüan her çiyê isanio. Jüan ke nêbo, to se derd u khulê xo vana? Her çi jüanê isani dero, haştia to, zerreweşiya to, insanlığia to, roê to her çi ebe jüanê to yeno meydan. Her kes tarıqê xo, ebe jüanê xo ano werte, dügela xo ebe jüanê xo sanopê. Jüanê isani; non u sola isania daaa... Dina saniapê, nêsaniapê, no jüan qesey beno, tabi ki tarihi bir dilo... Nia vaci, ni têlê themiriê newiyê ke çelik ra vırajiye, hawtaê serra ma diyê, uza ra ravêr têlê themuri, perdê themuri loqıra ra vırajiyê. Key ke têla asêne icat biya, Tırkki ki a taw koto jüanê ma ser. Çaê inkari kerime, çaê bıterşime? Jüo ke jüanê xorê wayır nêvecia, xorê wayır vecino? Hometa xorê wayır vecino?
To vake ‘teyipi ke bi dêyra hona ke lawıkê ma, şuwarê ma ağme bi.’ Ni teyibi en zaf waxtê Alamancia de amay dewanê Dêsimi. To thoa Almancia rê kaseti kerdi pırr?
Tabii.. raşt ki a taw zaf alamanci amay, kaseti kerdi pırr. Yiê ke yenê mı viri; Lacê Khekê Mumud Ağay, Nurettin Almanya ra amabi. Heq rametia xo cıkero, yi teyibe arde, jü mordem ki hetê Nazmiya ra amabi, namê yi ki Mamudbi, O ama Zankırage, mı dirê teni yirê vati. Ninara tepia hayleme kot mıleti, kam ke teyibe gurete, voşti amay...
Na lawıka Pojvanki esta, to vata, na lawıke kami sero veciya?
Na mesela Pojvanki; Cemşi Ağay mırê qeseykerde. Na lawıka Pojivanki kami ke yımıs kerda, ez nêzana. Ez Cemşi Ağay ra heşiapê. Cemşi Ağa; pilê Qocono, lacê İdari Ağayo. İdare Ağa; Diyarbekir de hepıs de beno, uza ra remeno yeno Dêrsım. Pojvank; dêwa de qıca, yê Qocona hama cıra düri kona. Qoco Pojivank vecenê sati, Abaso benê mişteri ke bıhêrnê. Dormê Pojvanki de ki dêwe Qırğo estê. Qırğo ki benê mişteri, Qoco rosenê Qırqo. Pilê Abaso Sêyd Rızao, lacê xo Baba ki endi hurendia pi dero. Pilê aşira Qırqo ki Salman Ağao. Pojvanti sero Abaso be Qırgo konê jübini, zaf mordemi Pojivanki sero gınê cı. Na lawıke uzay sero yımıskerda. Hama na çeküya ke vanê ‘La-lao na xebere tepıs bıkerê, sona gına namusê Sêyd Rızayi’ na mı bado besnê pıra. Raybero Qop bırazaê Sêyd Rızayo, kono Babay dıma ke kistenedo. Mı ki lawıke de vat ‘na sona gına namusê Sêyd Rızay’. Rüstem Polati.. qa lewê tode mırê va.. saadê mı tia.. heni nebi.. mırê vatke; ‘Dede.. Rayber merdo şiyo, mıneta de mı tora esta, qenê cırê milican mevace, namussuz mevace.’ Mı ki vat ‘Rayber; qesa to serê mı sero hama, Qopi ki na qesa heq kerda, mı ki vata. Lawıke de vano:
Dada Qoco amê Pojivank rosenê
Qırğo qifiê, Pojivank hêrnenê
Baba vano, ‘Qoconê sıma Pojivank rosenê
Sanatanê Baê mınê Kokımi re se vanê’
Şine bıvêso bêhegayi
Rayberi xırabe kerdo, cepê Nêrgızbabayi
Aşiri vanê ‘na xebere tepıs bıkêre’
Sona gına namusê Sêyd Rızayi
Şine bıvêso bê hêgayi
Rayberi bozmiş kerdo
Çerx u duzenê Sêyd Rızayi
Aşiri vanê ‘na xebere tepıs bıkêre
Sona gına namusê Sêyd Rızayi’
Sêyd Rıza vano
‘Aşirêne; sıma mırê se vanê
Ez ki nêwazenu yi hersızê bırazayi’
Êndi nia vana.. va zerrê Rüstemi mıra nêşikiyo. Xora çerx u duzenê Sêyd Rızay raşt ki Rayberi kerd xırabe. Yanê mılet nêheşiyopê ke, tepia hetê Sêyd Rızay ra, Sêyd Rızay rê ğeletiya. Oncia vanê;
Satoğli Salman Ağa pusula onceno
Vano ‘qelfê isan nao cêro yeno
Babao aznawuro vero’
Heqo to cara keşia nêde diyaine
Cara beno ke Kırmanc; Kırmanci ver dêwu thalkero.
