| Navigation : Yönetim |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
=> Daha kayıt olmadın mı?
******** SIMA XÊR AMÊ KURŞİYE WERENAYİŞİ ********
***** DERSİM ZAZA PLATFORMUNA HOŞ GELDİNİZ *****
PLATFORUM (şifreli) - KIRMANCIYE DÊ ASTROLOJI U MITOLOJI SER -I Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
KIRMANCIYE DÊ ASTROLOJI U MITOLOJI SER -I
Cemal Taş
Gunê vereni ra hata na roce, quli hetê bilim ve hetê tekniki ra zaf çi doz kerdo. Hama hona taê çi tari de ro, çike mordemê alimi hona bese nêkenê her çi araze kere. Qomê ke hetê ilimi ra peyser mendê yi qomi ki hetê itiqati ve hetê tercübey ser herd u asmen ra nejdiye. Taê tecrubanê ni qoma heni qewetine ke mordemanê alima bile hekmete de verdane. Ni qomi hem hetê mitoloji ser, hem hetê astroloji ser eve qumana eve tercübê pi u khalikanê xo zê adet u torey hata ni roca ramito ardo. Hetê howa ser, hetê waxti ser tercübanê qomi zaf qewetino. Heni aseno ke ni qomi herd u asmen de omedie, herd u asmen ra zaf hezkene, sero zaf hêcie. Ni qome ke herd u asmeni sero zaf heciê qomê herd u asmeni (doga toplumu) name benê. Wesia ney qoma de herd u asmen hem tariq de, hem sina te de hem zon u zugan de hem itiqat de hurendia de hêwle cêno. Çiqa maluqat ke esto, yê her çi hurendia xo esta, namê xo esto, manesia xo esta.
Kirmancki de namê heywana ve nemê dar u beri, namê vas u çiçega, namê caa heni dewletiyo ke na dewletine her jüan de nia hende zêde niya. Koa sero, çhema sero, heywana sero, dar u beri sero zaf hekati estê, wertê qomi de qesey benê. Oncia lawikanê Kirmanca de, çhiroka de, qesanê pi u khalika de, metela de hurenria herd u asmeni zaf hira wa.
Itiqatê Kirmanciye de homete de çiqa astarey ke este yine ve asma, domanê roci zanine. Çike roc ke vecia qul vano “Ya wairê Homete” eke roc si kora vane “Ya Bimbareko ke sono wertê hurdianê xo”. Roc; tek teyna bimbareko de girso, çike roc ke nêbo dina taria.
Mor u milawun, vas u çiçeg, dar u ber çiqa ke herd ra beno qewete ki tiji ra cêno, awe ra cêno. Roc ke nêbi tiji nêbena, tij ke nêbiye herd u asmen merde saybeno. Tiji qeweta maluqatia, roê maluqatia. Tiji ke nêbiye siliyê nêbena, awe nêbena, qê thaba nêbeno. Siliye ke nêbiye herd neweso, vore ke nebiye dina huska. Vore ke nêbiye ne awe bena, ne siliye vorena. Vore ve siliya dina kenê sên. Vore ve siliya ke nêbi hega harmug nêcêno, dare nêbena tern, dalboske ranêkena. Herd ra vas ke nê bi, tar u tur ke nêbi, ekin ke nêbi maluqat se can u gost cêno, eve çi pizzê xo keno mird?
Ko u gerisi, derya u dengiji, dere u dergini, birri, dalik u buki, asme-roc têde têvirane de amê meydan. Herdê dewresi ve asmenê khewi de her çi tê dus de ro, cara çiê, çiê de bini ra nê bêqimeto, nê ki bêsoreto. Rasta xo henia ke muluqat serê herdê dewresi de binê asmenê khewi de wesia xo rameno. Serê herdê dewresi de bine asmenê khewi de çiqa maluqat ke esto, qomi qedir u qimet do ve ci. Maluqat senligia serê herdê dewrsia. Wertê maluqati de qulo di ning, vas u çiçeg, dar u ber, mor u milaun, thêr u thur, mal u dowar, heywanê birri nê têde ki motaê jubinie. Dina sewt male de ni tede piya wesia xo ramene, zê der u cirani say bene. No maluqat ke juvin de hast nêbi tham u thuzê dina remeno. Serê herdê dewresi de binê asmenê khewi de çiqa maluqat ke esto ni tede jübin rê dendarie, çike hem motazê jübinie, hem iqrarê jübinie. Têde wairê itiqatiê. Çiqa ke itiqatê qulê di ningi esto, marifetê xo esto, hendê quli yê dar u ber ki, yê mor u milawuni ki, yê heywanê birr ki, yê vas u çiçegi ki itiqatê xo esto. Çiqa ke yê quli wairê xo, heqê xo, pir u rayberê xo esto, yê her maluqati ye her çi wairê xo esto. Qom na sevet ra hendo ke hurmet musneno pir u rayberê xo, pil u qicê xo naskeno, hende hurmet ki musneno maluqatê dormê xo, hem yi nas keno, hem wairê yi naskeno.
Herd u asmen de senê maluqati ke rindiye kerda, ya ki geletiye kerda, quli ney tede çirokanê xode, lawukanê xode ardêra zon. Ardê ra zon ke qul naê bizano ke geletiye soginia homete de bêsoreta. Geletia ke biya, kerdogi re nêmana. Rindia ke biya kerdogi re halitia, na rindiye roce xo sana qeda u qusurê yi ver. Ney tede eve hêketa qesey biye, biye gosere kotê gosê quli. Heywano ke bêsoreto, dara ke bêyimisa, helbet qibetê de xo biyo ke cirê o hal misteheqo, qul ni hêkmata zano. Kirmanciye de ni mesela sero zaf hêkati estê, qesey benê. Ney Hêketa ra dirê teni nia yenê ra zon.
HÊKETA KOLi VE YÊ MILOÇHIKE
“Koli ke adir de vesa, miloçike koli canêverdana nêremena, a ki koli de xo vêsnena. Çike miloceke waxte de koli re vato “ez tode xo wadari?”, koli vato “to ke mirê iqrar vana, ez ke esta adir mide vesena, bê xo mide wadare”.
HÊKETA QERGACE
“Feqirê sono pars kenoare, raê ra ke sono parcunê xo erzeno dara qergace bine sia qergace de aresinora. Bado parcunê xo amanatê qergace keno sono, fetelino. Bado cerenora yeno ke parcune xo bicero, serkeno ke parcunê xo dare ra niyo. Yeno qomi re vano ‘mi parcunê xo amanatê dara qergace kerd, qergace amanatê mi kerd vind nêda mi’. Yê qergace na sevet ra pir u rayber cirê biyo hesrete, sevetê na kerdene ra qergace naletme kerda. Qergace na sevet ra yejide name kerda”.
HÊKETA ASME
Zaman de serê herdê dewreji de serê her biskoê ekini hawt serey biyo. Cinikê kona saci ver non pocena, a sire de domanê de cinike beno hona sawi beno, binê xode keno. Cinike saci verr ra vezena ra nona eskevaê kena binê domani ra binê domani kena pak. Na xevere zerrê heqia çetin yena, heq cirmê nano qoli ro, serê ekini keno jü sere. Cini ke arranê xover destê xoê mirini nana riê xo ser, bena asme oncina asmen. Nika eve çima alacag serê asme ra qilerê aseno, o qiler mirê destê a ciniko”.
HÊKETA QILANCIKE VE MERXE
“Heq u Taala olim dano dar u beri, dar u ber qebul nêkeno. Dano thêr u thuri yi ki qebul nêkene. Axir Civrail rusneno vano: “Hawt biray estê, yi sesmena biray ocagkoriê, yi sesmena biraa ra yê jü lace de xo esto, so roê yi bice”. Civrail sono roê lacêki cêno, Hz. Eli dime terkneno sono ke dormê meyit de taê berbenê, taê hünê, xoxo de vano: “Onca qulê mino di-ning qarê mi qebul keno”.
Heq u tala derman dano civraili rusneno. Axir Civrail ki derman do qilancike cirê vato:” Ni bere qulê mine di ningi ro sane ke cirê olim çine bo”. Qilancike ki perra ra siya merxe sero nista. Merxe sero o dermano amanat sano xoro, nêdo quli. Qilancike ke derman sana xoro cira taê risino merge ser, merxe na sevet ra daim kewe mana.
Qilancike re ki olim kerdo hesrete, vato “to ya rastê kemere bêre, ya ki rastê qersuna sevkani bêre”.
DAR U BER
Serre ke biye newe usar ama, 21ia mart de pesewe sewe nême de dar u ber têde yeno sizde, hometa xorê düwa keno. A waxt de endi dar u ber binê viore ra vecino, miradê xo cêno. Dar u ber heqê xora minete keno, düwa keno ke serra niwiye ret ravero. Dar u ber bine vore de zaf menalo, gezevê laseri ve gezevê bulesiki ra bisevekiyo. Va u puk ra, hêwrês ra raxelesiyo, tenturr ra bisevekio. Yê dar u bêr ki wairê xo esto. Gereko wairê daru beri, dar u beri adir ra bisevekno, zulm u gezevê dinara raxelesno, cirê wairine bikero.