Raştia xo ki zerrê isani zondano. Kırmanci bexo be xoa kerde. Hem hurdemena ki mısayıbê jübiniê.
Tene ki şuwara sero qeseybıkime.. şuware esta to vata ‘Kılmo, kılmo’ kami yımıskerda, cıgi sero vacia?
Aşira Çareka esta, dêwê xo hetê Têrcan dêre. Ê Çareka hirêse u şêşt dêwe xo estê. Ağaê aşira Çareka Mıstafa Bego, cırê vanê; ‘Mirê Çareka’. Mıstafa Beg; verde dewleti nêbeno, nêw-des dêwe xo benê. Rocê; Jü Dêwrescamalıc, jü Khuresıc, jü ki Babamansurıc piya sonê çê Mıstafa Begi de benê meymen. Cırê azet u xızmete kenê, sande Mıstafa Beg vano; ‘Sêydanê! Êwro mırê hêwnê bıvênê, sıma ke sodır ra uştira, hêwnê xo mırê qeseykêre.’ Beno sodır, sêydi cıle ra urzenê ra, tek be tek hêwnê xo Miri rê qeseykenê. Ravêr; Dêwrêscamalıc hewnê xo qeseykeno, Mire lêwa tadano. Babamansurıc hêwnê xo qeseykeno, Mire vano ‘nê.. Khurêsıcê’m to hêwnê xo qeseyke, to senê hêwn di?’ Khuresıc vano; ‘Mire Ağa, hêwno ke mı diyo, ez ke ni hewni qeseykeri to dana mıro.’ Mire vano ‘torê sondi wena ke, ez demisê to mebi.’ Khuresıc vano; ‘Mire Ağa, hêwn de to zırra.. heni zırra ke, vengê to herd u asmen kerdpırr.’ Mire vano; ‘hııı.. no hêwn doğriyo...’ Mire urzeno ra sono destanê Khuresıci. Vano; ‘Tercubanê ni hêwni niyao ke, namê mı vecino, çol u qeza ra beno vıla, her kes namê mı heşinopê, mı naskeno.’ Ano ostorê dano Khuresıci, vano; ‘ni ostori bıce, cinise ret bıfeteliye, xorê ret parsê xo arêde, bere zav u zêçe xo ret weyike.’
Raşt ki yi hêwnê Khuresıci ra tepia, namê Miri beno vıla. Mire beno dewleti, hukum keno, dêwa cêno, beno wayırê hirêsey u şêşt dêwe. Roce yena, Mire beno nêwes. Cırê qırbana kenê, benê jiyar u diyara ra fetelnenê, se kenê nêbeno wes. Vanê ‘çırtıkanê bonanê Miri ra goni yena. Na lawıke a taw vacia. Hetê Tercani de jüê Khuresıci yımıskerda. Zamanê made ki Deliyê Fırıki vata, hetê ma ser, yanê Tercani ra nat Fıriki vata. Vengê Fırıki hem zaf wes beno, hem lawıki yımıskerdê.
Na lawıke ez piyê xora muso. Piyê mıra tepia ez ki koto naê dıma, mı vate. ‘Kılmo kılmo, dımê dewrani.’ Yane ke, ison çıqa dewleti beno bıbo, isoni re canweşiye lazıma. Serva mal u mılk ki, zor u zerp çiyo de meqbul niyo. Coru ax u waxê keşi, keşi rê nêmano.