Heni inam kene ke hukim ke kut vore, vore ke siye, des u di koy piya benê war. Hukim kono vore, vore sona laseri dere u dergina kenê sên. A waxt; dar u beri rê vane ”pêbice, pêbice vore siye” Daru ber ki vano “nêvane ke raverde va sero, hendo ke vore mi sero nisti bi ro, vilê mi sikit bi”. Belek vore ke biye sire yeno goni, na rey ki goni rê vane “Gone siye, siye, gone vore siye, pêbice meverde ra” gone vano “Hendo ke vore mi sero nist bi ro, endi ria goniene miro si bi, va sêro!”.
Dar u ber ke ama sizde tam a waxt de jü qul ke sêro bipiyo, dare ke amê sizde a waxt de çite berzo ser, o qul çi mirad ke biwazo, dilege xo qebul beno. Na sevet ra taê hekati qesey benê. Hêketê nia qesey bena vane “Kirmanciye de cinikê siya sizdê dar u beri pito, seke dar u ber amo sizde cinike tam a waxt de dismalanê serê xo piresnena gilê qowaxa reze ro, qawaxe bena rast, çite cinike gilê qowaxe ra mane. Cinike miradê xo wazena vana “Dilegê mi ke esto çüê lacanê mi çüaê asira serr ra bo” A waxt ra tepia çüê lacanê cinike tima asira sero biyo.
DAR U BER
Itiqatê Kirmanciye de dar u ber wertê wesia qom de caê de hewli cêno. Quli ke net kerd dar birrna gereko bismilay kero, çike dar o waxt jiveno, naleno. Aza birri birnaine guna wa, çike aze zê qulê cencia, hona mirada verde say bena. Dar u ber ke nêbi wesia qomi ki nêbena, wesia ther u thuri ki nêbena, wesiya heywani nêbena. Xêr u bêr dar u ber de ro. Dar ke khewi nêbi ne mal siye vineno megel bo, ne ki qul ke kefelia siya dar u beri vineno ke raaresio. Dar; hem wesiye quli de lazimo, hem merdena quli de lazimo. Dar domankina quli de beno derguse, merdena quli de beno çurpiye mezele. Dar; düyarê boni de beno atil beno phestia boni. Beno çêrangê boni, bado beno atil u çurpiye boni, beno ustina zerrê çei. Dar; binê cila de aldano, binê mir de darendo. Dar; destê qabaniye de sepia, çeria, qidixo, xoncika, çemçiko, koçkika. Dar; ninga cüamerd de lekano, vore estene de huio, hega de hangaja, nire wo, sako, cün de misone wo. binê kinkori de tawugo, çesana. Dar; kozê bizeka de çito, binê bizeka de phelçimo, werdê heywani de velgo, dormê gora mali de, dormê bostani de, dormê hegay de çeperr ro. Serê laser de pirdo. Destê hunermenda de çulfa wa, restika. Wertê kemeranê distari de girmaçigo,. Dar; dozligê arey de topo, dardago, kurna, seqseqe wo, sepeta, niko. Dar; wertê sinat u marifet de ki hurendia xo cêno. Dar; miyanê dawulci de dawula, fekê zurnaci de zurna wa, destê sair de themuro, herme de kemene wo. Destê alim de qelema, xeta, kitabo.
KIRMANCKI DE NAMÊ TAÊ DARA
Darê Alançha
Darê Awresi
Daro Belmuriye
Daro Çhekem
Darê Çhirre
Daro Ezgela
Darê Gilehese
Darê Goze
Darê Hesi
Darê Haywa
Darê Hengure
Darê Hêruge
Daro Hodar
Daro Lepik
Daro Mamug
Daro Melem
Daro Mewzik
Daro Morjen
Daro Moza
Darê Muria Reze
Darê Muria Pince
Darê Nare
Dara Nonê Milçka
Daro Qargac
Daro Qeremux
Daro Qizvan
Darê Qowaxa Pince
Darê Qowaxa Reze
Darê Rixoke
Dadê Saê/soê Reze
Darê Saa/soa Pince
Darê Sêzike
Darê Sifteliye
Darê Sulure
Daro Suredar
Dara Sirviske
Darê Silane
Daro Terq
Darê Têe
Daro Thuzik
Darê Tüê
Darê Dirika Zereca
Darê Alançha:
Darê Alançha darê lêa hêrugo. Yimisê alançha hona ke kheweo eve sole yeno werdene. Alnaçha ke biye kamil reste hem sifre de yena werdene, hem kenê husk xosavi potene de yena werdene. Thamê alançha hem thirso, hem merxoso. Darê alançha ra vilence vecino, no vilence seqizo, çi themeqneno jübinra.
Darê Awresi:
Darê awresi zê komele ca ve ca beno. Wertê birr de thelp ve thelp roino, darê xo girs nêbeno, rengê xo ze sipelao. Awres taseno thole weno a sevet ra vane darê awresi. Darê awresi zaf qolind nêbeno, cira en zaf siviki bene, sivikê xo sigiê, yi sivika ra sivikanê dawule, usira phirçi vecina.
Darê Belmuriye:
Belmuriye wertê birr de bena, dara xo hendê lêa de saê bena girse. Velgê belmuriye mal u dawari virazeno. Verê xo zê rengê qewao, zê hengure salxemino, zê morekanê hurdia roverdaiyo.
Daro Çekem:
Çekem zafiri birra de beno, tapanê herdio. Her daim kheweo, phelçimê xo zê teli hem phono hem phizkino. Verê çhekemi usar kheweo, eke rest beno sur yeno werdene, hendê heba nuke beno girs, tek ve tek niseno têvile. Verê çekeme kuxke rê dermano. Qul verê çekemi girêneno awe simeno. Verê çekemi kal ki yeno werdene.
Darê Çhirre:
Darê çhirre zaf girs nêbeno, hendê saade reze beno girs. Darê çhirre phelçimê xo hendê phelçimê goze beno, dormê phelçimanê xo ca ve ca kertkino. Kirmanciye de ca ve darê çhirra pince esto, hende ke herd ra beno, zaf nêbeno girs. Hendê vasê beno pil, caê rical de, dormê kemera de beno, phelçimanê yi ra sit yeno.
Daro Ezgela:
En jede hetê veroca de beno. Lêe xo benê girs benê qerti. Bogimê qerta zaf beno qalind, se serrana omirê xo esto. Daro ezgela zaf qewetino, hama tikmê xo tima rast nêsono, na sevet ra tersigê xo çetike yeno diayine. Tholê xo sia keno, serê qertanê girsa de zê nexsi derze ve derze abiriayio. Koliê darê ezgelay zaf tiramia rindeke vecêno. Darê ezgelay ra beli benê, thamê belianê xo gegane sirino gegane thalo. Qom payiz belia topkeno herd kineno keno herd, zimastan veceno ebe thoraqa weno. Vesaniye de kenê husk distari de reynêra pocenê zê ardanê genimi wenê. Phelçimê darê ezgelay serva mal u dowari payiz birnenê wertê dara de nijnenê beno husk, zimistan ya eve tawug ya ki eve derze benê danê mal u dowari.
Darê Gilehese:
Darê gilehese en zede hetê veroca de bena, phelçimê xo gewriê, darê xo xeyle beno girs, virandia cüamerda gegane sero nêresenape. Verê gilehese zê selxemê hengure verdina ro, gewra, verê xo payiz herey reseno, yena werdene. Zerrê verê gilehese de hurdi hurdi çigiti estê.
Darê Goze:
Darê gozê herdê Dersimi de zaf roino. Darê goze wertê dara de en daro girso, zaf beno girs, dormê xo de beno hira, hende beno hira ke herdê axpine de girsi cêno. Darê goze oncia khakila goze ronaine ra beno. Khakile ke niyero gereko payiz bo, dendikê khakile ki saglem bo. Khakile usar jildana, bena lêe, u waxt hurendi ra besekenê vurnenê ra. Bado lêa goze serre ve serre bena pil, hirê serra de yimis dana, hata hire-çar sey serre pay ra mana. Dormê darê goze ra piê pena, na piê hendê sunge de girsi ciçik dana. Piê ne huska nê ki silviçika, heni ze nerma, wertê xo zê phaçi destik ve destiko. Piê rew tami cêna adir de tafte vêsena. Gunê veren de hona ke adirke çine biyo, qomi; piê na jü parçê demiri ser kemerê kuta demiri ra, çhiki perrne piê çhika ra kota ci adir heni fito ci. En zaf ney serranê peyina de kefçianê tutuni cevê xode piê fetelna.
Darê goze ra qidigi virajine, hangazê rindeki virajine. Darê goze ra bogim ve bogim oncene, texte oncene, yi texta ra sandiqi, ambari virajine, kursi, xonçiki virajine. Textê goze ke cila kerd beno zê ayney, berreqino. Wertê darê goze nexsino, qabusukê xo qalindo. Qabusikê dare goze, her ke lêa goze biye pir, qabusuk beno qalind, therze ve therze jübinra birinora.
NOTÊ BINEY: Hêketanê heywana ser nusta de besey kenê alaqaê yine gore resma cikere.
Cemal TAŞ
http://www.radiozaza.de/KIRMANCIYE%20D%CA%20ASTROLOJI%20U%20MITOLOJI%20SER%20-I.htm
_________________________________________________________________________
| | | | Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
KİLİTÊ DÊRSİMİ
Bokıre be Sosına herme sana bi jübini, bibi çêwt, Sultan Baba’y rê dare de vıneti bi. Sıncıke, Koê Sıpi, Jêle, Duzgıni, Aziz Avdeli, Buyere, Koê Suri, Koê Mori, Koê Munzuri bilgane gos nênê gulbanga Sultan Baba’y ser. Herd u asmeni, dar u beri, vas u çiçegi, thêr u thuri, mor u mılawuni, malê beskofi, verg u heşi cem u camaati rê ‘hüüü’ ontêne. Asme; loqmê Cem’i kerdi bi xo dest ke Cem reso. Moşiyê zerrê chemi koti be fırkephêçe, sêwlê asme ra raê venıtêne ke camat resê. Çhemê Munzuri kot têwt, da sênê xoro dêşi vati, heni veng da Heqi, heni qirra ke, zırçayısê çhemi zulumata sêwe zê kardi kerde lete. Herdê Berz u alçağa, herdanê jiyar u diayara a roce qulê xo wo ke koto tenge, yina rê as gırêdabi. Quli rê haştiyê, têduştiye, serbestiye wastêne.
Derê Avgesore; cerdê bınê Koê Sıncıke ra, hata Çhemê Munzuri tikaniye ser Gabano de xori bi. Mezra Bali ki na gaban de verê Koê Sosına de ca guret bi. Mezra Bali; zê halendia heli qarşiê Kemerê Kulige de dewa de Abasa biye. Seyd ve Şıxhesenia zaman de Khalmem ra goçh kerdi bi, şi bi Bodıg de mekan guret bi. Domananê dı bıraa; herdê jiyar u diyara ro ke bibi vıla, Sali, Sêydxan, Qeresıleman, Abas şi bi Ağdad de temel sana bi cı. Boliê lacê Abaşi ki şi bi Derê Avgesore de temel sana bi cı, na mezra namê xo mekandarê xora guret bi.
***
Serre1935 bi. Seyit Rıza Mezra Bali de serê boni de kurşi de ronişte bi. Çımê xo rıkê qarşiê xo kerdi bi, qonağê Viyaleka ro sêrkerdêne. Qonağ; dı seri ra raver, kistena lacê xo Babay dıma vırast bi. Sêyd Rızay usar milet qelebna bi cı, waxta-waxte de dı maği boni vıraşti bi. Hermenianê Vonki ra hiris ten ostay, Qoçgirici, Abasanê Tılage ra, ê Vonki ra, Mezra Bali ra , Halvoriye ra, Xaçeliye ra hata Ağdad mordemi amay bi. Taine awe ont bi, taine çamure vırast bi, taine kemeri ont bi, taine ostayıne kerde bi, taine dar u ber bırna bi, taine ki dorme de vıneti bi ebe çheka pit bi. Vişt u çar saata de odê, saneşiyê, çardaxê kerdi bi tamam. Na rey ki est bi Şine ser. Ferata, Qerebaliya, Qendıca, Kırmeleca, talıbanê Seyd Rızay ra; Khala be Asura ra mordemi amay bi. Na sevet ra ki qonağê Viyaleke; xarita Devlete de; ‘Rızo’nun Evi’ name ra ca guret bi.
Hukmati a sere ebe thiyara qonağ bombe kerdi bi. Lacê xo Resık Usen ki baji ra bibi dırbetın, dırbeti guriyêne, wes nêbiyêne. Seyd Rıza; qonağ ra veciya bi, ama bi Mezra Bali. Amayne re ama bi, hama zaf kot bi ğêal. Qısawata xo zafe biye. Baba kişia bi, Seyd Rıza ki êndi kokım bi, huredia yide kam ronistêne ke. Lacê xo Şıxheseni ra zaf hezkerdêne, hama Şıxhesen mordemo de zerrevesayi bi, meremetli bi. Şıxheseni mıloçıke bile nêdaznêne. Dêwr dêwrê meremeti nêbi, hukmati ki hatê ra zor kerdi bi. Mordemo ke çerxê aşire bıçarno; cırê aqıl u izan, şasi u ujine lazım biye. Seyd Rızay ‘Kilitê Dersimi’ dênê kami ke?
Hukmatê Anqara seveta mıletê Dêrsımi ferman vetêne, qanuni morkerdêne. Hetê ra aşiranê Dersımi ra çheki top kerdêne, hetê ra ewraqi guretêne dê ke, kam verva hukmati vecino, kam hetê hukmati dero, bızaniyo. Seyd Rızay guman kerdi bi ke, hukmat tıdarek vêneno ke Mıletê Kırmanci ra hefê vereni bıcero. Çıke; her serre hukmati etsênê aşirê ser, têy dênêpêro hama heqber nêveciyêne. Soğıniye de aşiri verda bi pê, teliyê destê xo ebe destê aşiranê Dêrsımi vetêne. Sêyd Rıza; êndi Sêyd Rızao verên nêbi, êndi zanêne ke qewğanê aşira de bêçıka hukmati esta. Alişêr Efendi ki cat kerdêne ke hukmatê Kırmanciye pêsaniyo. Yi roca ki Alişêr şi bi lewê ağaê aşira Qırğa Salman Ağay ke, Abasa de dısmenaine caverdê, aşiri têde bêrê were.
***
Dêrsımıca tıma textê xo rıznêne, oncia bextê xo nêrıznenê. Seyd Rızay oncia ki tedvir xodest ra nêverda ra, nêt kerd ke aşira reyna sıname kero. Çıke hem wertê aşire de, hem wertê aşira de zafıtena sebebê amayına ekseri Seyd Rıza venıtêne. Hukmati ki cat kerdêne ke çheka top kêro, Dêrsımi bıcero wertê gırmıka xo. Ataturki ki wez da bi, vat bi ke; ‘Dêrsım; kergana, mao ke na kergane munıs kerime.’ Seyd Rızay ki soğıniya Mıletê Kırmanci xêr nêdiyene, qısqwqta xo zafe biye. Saba ni ğebera Seyd Rızay cat kerd ke riê şa u sıpi her kes bıveno. Lacê xo Şıxhesen be bırazaê xo Aliqadıria tayın kerdi, cırê vat:
“Merevê Ruşi ra hata na roce mordemanê kherrana ra dirê tena arêdê!”
Wertê aşire ra Hesenê Ali, lacê İbisê Thü, Sapıkcı İb, Qumê Kherri be havala ra des mordemi beli kerdi. Seyd Rızay mordemanê xorê vat:
“Xo hazır kerê, raa mawa düri esta!”
Hetê ra bınê deşti ra xebere wertê aşira ro kerde vıla ke ‘Seyit Rıza sono Erzıngan Teslim beno!’ Hatê ra aşire rê vat; “qatıra hazır kerê, sonime Kamax ra sole anime!” Aqılê keşi nêkot ser, hama Seyd Rızay hem aşira xo, hem Mıleto Kırmanc pêyde guretêne.
Seyd Rıza aspar, çhekdarê xo pêa koti raê. Mazra Bali ra veciyay Warê Qerta, Koê Bokır ro verdi ra, hatê Pulur ser şi. Êlbaba ro veciay ser, Koê Munzur ro hetê Zeranige ser şi. Kedege raê sero biye, Zeranige Kedege ra dı saati raê biye. Kedege de veşti, çê Usenê Mıji de bi meyman. Seyd Rızay a roce; Kedege ra elçi rusna Zêranige. Elçi temey kerd vat:
“Qaymakam be Yüzbaşi rê vace Seyit Rıza meste ara sodıri de sımarê meymano.”
Çê Usenê Mıji de Seyd Rızay rê kabab cêrênê, qaymaqam ki saba maymanê xo sodıri rê dame nênê ro. Qaymaqami tê ont Xozat, vat:
“Sêyd Rıza meste yeno ita, lewê mıde çewres cenderme esto, onciya ki tibarê mı be nina nêno, heştaê suwari sodır lêle ra rast kêre ke imdadê mı resê. Xozat ra hata ita ebe aspar ses saati raa. Ez hal be hal non nêana, Sêyd Rızay xecelnena, hata ke imdad ama rest. Suwari ke amay, ez Sêyd Rızay pêcêna, teşlimê Anqara kena!”