Şuwara ‘Memliyê Mı’ kami ser vacia?
Memli Qerebalıc beno. Durumê xo rınd beno, altunê xo zaf benê. Bıraê de xo bêno. Memli ki nêtkeno ke Kamax de mılk bıhêrno. Heni altunê xo zaf benê ke, qeweta xo sona cı, şikino Kamax têde hêrneno. Bıraê xo cırê vano; ‘Bıra.. bê gosmıne, Kamax meso, no herdê Kamaxi marê xêr nêano.’ Gos nênano bıraê xo sono Kamax. Uza konê vırniye çisenê. Êndi dısmenê xo ke benê, xebera xo bena ke no sono Kamax... sonê raê ra konê vırniye.. êndi ke Kamax de serba altuna yeno çistene, kes nêzano. Na lawıke sero yımıskerda, vanê;
“ Memliyê mı serê xo piseno
Zê heliyê yabani kemer ra vêzeno
Lao sevkan to çımo ra korbê
Çıtur qersune erzena, bıraê mı çisena
Memliyê mı bajiyê xo saneno
Sono hetê Erzıngani, Kamax hêrneno
Nê lao bıra, serê to caê nêaseno
Tora tepia na dina gêwre, mırê haram bo.”
Şuwara ‘Desteka Tırabzoni’ esta to vana. Verde; mabanê ma be Trabzoni de xeyle raê biya. Na lawıke kami sero vacia?
Hetê Pulmoriye de dêwa Aşkirege esta. Uca Weli Beg beno, wayırê dısmeni beno. Dısmenê Weli Begi; Weli Begi ver barkeno sono hetê Erzıngani. Weli Beg; waxtê de kono raê sono ke dısmenê xo bıvêno, bıkiso. Sono Trabzon, peyiser nêno. Êndi ke se beno, koti de mano, kes nêzano. Dêma; Weli Beg şiyo Trabzon, aye ra vanê ‘Deşteka Trabzonia Qumune’. Uza dengız esto, nıngona sonê, a taw uza kişino, peyiser nêreseno Erzıngan, yi Weli Begi ser vacia.
To çıqa ke şuwara wes vana, cinia ser ki wes vana. Lawıka ‘Ğezele’ de; Hesen Ağaê Kheji kamo, Ğezale kama?
Hesen Ağaê Kheji; Ağaê Beyitano, hem pilê beyitano, hem ağaê Beyitano. Ğezale ki çêna dedê Hesen Ağaya. Pêheşiaina ma; Hesen Ağa namê xo nano Ğezale ra. Bado çı beno, çı satino nêzana. Ğezale jüê de bini de zeweznenê. Ğezale ke zêweznenê, Hesen Ağa Ğezale re zêwt dano, vano ‘dilegê mı ke Sultanbabay ra esto, to peyiser bêre.’ Roca ke destu paa arêde, waştiyê Ğezale terefê Heqi ra gıredino. Waxt ra zımıstan beno, dadasê roci ke vêrd ra, layık vecino serê bani, vare rünode. Ğezale ki a taw sona yine ra bırosê awuke ana. Waxto ke Ğezale bınê şivigi ro vêrena ra, layık hüyê vore cor de keno Ğezale ser, vano; ‘ererê dilegê mı ke berz u alçağa ra esto, Heq u tala ya canê mı bıcêro, ya ki mırê çare bıvêno.’ Dirê roci ke kono mabên.. a.. layık mıreno.. Hesen Ağay be Ğezela, zêrria xo jübini re zaf beno, hama nêresenê jübini. Ma kamılanê xora na dawa nia hêşiaymepê. Rocê; Phezgêwranê mara jü layıki dı çekü vati, ez heşiyopê, hama mıqama xo nia nêbiye. Mı dest est cı, na lawıke sero fıneta, dirê nuğdey ki mı yımıskerdi, mı vate. Vatena mıra dıme, êndi na lawıke hawur biye vıla.
Saan Ağay sero ki şüware yımıs kerda... Ca ca mıqama de bina vacina.. hama peroyine de ki zaf manê gırani estê, heni niyo?