Roca bine sodır ra, Seyd Rıza cıla xora ust ta. Roci; nikila Sultan Baba’y ra est desta Puluri. Wayırê çeyi peşkire este vılê xo, tasê awe gurete şi qarşiyê meymanê xode bi çêwt. Meymanê gırani riê xo çarna Sultan Baba’y. Dest est kemala xo, düway kerdi:
“Ya bımbareko ke dina kena roşti
Ya mıhemmedê homete
Tora kena rıza u mınete
Qomê xorê çeberêde xeri rake
Kosê jü de ki ni kokımi tey cake…
Raver can weşiye
Dıma têduştiye
Tıma haştiye…
Ya Sultan Baba
Cirananê mı
Domananê mı
Az u uzê mı
Mıxeneta ra
Xıyına ra
Bêbexta ra
Bısevekne…
Ya Munzur Baba
Ez ke neqa; qulê dormê mı adırê mıde mevesne
guna mıde wertağ meke..
Sıma danoğê mınê;
Ez êwro ebe nêtê paki sona çeberê dısmeni. Dısmeno afeto ke yağê mıra nêgıneno waro.. dısmeno ke mı zav u zeçê mıde, omedanê mıde, cirananê mıde keno dısmen..
Kamıciye ke xêra, to aê mırê neşib kerê…
ezo bextê tode…
Sıma jiyar u diyari
Berz u alçaği
soğıniya mı
soğıniya mıletê mı xêr biyarê,
ma tari de meverdêrê..”
Seyd Rızay be mordemê xo Kedege ra koti raê hetê zêranige ser gami eşti. Çewres şüwari ki Xozat ra koti bi raê, ostori heni ke koti bi çarnal, fırnanê ostora ra kepur erjiyênê.
Desta Zêranige heni rındek asêne ke, cenneta zurekere biye. Çayır u çimen.. dar u bero khewe.. baxçê gul u nêrgıza dormê awe de zê bostani royai bi. Awa Munzuri zerrê dewe kerdi bi dı letey, dormê viyal u qawaxi ro qelfe biyêne. Viyal u qawaxa sero enway ther u thuri wendêne. Vengê ther u thuri tı vatêne seda Awa Munzuri rê havaline kerdêne. Dormê raê de çinik be çinik perra ra perperıki, mês u pizangi, zê barse guriyêne. Say ke maluqatê herdê bımbareki Sêdyê xorê ama bi jüan, hurmet muskıtêne cı. Hetê ra ki cırê veciyay bi dare ke mesero meymaniya Qaymaqami.
Ni herdê cenneti rê çhekdarê Seyd Rızay hewes mendi bi, têwrte de qesey kerdêne ke vengê Sêyd Rıza ra ceneqiay ra:
“Lao.. çênêrıjiyaêne.. mao amayme nejdiyê dayra hukmati.. luliya tıfonganê xo averde kêrê, heni berzê hermê xo!”
Çhekdari sas bi bi ke, İmamê Laçi rest imdadê çhekdara, cırê vat:
“Rayber vano ke, yanê ma dısmenainê ra nêsonime.. maneşiya xo niya wa!”
Qaymaqamê Zêranige be Yüzbaşiya verba meymana şi, destê jübini toqa kerd, sekuyanê verê qonaği de baxçe de niştiro, hal u demê jübini pers kerd. Çhekdari sanay pê Sêyd Rızay piya reşmi onti. Qaymaqami be Yüzbaşiya ki Seyd Rızay de reşmi onti. Çhekdara çhekê xo berdi çêe de nay ro, astır est ser, yi ki şi kınarê Şıxhesni be Seyd Rızay ra düri niştiro. Ebe semavera çay ama çay sımia. Mabenê meymana be qaymaqami de mobet têra bibi, hama qaymaqam des deqqey de defê ustenê ra şiyênê qatê seri onciya amenê. Halê têy bi Seyd Rızay quman kerdi bi, hama nêzana ke boyna Xozati rê têl onceno, ala suwarey koti mendi. Waxtê ara verdi bi ra, waxtê perrociye ki ama bi, hama hal be hal non sıfre nêamêne.
Perroc ra tepia lesa de keli ebe pırınc ra qapame bibi, amê serê xonça. Seyd Rızay khav kerd ke cendermey pede, pede dormê sıfri de hira hira bi ağme, zê helqa her ke şi benê nejdi. Êndi zana ke no non nonê madağio, hurendia xora ust ra, guvsto çhekdara kerd ke raurzê. Çhekdara ra her jü bi hetê de qapami ro, jü qorr cıra kerd, jü sêne, jü qıneste, ebe a hala têwerte de purt kerd, kerd miya xo verr ra uştira.. voşti şi zerrê boni, têdine xo resna çheka, elemani gureti, fisegi sanay fek bi teber.
Têde bi rast hama, lacê Sêyd Rızay Şıxhesen hurendia xora nêust ra. Bêlkia ki xo piyê xorê feda kerd ke o raxeleşiyo. Heştaê şüware ki rest, zê torge vorna meymana ro, onciya ki saba xatırê çaê, Seyd Rızay mordemanê xora mınete kerde:
“lao.. babokê sıma wa lao.. goni mevecêrê.. tıfonga rast pıramenê.. cendermey domanê feqır u fıqareye.. serr ra thal kerê lao..”
Seyd Rızay be mordemanê xoa, pırenê xo çhırkerdi bi, wertê a cennemi ra veciyay bi, peyiser wes u war reşti Mezra Bali. Na şiyaine de, hukmati Seyd Rızay ra lac duti guret bi hama, ro u gonia Kırmanciye nêguret bi. Hetê ra hukmati mikapê riê xo dabiwaro, hetê ra wertê aşira de nıfısê Seyd Rızay kerdi bi qewetın.
***
Hukmati ke lacê Sêyd Rızay Şıxhesen verdara, Seyd Rıza Zênka de bi. Şıxhesen dı seri bi ke Xarpet de hepıs bi, Seyd Rızay lacê xora pers kerd, cırê vake:
“Laê’m..! Rocê toê hepışine hona nêqediye, se bi ke Avdıla Pasay to verdara?”
Şxıheseni vat:
“Bao! Avdıla Pasay vake; ‘ez to verdenara, so piyê xode qesey ke, xora ke piyê to ama texeletê hukmati bi, mılkê Sursuriye to sero tapü kena. To ki kena encümenê Eleziji’.”
Se ke Şıxheseni hêni va, Seyd Rızay herdisa xoa sıpiyê hirê rey dêarê berde verê fekê xo, cêra cı vat:
“Laê’m, Laê’m! Hêni aseno ke to somiyê hukmati zaf werdê. Na fermane mırê dot ra imza kerda rusna, aqılê sıme nêreseno ni xebera. Ez texelet bi ki yê mı lao, texelet nêbi ki yê mı lao. Zur u dubarê hukmati çine? Yina de nê dino, nê imano, mı pırdê yinu de loni diye. To ke sona taxelet bena ki, ez pil u hurdianê torê mane nêbena. Çaê to bado vacê, piyê mı bi sebebê mulxutê mı.”
A roce ra tepia êndi na xebere sero camat nêbi. Êndi nêamay pêser, na mesela sero ki nêvıneti. Şıxhesen qesa piyê xora nêveciya. Yi hurdemêna ki jubin sero zaf hêc bi. Raşt ki hukmati raver dewê Abasa bombe kerdi. Seyd Rıza şi Mezra Bali. Hurendiya Seyd Rızay ki Mezra Bali de doz kerde, dewe ebe thiyara bombe kerde. Seyd Rızay mulxutê xo guret veciya Koê Sosına. Sosına de bonê bınê herdi vırast, domani kerdi cı, bexo cıla xo sanê koka de merxe.
Rocê veresan ra, Seyd Rıza bınê merxe de cıle sero roniste bi, hetê ra tıvzıki ontêne, hetê ra dest kerdêne kemala xora, qarşiyê xode Koê Sıpi ro sêyr kerd.
Lêl u mığorbe waxt bi ke bıkotêne, Serê Pakıra de lambê cemsanê ekseri bulişkiay. Seyd Rızay vat:
“Saan Ağa nıka tenge dero!”
Cepê Koê Sıpi semê Saan Ağay de, cepê Koê Sıncıke ê Şıxhesi bi, Koê Bokıre ki Seyd Rızay gureti bi xo ser. Esker ke Koê Sıpi ra ravero, şindorê Sıncıke be Bokıra ki kotêne tenge. Na sevet ra Seyd Rızay çareşiye re qafe qefelnêne. Birdene fikrê ama cı, vat:
“Elaiye esker amo serê Pakira, Sultan Sêyd. Son ke bi lokiza finê cı, alatirig vêsnenê, qarşiyê mara zê peroci asenê, mılet vêneno xof keno. Yi arabê eskera yêne, sonê lambanê veri ra belibenê. Bextera ra Sılêmanê Weli Begi; terefê hukmati gureto, Saan Ağa hetê made ro. Heq qewte cıdo. Cerdê pê Koê Têxti pırrê goniano. Goniê xo herd ra veciye, hem hiraye, hem ki şa u têliêne. Adır bıcêre, sêre gonia ra bıfetêle, adır cıverdê, va hata sodır bıvêse.”