Jüê de Khuresıci yimis kerda, hama no Khuresıc kamo, ez name nêheşiapê. Na şüwara Saan Ağay zafıtena vata. Piyê mı ki Saan Ağay ser vatêne. Na hetê Vacoğe de Deliyê Firiki êşti bi, yi ki Saan Ağay sero şüware yimis kerda, sero vata. Verde; jü ke şüwarê yımıs kerdêne, yi sairanê ma her jü terefê xora çeküya de rındeke neqesnêne, besnêne şüware ra vatêne. Zê şinatkaranê nıkay kes keşi vero nêveciyêne.. serva namê xo ververê jübini ro nêşiyêne.. nê jübini de sere ontêne, nê ke veciyênê riê jübini... Verde heni biyo, kami ke jüyê yımıskerda, yi bina ki vata.. vata hama.. nuğdê ke napıra ki, qê bêsorete niya, şikina lawıke.. duzenê lawıke xırabe nêkerda..
Tabii.. tayıne şuwara Saan Ağay vata hama, zaf ağme nêbibi, key ke na dêwrê peyin de teyipi veciay, kaseti bi pırr, ma şuwari vati, hona ke her kes heşiapê.
Taê şüwara de namê aşira vêreno ra. Aşire esta, to şuware de qoynena, aşire esta to vana ‘bêbextiye kerda.’ Ni aşırê ke namê xo wertê şuwara de ebe bêbextiye vêreno ra, keşi thoa torê vake ‘to çaê zemê ma kena?’
Na lawıka Pojivanki de; ez Rayberi re vana ‘milican, xayın, namussuz’ hama Satoğli re nêvana.. Çaê? Çıke; mıletê to serva yi mordemi vano ‘yirê mısteheqo.’ Çıqa ke Satoğli mordemi çistê, dısmenaine biya, yi ki dusê xode dopêro, hama zê Rayberi cısn u cıbletê xore xaynine nêkerda. Hama Rayberi butın Dersimi re bêbextiye kerda. Mordemo de zê Alişêr Efendi yeno, xo erzeno bextê Dersimi. Êee.. tarıq de bextê Dersimi berzo. Made vanê ‘textê xo bırızne, bextê xo merızne.’ Tarıqê made coru keşi bêbextia mordem nêçisto, keşi mıletê xo nêroto. Jü Rayberi heni kerdo. Seveta na xebere ra, uwo nowo, keşi namê Rayberi domananê xora nêno. Dema ke sairê ke lewıke yimiskerde, gereko fel u emelê mordemi biyaro vera çımê xo. Mordemo ke bêbexto nisanê xo estê, cırê vanê ‘şimır, milican, bêşeref u bê namus’. Nıka ez mordemê zê İdarê Qocoğli rê, şikina qesa de kotiye biyari serê jüanê xo. Çıke; mordemo de hêwl biyo. Ez coru kamılê de mara nêheşiapê ke, Topuzoğli mêrdê Kırmanci re kotibiyaine kerda. Demena rê, Saan Ağay rê çaê kes thoa nêvano?
Tabi ki mıletê ma zerre weso, hirao, taê xayınanê xo qebul kenê, taê qebul nêkenên. Na lawıka Thanjige; qewğa Laçino be ê Semıka ser vecia. Yıbılê Boji Laçinıco, Lılê Sılêman Çawuşi ki Khalıkê Kazımê Şıxhesenê piyê Ali Haydar Veziroğliyo. Mı ke na şuware vate, Kazım Ağay mıde qeseynêkerd. Çıgo ke; mı Yıbılê Boji goyno, lawıke de vato:
“Thanjige bıvêso bêhegayi
Yıbıl vano ‘moa mırê vacê merdena mı ver mekuyo
Nêçe tenê Semıku dormê mıde nalayi’.”
Kazım Ağa mı vêneno, kelê xo bırneno, vano ‘kele; kelê Dêwrescamalio, tode ki qeseynêkon. Laçino cırm do to, to Yıbıli goynena, mordemê zê Lılê Sılêman Çawuşi inkar kena.’