Cini u cüamerd, domana son ra kosegê adıri gureti şi, adır nay gonia ra vêsnay. Êndi yi goney hata sodır zê çıla vêsay. Sêyd Rızay heni kerd ke Koê Sultan Sêyd de elaiye bıvêno, bızano ke çıqa eskêre Sêyd Rızay esto. Eskêre dêwlete Sêyd Rızay ra xof bıkêro. Bado raşt ki ekseri hal be hal hata payız tibar nêkerd ke hurendia xora bılewiyo. Sêyd Rızay fecirê sodıri de dı mordemi rusnay, vatke:
“Sêre cor nikila koy de meteris bıcêre, tij ke biye şirin thiyarey hetê Qereçor de vecine, serê Mamekiye ro yêne, bumba erzenê ma. Hadar vındêre, se ke amay nêjdiye ma, cêro sıma hiremêna piya tıfong panê, meverdê nêjdiyê ma bê.”
A roce fecir ra hirê-çar mordemi şi nikila koy, uza qula gurete, koti meteris. Uza pit, seke thiyarey veciay, amay serê Mezra Boli, bi nêjdi ke bumba raverdê dêwe, têdinê cêro piya tıfongi naypıra, thiyarey kerdi berz, sanay asmên. Thêyara bese nêkerd ke alçağ bê, kor-poşman cêray ra peyiser şi. A sere hukmati tıdarekê xo serba sera bine di, ekser ont qısla.
***
Eskerê hukmati her ke şi qewete zêdenê, ebe elayi u tabura koti Dêrsim. Qanuno ke sera 1935 de Anqara de mor kerdi bi, qerarê yi qanuni ardêne hurendi. Qanun ra gore, rutbê Korgenarali ra pasao de bil tayın kerdi bi. Morê Sultan Sılemani da bi yi. Ne mekeme, ne qanun, ne ki vijdan, hemuye yi desde biye. Korgenaral Aptullah Alpdoğan; zulm u zorbajiye de wayırê tercubani bi. Hukmati ki ki berqeştera o tayın kerdi bi. Alpdoğan be müffetişanê hukmati raver şi Dêrsım de rapori guretide, bado yi rapori berdi Anqara de destıq kerdi, naê gore;
Dêrsım de raver çheki top bê.
Dısmenaine wertê aşira de têra bo, na sevet ra wertê aşira de mızewıri bıveniye, ebe pera têkotene qurdi kêre.
Dêrsım de hawur qereqol u qıslê gırşi vırajiye.
Ağleri bêrê teşlimê hukmati bê.
Yiê ke teşlim nêbi bêrê kistene.
Yiê ke ceriaypê, surgunê sukanê cêri bê. Her jü caê ro ağme kerdene bê, wertê qomê Tırka de bıvuriye, kamiye ra hetê Tırka ser bımoriye.
Yiê ke qarşiyê hukmati vecinê bêrê qırrkerdene.
Generali; raver ağleri top kerdi, cıra texeletiye waste, tayıne ra elemutine waste. Tibarê tayıne be Generali ama, çhekê xo top kerdi dayi. Taê elemuti vıneti, taê bi milis, taine lez kerd, verva hukmati veciyay. Yinanê ke çheki teşlim kerdi, bado yi ki poşman bi. Ni mesela ser lawıki bile imis bi. Lawıka jüa de sair vano:
“Dada wayi, wayi
Kheko bıra wayi
Key ke ma çhekê xo top kerdi dayi
A sıre de jiyar u diyari mara herediayi”
***
Usarê sera 1937 bi. Seyit Rızay bê ağlerê Dersim’i bınê Halvoriye u Sılıca de amay Têlewe.
Boverê Çhemi hetê Sılıca sal, naver hetê Halvoriye viyal u qowax bi. Ververê Çhemi de darê suredari bi, awe wertê ro vêrdênae ra, kerkele dênê, sanêne kokanê viyala, nata-bota qelfe biyêne. Olağa geçuti uza biye, tholboskê bırri bibi ya, Awa Muzıri ra xurrayıs amêne, awe bêderman biye, felek nêşikiyêne sêro bover. Bover ra lewe Cıvrail Ağay de phoncas mordem bi. Usıvu ra lacê Dılê Rêti, mordemê Qemer Ağay, Pilvanka, têde Sal de ronistayi bi. Sêyd Rızay be Usê Sêydia têlewe de nisti bi ro. Bover hetê Sılıca ra jü mordemi veng da, vake:
“Sıma ra mordamê de venge berji beli kêre, jü ki ita ma beli keyme, xebera xo yirê vacê, o ki marê vaco, ma jübini pêhesnime.”
Hetê Halvoriye ra Pax ra Hesê Xıdê Keremi, bover ra Demenu ra Xıdê Gêwe beli kerd. Xıdır bıraê Hesê Gêwe bi. Ravêr Cıbrail Ağay be Sêyd Rızaya weşiya jubini pers kerde, hal u demê jubini pers kerd. Bover ra Xıdê Gêwe fêke Cıbrail Ağay ra vake:
“Kêwraê mı to zof kota mı viri, lêw nana destê tora. Ağuzar u intizarê mı zofo ke ez defê to bıveni, hama Muzıri mabêne ma bırno!”
Sêyd Rızay cüabê xo Xıdê Hesê Keremi rê vat. Xıdê Hesê Keremi verfekina Sêyd Rızay ra cüab da Cıbrail Ağay, vake:
“Ez ki lêw nana kewraê xora, intizarê mı ki zofo, rê to bıveni, hama bımbarêke Çhemi mısade nêdano. Çıgo sıma se vanê, qesa sıma çıga vacêre!”
Xıdê Gewe, fekê Cıbrail Ağay ra, vat:
“Taburê esker ama wertê Usıva de Paxê Suri de çadır fitra. Dar u ber ont pırd gırêda, mekere vet naverê awe. Baqi Dewleti ve mordemanê xo des goligana koli onti serê pırdi, tenê qaz verda ser, adır napıra, pırd vêsna rızna. Ma pesêwe şime, tıfong na eskeri ra, yüzbaşi gına cı, cêray ra, vozday peyiser şi. Ma konime çheke, xebera sıma çıga?”
Xıdê Hesê Keremi nınga sero bi çêwt, Sêyd Rızay cüabê xo Xıdê Hesê Keremi rê vat, Xıdi veng da bover, vat:
“Kêwraê mı! Hukmat seba riê jü keke ra xaliyê nêvêsneno!”
Xıdê Gewe vake:
“Nê, nê. Na rey goni veciye. Hata nıka tek-tuk qereqoli bi, veng nêkerdêne. Nina vat ma ra u vırazeyme, mektebu vırazeyme, medeniyet anime Dêsım. Se ke amay ravêr qıslê gırşi vıraşti. Cinik u çênekê ma êndi nêthawrenê sêrê teber ret bıfeteliye. Ni bênamuşine kenê, ma ki naê qebul nêkeyme. Ma xebere gurete ke ebe qeweta gırsa oncia yêne ma serde. Ma konime çheke.”
Sêyd Rıza hurêndia xora ust ra, rınd şi kınarê awe. Postalê nınga xoa çhepe vet, puçê xo ki vet kerd wertê postali, postal kınarê xode naro. Nınga xoa çhepe hedi, hêdi derkerde wertê awe. Nınga xo hata kabok derkerde, têpia peyiser onte, pêxode sêrkerd Xıdê Hesê Keremi şi lewe, bi çêwt Sêyd Rızay vake:
“Kêwraê mırê vace awe serdına, ez bese nêkena nınga xo awe fi!”
Cıvrail Ağa ke xebera Sêyd Rızay heşiapê, dot ra cüab da, vat:
“Ez qedaê kewraê xo bıceri. To qocê Tornê Babaya, to ke nêthawrena, ma se teyna heqberê hukmati berime!”
Sêyd Rızay tenê sebır kerd, vake:
“Jü yüzbaşi gıno cı, thaba nêbeno, ala sebır kêre, rêtiye bena, rêtiye. Metersê kewraê mı no dêwran niya amo, niya sono!”
Sêyd Rızay ke heni cüab da, Cıvrail Ağa bover ra xil bi, sala miyanê xo herbi vıskıte ra, sali sero phêşti ser merreddia ra, deştê xo sênê xo sero serê zerria xode resnay pê, sala xo este xo ser. Usê Sêydi dest na zımêlanê xoê xişta ser, perpeşiara, cêrara Sêyd Rızay vake:
“Kêwraê to Cıbrail Ağa hao merd!”
Sêyd Rızay puçê xo guret pıra, postalê xo kerd nınga xo ust ra xoser, vake:
“Urze, Urze! Urze kêwraê mı urze, mı hêwnê xo diyo. Peyniye de mezela mı, mezela to, mezela Sêyd Uşeni bena jü. Soğıniye de ma resêyme pê!”
Cıbrail Ağay sala xo xoser ra este, vake:
“Kêwraê mı qesa to serê mı sero, hama Muzıri mabêne ma bırno, ma jübin ra düri mendime ke, ma kılê xo jübin ro bıbırnime.”
Sêyd Rızay vake:
“Kılê mıno kêwraê mıro. İqrarê ma, ma jübini ra cêrra mekero!”