Jü ki İbrayımê Ebıli est bi, yi ki mıde veng nêkerdêne. O ki zamaê Çê Mıçkay bi. Rocê; İbrahim ama lewê mı, kelê xo bırna hama mıde veng nêkerd. Mı ki cırê vat; ‘İbrayim, bê manga de hêwle bıde mı, ez dı çeküa na lawıke ra besni, yi çeküyê ke nênê hasabê to, ez yine bıvurni.’ Vatke; ‘Ez ke to nêdi, ez surgunê Babê Pirê xo bi. To yi çeküa derhal wadere, ez desınde manga xoa hewle torê ana.’ İbrayımê Ebıli ki zaf mordemi çistê, hemi ki ebe xaynia çistê. Sıma ke ni nusta berê vıla kêre, yi oncia mıra pırnıka daranê we. Ma ez se bıkeri.. çistê.. xayınia çistê.. va nêçistêne, ma ki nêvatêne.. ma heni niyo..?
To şinatkarê Kırmancana. Her kes zano ke to şuwara ki zaf wes vana, cinia ser ki rındek vana. Yane çıqa ke şuwara de mıleti berbis fiye, hende ki cina ser fina huwayıs. Hama hunerê de tüyo bin esto, to jüanê Tırka ki, pak qesey kena...
Qa a kıremeti niya.. qabiliyeto, talıbê mı.. qabiliyeto. Mara en Kırmanckiyê zalali, piyê Ali Haydar Veziroğli Kazım Ağa qeseykeno. Kazım Ağa; nıka Meletiye de fındeno, hama to ke davatene, Kırmanckiê heneni qeseykeno ke, to ayıl u mayılê cı mana. Jü ki Cemşi Ağay wes Kırmancki qeseykerdêne. Tırkki re ke vana; ez lewê Murşit de zaf menda, lewê Mustafa Kılıç de zaf menda. Heni qolaiya? Mursıd zaf şirin bi. Rocê yi be ormanci Hêyderia têde reqi sımenê. Ormanci Hêyder; yağê Murşdi cêno cırê vano; ‘Murşıdê mı, to ke wayırê xo zana, themur bıce xo dest bıcıne, ez defê sama de wese sêri.’ Halbuke Ormanci Hêyder nêke serxos, eke ayıx bo besenêkeno sama sêro. Murşid; Heyederi re vano; ‘La-lao Hêydê’m, xeberê niyaneni tora düriyê, bore-bısıme, pheştia ormaniya ra ramerdiyê oğlım..’ Ormanci Hêyder vano; ‘Nê.. wayırê tobo ke, ez; sama de henêne sêri ke.. to bıvêne.’ Mursud themur keno xo dest, dano têlanê themuri ro, kono têwt, Hêyder urzeno ra kono sama. Mursud sêrkeno ke Hêyder koto sama, hama tepeleme sono. Cara şiyaina Ormanci Hêyderi şiyaina sama niya, Mursud vano, ‘Mesepe ra turnam.. al sana xaber olsun.. çarxa nazar eyle gel.. ters gidiyorsun turnam, doğrulda gel..’ dee.. Hêyder çı zano, qesa Murşidi nêkona serê Hêyderi. Mursud zano ke Hêyder serxoso, vano; ‘Yürü belgirim yürüü.. Haq içindir.. dön belgirim dön..’ Hêyder hona famnêkeno, Mursud vano; ‘ Ero torê vana acêre..’ Hêyder hona ke cêrenoya.
Nıka taê şinatkarê ma veciye, vengê xo weso, lawıkanê ma vanê. Lawıkanê Weliyê Usenê İmami, lawıkanê Sılê Qıci, ê Alaverdi, ê to vanê. Taê jüanê ma rınd nêzanê, lawıka kenê pêsoret benê. Taê ki lawıkanê ni sayıranê ma kaseta xode vanê, serê kasete de ki namê xo nusnenê vanê ‘rındkerdoğ’! To nina rê se vana?