Cıvrail Ağay vat:
“Halla halla, kemrê bıce, ma kılê xo bıbırnime bercime Gola xızıri, sondê xo borime!”
Sêyd Rızay naver ra kemerê gurete, Cıbrail Ağay bover ra kemerê gurete, hurdmine kılê xo a kemerê ro bırna, este çhem. Sêyd Rıza naver u bover ser ra çımê xo fetelnay, bırra vake:
“Bıraêne! Warê sıma Bokıra, Sosınano, warê sıma Koê Sultan Babayo. Ma êndi bıraê jübinime. Mabenê made şindori dariye we. Dısmenaina dariya we. Dêsım be Şıxsenia êndi jü saybeno, aşira tedina pêresnime serba şeref u namusê xo daymepêro. Tıfongê xo Mercimek de bercime. Vırnia hukmati awa Pêrtage de bırneyme, zobi domanê ma, malê ma têwerte de bıfeteliyo.”
***
Seyit Rızay êndi rêw, rêw Saan Ağa be Alişer Efendiya di, saba verveciyaina hukmati sero qeseykerdêne. Hama Seyd Rızay ki guman kerdi bi ke bırazaê xo Rayber hukmati de fek cüno. Dirê seri ra raver Alişer Efendi ki ardi bi gosê Rayberi ra cırê vati bi ke subayanê hukmati de zaf menisero.
Seyd Rıza Mezra Bali ra veciya şi bırrê Sırpati. Saan Ağay be Alişer Efendi rê elçi rusna ke Rayberi ra düri vındêre. Aşire ki êndi dew kerdi bi thal yi ki ko de bi. Rocê, jü mordem ama lewê mordemanê Sêyd Rızay, qesêykerd, vake:
”Sêyd Rıza ki mara cor mığarêe dero. Hukmati cırê ewraqi rusnê, xete rusna, vato bêro teşlim bo.”
Sare, sarê Holvoriye ra biye, dewucê xo Yıbili rê vatke:
“Bego! To ke ni Muzır Babay naskena, mı bere lewê Sêyd Rızay. Domonê mı hona hurdiye, ez nêşikina xode bıfetelni. Sêke waxtê Urışi de cinika re se kerdi bi. Vatêne Urışi cini bajia ra sanê düyara, cırê senê heqereti kerdê, hasa sıma ra sanê islegê koti pêkerdê. Ma Tırka ra terseyme.”
Dursê Usê Mışti, Asurıc bi, Halvoriye de mendêne. Muxtarê Dewe bi. Çıke hukmati ra ke çı biyamêne, ebe destê yia amêne. A sandıqe ki Avdıla Pasay rusnay bi. Hukmati ke sandıqe ke da bi Sêyd Rızay, Durs ki tey bi. Sare heşiyêpê ke Sêyd Rıza cıra nejdiyo, vat:
“Dı-hirê cüamerdi mıde bêre, ez sona lewê Sêyd Rızay.”
Usenê İsmaili, Begê Yıbıli be Çhucia Sare de şi lewê Sêyd Rızay. Hama Sare Sêyd Rızay ra riyê xo nêdêneya, cıra vêyvıkine kerdêne. Vatêne; ‘Qocê Tornê Babo’yo. Şiya xo mırê gıran yêna.’ Mığara wa ke Sêyd Rıza têyo, yina ra cor nêjdkek biye, şi tepia amay. Sare ke pêyiser cêrêya amê, dewucanê xorê vake:
“Ê ma thala, wa-waê, Sêyd Rıza ne sono teşlim beno, ne ki thoa. Ma şime mığara Sêyd Rızay. Mığara de ca gırêdaiyo, cay sero cıle rafitaiya, Sêyd Rıza cıle sero ronistaiyo, herdisa xo miştidano. Kuline jübini ra perşi-merşi kerdi, a deqqa de Lacê xo Şıxhesen ki veciya ame. Tenê ke areşiaymeya, Sêyd Rıza cêra cı vake, ala Xatuna Waranê Zımi ra pers kêre, A; çaê ama? Êndi Rıji de noboti çina, Rız ki xorê kemera verde ro. Bêgê Yıbıli, Cuçhê Fındıqia mecal nêda, vatke; Rayber Sare vana ‘ez eswetega, wayırê domonuna. Nia, bınê kemera de, wertê bırri de, damışt nêdana, dere u derxına ra besenêkena domonu bıfetelni. Ma nêşikime hukmati de herb bıkime. No merebeo, domonunê ma vera çımanê ma sungi kenê. To so taxalet be, no zav-zêç raxelişiyo. Vana to ke kora menda, zafıteni, lewê tode manê, to cavernêdanê nêsonê, aê ra ama.’ Bêgê Yıbıl ke hêni va, Şıxheseni vake; ‘Apê! Xebera mı ki xebera Vêyva Waranê Zımia. Sêyrke, hukmati, torê hedia kerda sandıqe, mor kerda, haleti rusna. Vano dêwa daan to, mılk dana to. Wazeno ke tode bêro werê. Bê sesebê zav u zêçê feqır u fıqari mebe, so teşlim be, no mılet raxeleşiyo.’ Sêyd Rızay hêrdisa xo miştdê, vat; ‘Laêm, laêm, aqılê sıma nêreseno ni xebera. Hukmat juan dano mı, mı xapneno. Sandıqe mor kerda rusna, fêkê Rıji keno şirin ke, Rız sêro taxelet bo, la berco vılê Rıji .Bese ki bero pê kaê xo bıkero. Ez ke kot de berba, sıma ki mıde bıberbê.’ Sêyd Rızay ke na qesa xo vate, nı kes vıqa, ne ki nıqa. Ma xorê uştime ra ameyme.”
***
Seyd Rızay; halo ke qom tey bi rınd zanêne, hama despera yia ke amêne a biye. Gegane cêrênê jiyar u diyaranê Dêrsimi vero, mınete kerdêne ke Dêrsımi rê çeberê de xeri panê. Dina ki na zulm u zorbajiyêre kher u lal biye. Seyd Rızay roc be roc soğınye diyêne, hama her keşi rê na bêtere eskera nêkerdêne.
Rocê pesewe ra Sırpat ra veciya, Awa Muzuri ra vışiya bover, gına hoqısa Gogane. Asme asmenê khewi ra zê tıramia adıri bibi sur, tam mabenê Sultan Babay be Koê Sosına de sewledêne. Sêyd Rıza hurendiya xode vınet riê xo çarna asme, vat:
“Ya sureta Ana Fatma; torê ayan u beyano. No qarê çeyi niyo, qarê Kırmanciyo, koto vılê mı, az u uzê mırê çeberê de xeri panê.”
Xo çarna mığaranê hetê Pışkeki. Şi uza Alişer Efendi di cırê vat:
“Alişêr Efêndi so dugelanê teberi, yina ni kerdenanê Tırka ra xeberdar ke, bêlkia zulmo ke ni kenê, danê hegle kerdene, çêl u çhukê ma telef nêbeno.”
Alişêr Efêndi raji nêbi vake:
“Ez se sıma ita caverdi sêri, gonia mı gonia sıma ra sura?”
Seyd Rızay vake;
“Alişêr Beg, na qesa sero zaf mênimewerê, şiyaina to, marê vınetena tora xêra. To ke şiya koti, bese kena verfekina mı bıke, morê mı morê tüyo’.”
***
Rayberi wesena Zêyneli berd lewê xo. Mıstafaê Tornê Sure xalê Zêyneli bi, Mıstafa ki Zêyneli de şi lewê Rayberi. Rayber yi hurdemine re vat:
“Ali Şêr Bêgê Qoçgirici bıçisêre. Alişer ke çişia, esker Dêsım ra peyiser oncino, nêne ke nêkisênê, esker vengê ma bırneno. Esker ke onciya, a waxt awe ra naver ye mı, awe ra bover ye to. Mılk jübin ra barekenime.”
Zêynel lewê Rayberi ra şi, doğri şi dêwa Sêydaliyê Hebeşi. Sêydaliyê Hebeşi Kırmêla Qerebalia de vınetêne, Zêyneli mordem rusna lewê Sêydali, ard lewê xo cırê vat:
“Rayber vano Ali Şêr Begê Qoçgirici ke bıkişime, esker cêreno ra peyiser sono. Ma ke nêkişime, esker aşire qırrkeno. Tı na xeberê re se vana?”
Zêyneli ke heni qeseykerd, Sêydaliyê Hebeşi kemerê hurdkeki herd de top kerdi, nia zê thığa noni ardi pêser. Hirê tena kemeri qurça kemera ser ra gureti, eşti kınar, cêra Zêyneli, cırê vat:
“Ni kemera ro serke, thoa xor kot cı?”
Zêneli vat:
“Nênê, çaê xor cı küyo.”
Sêydaliyê Hebeşi nafa ki pasqule dê pıro, kemeri têde belesur kerdi, phızqiti, vat:
“Nafa se bi?”
Zêyneli dest kerd jübin ra vat:
“Xêr têy nêmend, têde şi.”