Tabi ki vatena sıma rasta, kokımê ma gosnanê lawıkanê yi şinatkara xorê hünê. Hama, wertê camaatê şinatkara de, jü nêşikino ke jüê de bini re naê tomete kero. Na mesela hem mesela de gırana, hem mesuliyeto. Şinatkar; mesuliyet cêno xoser, usılê xo heniyo ke şinatkar; şinata qomê xorê heqber veciyo, bınê na qesa ra veciyo. Ez besenêkena keşi re çiyê vaci, hama naê vaci; Jüanê ma xora dina de senık qeseybeno. Mordemê ke na kare kenê çend teniye? Nıka Heqi ra nêdaiye bıbiyêne, serê dina Gêwre de fırsend u imkanê Sılê Qıci bıbiyêne. Qomê Made zê Sılê Qıci mordem qolaq, qolay êndi nêno. Tenêki, kêşkia lawıkê xo tek ve tek alacağ bıvatêne, jü ki her lawıke qeydade bina bıvatêne, a sıre keşi nınge nêestêne yi ver. Her keşi gos nêne lawıkanê yi ser. O tenê herbi vano, ez bile rınd nêkona ser. Hama to ke rınd xo ve lawıka yi guret, famkerde, sêrkena ke mêrık neqesneno, kamo ke cırê xeberê vaco. Gereko nia bo, owo ke yımıskeno, yımıskero, owo ke vengê xo weso, lawıke mevurno, va vaco, eke nia bi, to ke gosnaser, omrê isani beno derg. Xora yiê ke lawıkanê yi bina rê wayır vecinê ki, ostayıne kenê, kenê rest.. nê qesa de qotırkerdena, nêki qesa vijdan u meremetia. Mordemo henên xora şinatkara sero saynêbeno.. çıgi sero ke saybeno, êndi ez mevaci. Raştia Heqi awa ke, ni şinatkaranê peyina ra, Kırmancki de vengê Hıdır Akgül weso, lawıka hem qeyda de vano, hem wes vano.
Domananê mara jü, lawıke de vano; ‘Bextê Dersimi çaê hende kotiyo.’ Mı ki vake ‘Na çeküye nia mevace, bextê ma zaf gırso, vace ke taylê ma kotiyo, qederê ma kotiyo. Waxto ke to vat bextê Dersimi kotiyo, a taw kulanê jübini vurneyme, cara heni beno?’
Yiê ke vanê rındkerdoğ.. ma ez cırê se vaci... eke despera xo yena va mağa de bine pêsanê.. çaê kemera kosê paga ma hurendi ra lêwnenê?..
Pari; Camatê Dersimi ê Berlini to dowat kerda, ma ki to berda Almanya. A konserê de zaf şinatkarê ma veciay, tedine ki xo dust de lawıki vati. Hama to ke vecia qarşiyê mıleti, mı salone ro sêrkerd, kokımê maê ke uza bi, çımanê zedine ra iştiri amêne war. Fikrê to gore sebebê xo çıgo, çaê sırê tode berbenê?
Berlin de keşkia tenêna waxtê mı zaf biyêne. Ez verda peyniye, waxt senık mend. Keşkia tenêna waxt bıbıyêne, dorğışina Heqi uza de zerrê mı ki zaf giria. Mı wastêne ke tenêne vaci. Seveta Kokıma ki.. se vaci.. Tırkki vanê ‘her yiğidin bir yoğurt yiyişi var’. Dêma ke seda mı kokımanê ma bena welatê yine. Yine ke gos na lawıkanê mı ser, yi; bêkeşiya xode yenê têri, yi; zulm u zorbajiya zalımo de yenê têri. Yiê ke qurbetiye de ki xora ğeribiê, mane de sêrkenê. Seda mı ke gos ro şiye, zerrê xo girino. Herdanê xo anê xo viri, mordemanê xo anê xo viri.
Cêncê ma; zê kokımanê ma goni nêgırênenê.. no qibetê yina niyo, no qibit qibetê mao. Domanê ma ke amay riê dina, ma têy Tırkki qeseykenime, hata roca merdene. Nıka lacê mı Abas ki jüanê ma lawıka vano. Vengê xo ki weso, hama inkaniye esta.. o zê mı zerre ra vaco? Yiê ke gos nanê mı ser, têy vezenê, sonê roê xo ser. Mordemo ke gos na lawıke ser, eke famnêkerd hende ke gos nano qeyda ser. Mordemo ke jüan zana, lawıke çıgi ser vacia, kami ser vacia, bızano halêo, nêzano halêo.
Sıma cem u camaati çaê dardi we?