Sêydali vat.
“Eke raşti heniyo, çistena Qoçgiricana esker ke peyiser sono, mılet xeleşino, aşirê Desimi sonê va hirê teni sêrê. Ali Şêr Efendi bıkisê rê, aşire rarêynê. Na qurçe Koê Dersim bi, ni kemeri, Qoçgirici bi. Ebe ni hirê sera pırodaina, aşire ke xeleşina, Qoçgirica bıkisêrê.”
Zêynel şi Efendiyê Tornê Sure ki resnena xo, wesêna Mıstafaê Tornê Sure, Mıstafa ki guret şi mığarawa ke Ali Şêr Beg teyo, şi uza. Mığara fekê Çhêmi de biye, bınê Pışkêki de biye, Alişêr Beg be cinia xo Zêrif Xanıme, jü ki bırazaê xo be cinia bırazay uza mendêne. Bırazaê xo ki nêwes bi, cıle de bi. Zêynelê yi ke na het ra şi, Zêrif Xanıme vat:
“Alişêr, Kêwra Zêynal hatın.”
Ali Şêr be Cinia vera cı şi, ardi zerrê mığa ra, cırê non-mon ard, nonê xo ke werd, Zêynelê yi uşti ra çhekê xo gureti ke teberbêrê sêrê, eke koti çeberê mığara, tepia xafıl de cêray ra nay pıra. Zêrif Xanıme ebe çheke biye, çıngda, aê ki na pıra, pisto tey ont, fes u puşia Mıstafaê Tornê Sure sere ra berde. Vonk ra tornê Çhuçi, Efndi ki çist. Zeyneli mecel nêda cı, na Zêrife ra. Abasa çar cani uca kişti. Serê Ali Şêr Begi cırakerd berd Bokıre de da hukmati.
A roce; êndi malê sani ama bi ke, vengê tufonga ama. Se ke veng gına tufong ro, Seyd Rızay hêbeta ra lerzna, hurêndia xode nêvınet, ust ra nata ama, bota şi, heni pay ra têy fetelia. Tenê waxt ke vêrd ra, jüê veng da, vake:
“Alişêr Efêndi kisto!”
Seyd Rızay daxoro, dev u riê xo ruçıkna, porê xo ont, kharrais u jibais kot têdine, zele-mele kote cinika, pêro berbay. Seyd Rızay ver çarna Sultun Babay, Zeyneli be Rayberi ra zêwti kerdi. A roce, Seyd Rıza Topatan de mênd, bi sodır, Lacê Şıxheseni Sahêyder şi Ağdad, Ağdad ra goligi ardi, Seyd Rızay ebe çêa barkerd, şi terefê Laçına.
***
Saan Ağay qolê xo guret şi Thanjiye. Uca de Memê Hure vat.
“Saan Ağa! Ez hêşia pê, Lacê Phırçoy be taina mısawrê kerdo ke to bıkise.”
Saan Ağay inam nêkerd. Hama, Saan Ağay, dı roci ra ravêr, Lacê Lıli be Lacê Phırçoya rusnay bi Pakıra, Yi şibi taxaletê Avdıla Pasay bibi. Sılêmanê Wêli Bêgi ki Pakıra de hetê hukmati de bi. A roce, Sılêmanê Wêli Bêgi Lacê Lıli be Lacê Phırçoy rê vat bi: ‘Sıma ke besekenê Saani bıkisê, bado ki bêre taxalete hukmati bê.”
Saan Ağa, hurdmêna lacê Phırçoy, jü ki Khurêsıc piya şi Khuresa. Khurêsa uca wara de bi, yine vat:
“Saan Ağa, sıma ita fındenê, hama esker serba sıma yêno, ita ma ki qırr keno.”
Saanivat:
“Eke hêniyo marê dı qati cıla biyarê, dêwe ra cêr bınê qowaxa de rafiye, ma uca ramerdime.”
Cırê cıli ardi bınê qowaxa de fiti ra. Lacê Phırçoy Khurêsıci rê vat:
“Sodır rê dı saati mendê, to çaê xo sano ita, urce so.”
Saan Ağa ki heşia xo, saata xoro sêykerd, vat:
“Sêy İbrahim! So marê bızêke sere bıbırne, sorba qerrteke, marê biya.”
İbrahim ke şi, Saan Ağa kot ra. Saan Ağay hêwnê xode nırrêne. Tenê waxt ke vêrd ra, Lacê Phırçoy elemanê Saan Ağay bınê bêrcinê Saani ra ont, Saan hona hayıg bi, vat:
“Lao, çıgo to hêni kena?”
Lacê Phırçoy vat:
“Saan Ağa, mı dest kerd bınê cıla tora ke ala qutia tutunê to kotia, mı xorê cığara bıpistêne.”
Saan Ağay qutia xo vete, cıra cığarê dê bı cı, vat:
“Bıce, to be na cığara wa tê ri de.”
Saan; oncia hêwn ra şi, eke nırrayisê Saani ama, Lacê Phırçoy zana ke hêwnê şirin dero. Tıfongê Saani bınê cıle ra ont, sana çare, yi bini ki tıfongê xo sano sêne, hurdmêne nınga tıfonga onte. Saan, til bi, vat:
“Weiy...! weiy, nay mıra!”
Yinanê ke Saan çisto, serê Saani cıra kerd berd Xozat de teşlimê hukumati kerd. Heştê kote mabên Hesen Ağaê Wêli Ağay, Mezra Sure de kot vırniye, hurdmêna Xıdi uca çişti. Memê Hure ki têy bi, yi ki na pıra. A zımıstan ki İbrahim çist. Welê Lacê Phırçoyo ke nabi Saani ra, o ki Sılêman onbaşiyê qereqolê Qereğlani çist.
***
Seyd Rızay mulxutê xo guret şi Laçına de hêşte mênd. Rocê sodır lêle ra ustra, lacê xo Şıxheseni rê hewnê xo qesey kerd, vat:
“Laê’m; mı êwro hewnê di. Hewn de; zoniyê vora sure vora. Hêni aseno ke, êwro ma têdine ita de qırr kenê, na dere marê beno mezele. Qos ke nanê mı, ma xorê şime hetê Koê Muzıri. Sıma bêrê êwro sêrê Laçına ra goliga biyarê, ma hurendia xo ravurnime.”
Cinai Şıxheseni dıcane biye, cêrê vıstêwrê xo vake:
“Xızır nêkero, ez hurêndia xora nêlewina. Qırrkenê ki, va bêre ma zê leyrıkanê pısınga ita qırrkêrê. Ma çend rocio ni dere u derxınu ro ca be ca fetelime, êndi şime koti?”
Veyva Seyd Rızay ke hêni va, Seyd Rıza mıradiya, bastona xo gurete cerdê pê xoro veciya ser hêni tik şi.
Sodır bi, êndi roc xeylê bibi berz, Usenê Bêji lewê mulxutê Seyd Rızay de veciya. Usenê Bêji şuwanê Sêyd Rızy bi, Seyd Rıza ki lêle ra mıradiya bi şi bi, Usenê Bêji ki dıma şi bi. Seyd Rızay Usenê Bêji rusna bi, Şıxheseni rê vake:
“Şıxhesen! Sêyd Rıza vano ‘Laê’m..! Qê hurêndia xora melewiye ra, eskêri dormê ma be dormê Laçına fırçêwerme gureto, nê sêrê qoliga biyarê, nê ki thaba.”
Roce biye veresan saate amê phoncine, cenia Şıxheseni, pusula onte, vake:
“Aha! Şuwarey naê vêciyay!”
A waxt eskeri têde ebe şuware bi. Kelpe ki lewe mulxutê Seyd Rızay de bi. Cinia Abasê Sesbeçiki mıradiya bi, kutık ki kot bi aye dıma ama bi uca. Birdene veng gına kelpi ro, kutık loa, ravêr çutê cendermey veciyay. Anıke destê xo dardi we howa, cenderma rê vake:
“Teslim...Teslim...!”
Cenderma vake:
“Vurun...! Ateeeş...! Ateeş..!”
Qersuni zê torge vornay pıro, eve desta bumbey êşti ser, kerd severese, vengê qerrsunu u bumbu be vengê zırçayıs u qirrayısê cini u domana kot têwerte. Zele-mele kote cı, zırçayısê yina veciya asmen. Uca de têde qırrkerdi.
***
Rocê Erzıngan ra dı elçi amay Ağdad. Seyd Rıza’ya fetaliay, rae berde ser, şi di. Elçia ra jü mektubê cêvê xora vete dê Sêyd Rızay. Seyd Rızay elçiya ra waxtê Urışi de ke Erzıngan de mendi bi, uza nas kerdi bi, tibarê xo be cı ama. Mektube Valiê Erzıngani rusna bi. Tey vati bi ke ‘To ke xo resnena mı ez to xelesnena ra. Seyd Rıza teyna mendi bi, nêçarina, elçiya ra dirê roci ra tepia gına raa Erzıngani. Eke şi Çhemê Erzıngani eskera hegle kerd. Qatıre sero thonê neweşi de bi. Rızê Berti rê ki vati bi, eke ma pêcênê, to be havalê xo ebe heqa xo mıde amê. İfadê xo heni bıde re ke sıma mesuliyet de memanê. Dı mordemanê pêa be jü asparia reşti lewê nobotçiya. Eskera day hegle kerdene, cıra pers kerd, vat:
“Sıma sonê koti?”