Cem; ma pir u raybera nêdard we. Sıma cenca dardi we... Sıma uştira, vat; ‘pir çino, rayber çino, Heq çino. Marê raê lazım niya.’ Talıba ke heni vat, êndi zerrê ma ki bi serdın. Ez guna domana nêcêna.. hasa keşi mırê nêvato ke ‘cem mece, talıba meso... to ke cem bıcêre, ma nêverdayme..’ çiyo nênen mırê nêvacia. Hama wertê mobeti de cêncanê maê çhepçia vatêne ‘dede kimdir yahu... gericiliktir.. dedelik; sömürüdür, aldatmacadır..’ Ma ki vengê xo nêvet, kami re se vacime? Zerrê talıbi ke nêvesa, pir se raa Heqi de bıberbo? Bado dêwê ma bi thal, kes nêmend. To sêre koti de cem bıcêre ke... Ma ki bime serdın şime...
To key zewecia, çend rey zewecia? Talıbê to pêa to vanê, ‘Hüseyin Doğanay; cinia sero zaf hêco’ to sevana?
Sıma rınd ke na mıra perskerde. Ez vana talıbê mı ki zaf merex kenê (huwayıs gıno maro.. ita de her kes hüno...) Zaf reveri meseri, jüê esta a ki dıjdia, va a fındero. Nazım Hikmet ke na memleket ra sono Rusya, uca cinika de viyaê cêno. A cinike toxtor bena. Rocê piya sonê fetelinê, Nazım cinike re vano; ‘bê nia şime park de caê de thaldi de ronişime’. Cinike vana; ‘Nazım to çaê mı bena thalde?’ Nazım vano; ‘yao mêrdê towo verên yeno sono, domanê to yenê sonê, çımê xo gıno ma.’ Cinike vana; ‘Nazım çı fayde xo torê beno? Va berê sêre.’ Nazım vano; ‘Mıdê insanlığiye esta, to nêvana ez çı fayde bıwaji.’ Cinike vana; ‘Nazım to thoa mıde hêca, mıra wesa?’ Nazım vano; ‘mı na dina gewre de cinike ki diye, mı bırake ki diye, hama mı qafe nêdiye. Mı demê qafa xo nêdi.’
Nıka zêwec; hukuko, zêwec isê zerri niyo ke. Zêwec; na dina de serva dı cana hata merdane mekano. Ez inamnêkena ke, se ra hêştaê mordemi zewecê xode qafe nêdiya. Yanê isan qolay qolay dengê xo nêvêneno. Lese; teyna thabaê niya, torê mezg lazımo, torê esq lazımo, torê çêf lazımo...
Peki to lacê xo Abaşi rê sevana? Raa to rameno hama Kırmanc ki nê, arabesk vano.
Bara Abaşi rê Abas zaf zerre vêsayiyo. Mıletê marê zaf goni gırêneno, Hz. Pir bo ke, zaf qêret keno gegane çımo ra iştiri yêne. Yi ki raa xo heni veta, Tırkki vano, hama Kırmancki ki wes vano. Cırê se vaci, va mılet şinata yi sero werêno. Sêyfi ki zerre vêsaiyo. Ez gegane lewê Sêyfi de Kırmancki vana, Sêyfi ki berbeno. Made vengê Camal ki weso. Camal pilê domananê mao, Ümraniye de fındeno. O ki themurê xo useni, useni cıneno.
Hoşia mı domananê mırê, bıraanê mırê awa ke, jüanê ma xovirra mekêre. Sekenê bıkêre, jüanê xo, adet u torê xo cara cavermedê. Jüanê xo ki cavermedê, ebe jüanê xo, lawıka vacê, ebe jüanê xo bıberbê, ebe jüanê xo bıhüye. Tek jü omıdê mı esto. Mı domankina xode bêkeşiye ki diye, nêçarine ki diye, hama hata nıka ni lawıkê ke mı jüanê made vatê, ni teselia mı yi finê. Hata ke ez wesa imanê mı esto ke mılet wayır vecino, ez ki saa yina ra nınga sero mana. No ki mırê beso, mırê malê dinao.
____________________________________________________________________________
1. Nerm. Jüo ke themur mılayım cıneno, ebe usul dano themur ro.
|