Rızê Berti vat:
“No kokım nêweso, dıdanê xo deceno, beyme toxtori!”
Cendermey inam bi, waxto ke verdi ra cendermey sêyr kerd ke miyanê aspari ra qayısê esto, xoxo de vat ‘ no qayıs hermê dewıca de nêbeno.’ Sık kerd, oncia day hegle kerdene, şi lewe des est qayıs ont ke pusula wa. Ser sêyr kerd, ses adırê ki tey di, kokımi ra pers kerd:
“Namê to çıgo?”
“Rızo!”
“Kamici Rıza?”
“Ez feqırê de heqio, dewuc Rıza wa!”
“To Seyd Rıza wa?”
“Koê Dêrsımi de Rızay zafiê, to kamici Rızay pers kena?”
Ekseri çita serê Seyd Rızay onte, kemala xo veciye werte, eskra teğbin kerd ke Seyd Rızao, hama qatıre ra ard war, kelepçey sanay bajia.
Seyd Rıza nêçar mend, mektube vete derkerde ekseri vat:
“Ez meymanê Vali Begia. Na mektube ki sadê mına, xebere Vali dê, ez vali bıveni.”
Cemsê amê Seyd Rıza berd Erzungan. Vali cara diyar nêkot. Dirê roci ra tepia ard teber ke berê Xarpıt, Seyd Rızay sêyr kerd ke zaf mılet amo diyariye, dest dart we, helaliya xo waste, ebe vengê de berji qirrq vat:
“Hukmato zurekero, bênamuso. Ez xapıta, mırê dame nêro.”
Bado ki ebe vengê de mermi, vat:
“Ey Erzıngan.. ez jü feqır Rıza wa, mı to dı rey talan u teris ra xelesna, to qocê Erzıngana, jü mordem nêxelesna. İmanê mı ke Sultan Babay ra esto, to zelzele bê!”
Sera ra 1937, payız bi. Seyd Rıza be ağlarê Dêrsımi hepısê Xarpeti de bi. Seyd Rızay de heştaê sere şi bi. Qanunanê dewlete de darestena khali mınasıb nêbiye. Yine qanunê xo bexo dewesnay, vişt u çar saati de mekeme sanepê, seri day waro. Seyd qarşiyê hakimê dewlete de perpeşiya ra, vat:
“Saado ke serranê mı qıc vano, lacê mıra qıco. Sıma ke mınasıb vênenê, ez se vaci?”
Sera ra 1937 bi, asma payıjia peyine, pesewa rocanê 15-16 ine biye. Taxşiyê amê Seyd Rıza napıro ke berê berzê dare. Kerd taxşiye, vırniya taxşiye de ki mordemê roniste bi. Buğda Meydanı’ye Xarpıti de lambanê cemsa ra hawt darê darestene asêne. Seyd Rıza yi mordemi vat:
“To Anqara ra ama ke mı berzê dare?”
Mordemi veng nêkerd.
Seyd Rızay vat:
“So yi pilê xoê Anqara rê vace ke, Seyd Rıza vano; mı zur u dubaranê tode bas nêkerd, no mırê bi derd. Mı ki verba tode çhok ronêna, va no ki torê derd bo!”
Mordem İhsan Sabri Çağlayan bi. Seyd Rızay vat:
“Na sata mına kostekıne lacê mıdê!”
Mordemi vat:
“Lacê to ki fime dare!”
Seyd Rızay vat:
“Eke heniyo, lacê mı mıra tepia darêfiye!”
Onciya ki vatene nêarde ser, Resık Usen pira raver est dare. Seyd Rıza zê xortê de dest u payi ebe qifa gami hetê dare ser eşti, qiira vat:
“Ewladê Kerbelayime..
Bêhatayime..
Ayıbo..
Zulmo..
Qetılo..”
Rest cellati, ebe zerpa bota thonda, la xodesta est vılê xo, phine dê sandali ro. Roê xo zalıma dest nêda, rest haqia xo.
“Zalımkara candegê Seydi berd Koê Çorçıği de vêsna, kerd herd, ser beton kerd, vake:
Candegê ağleranê Kırmanca ke mezele de bo, roê nina kono vas, vas mezele sero rewino. Malê nina yeno ni vaşi ra çereno. Vas ra sıt beno, roê nina sıt de vêreno canê Mıletê Kırmanci. Meste-birro ni oncia serê ma daznenê.”
Yi roy ver de, sera 67ine de ezo sızde dera. Wertê gul u nur de bê!
Cemal TAŞ
| | | | Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | | DERSİM’İN ANAHTARI
Cemal Taş
Bokıre ile Sosına omuz omuza, Sultan Baba’ya dara durmuşlardı. Sıncıke ile Koê Sıpi; Sultan Baba’nın okuduğu gulbang’a dinleyiciydiler. Dersim’in taşı-toprağı, börtü-böceği eline, beline, diline yemini ile hüü çekiyorlardı. Ay, bağlanacak cem’e elinde Xızır lokması ile koşarken, şavkından Muzur’da ki alabalıklarda cem-cemaate yön bulup koşuşturuyorlardı. Munzur Suyu sinesine vura vura, semaha dönerken, hıçkıra, hıçkıra en gür sesi ile gecenin karanlığını yırtıyordu. Dersim’in kutsal toprağı o gece dara düşmüş kullarının varlığını, dirliğini, birliğini kutsuyordu.
Mezra Bali; Avgasore Vadisi’nin kartal yuvasını andıran Kulige Taşının karşısına kurulmuş Abasa’nlı yerleşimcilerin köyüydü. Güneşin doğuşundan batışına doğru alabildiğince uzanan vadi; Sıncıke Dağının yamacındaki Zenika köyünün eteğinden Munzur Suyuna bir T gibi inen vadinin tam ortasında ki stratejik bir yamaca kurulmuştu. Khalmem’den göç ederek Bodig’e yerleşen Seyd ve Şıxhesen kardeşlerin çocukları Kutsal Topraklara dağılırken, Sali, Sêydxan, Qeresıleman, Abas kardeşler Ağdad’ı mekan tutmuşlar. Abas’ın oğlu Boli de bu vadiye gelip temel kurduğu yere kendi adını vermişti.
1935’in yazıydı. Seyit Rıza Mezra Bali’de ki taş örmeli konağın damında kürsüye oturmuş ak sakalını sıvazlıyordu. Bir yayı andıran kaşlarının altındaki kartal bakışlı gözlerini Viyaleke’ye dikmişti. Oğlu Baba’nın pusuda vurulmasından sonra yüzlerce talip ve onlarca usta tarafından 24 saat içinde Viyaleke tepesine kondurduğu o ünlü konak, devletin siyasal haritasına “Rızo’nun Evi” olarak kazınmıştı. Konak o yıl devlet tarafından uçaklarla bombalanmış, Seyit konağı terk etmek zorunda kalmıştı. Bombardıman da küçük oğul Hüseyin kolundan yara almıştı. Üstelik yara iyileşmiyordu. Seyit yaralı kolu gördükçe kahroluyordu. Tahtına oturtacağı Sultan Suleyman’ını iki yıl önce yitirmiş, kanatları kesik kafese konmuş şahin çaresizliğiyle düşüncelere dalmıştı. Büyük oğlu Şıxhesen’i çok seviyordu, ama onu liderlik için yaşlı ve merhametli buluyordu. Şıxhesen karıncayı incitmeyecek yüreği ile uzlaşmacıydı, Seyit’e göre Şıxhesen sürece uygun bir lider değildi. Peki ala Dersim’in anahtarlarını kime vermeliydi ki?
Dersimin başında yine karabulutlar dolaşıyordu. Asırlardır kapılarını işgalci zalimlere açmayan Dersim yine hadefteydi. Nice İmparatorların ve kralların hevesini kursağında bırakan Dersim’i hizaya getirme nöbetini pay-ı tahtta kurulan torunlar devr almıştı. Atalarının kursaklarında kalan hevesi vasiyet sayıp ferman çıkarmışlardı. Ama her defasında nal sesli alaylarla gelen akbabalar güvercin donunda Dersim topraklarına tar kurmaya iştahlanmışlardı. İt izinin at izine karıştığı kutsal topraklarda Seyit ve halkı dardaydı. Darda kalana, bahtına karşı tahtını yıkmayı tercih eden Dersimliler kendileri bahta düşmüşlerdi. Kanat çırpan gorgeçine’nin, şaha kalkmış dundule’nin, suya inmiş malo beskof’un, Munzur’da dönen maşi’nin bahtına.
Seyit, oğlu Şıxhesen, ve yeğeni Aliqadırdan oluşan seçici kurula; “Rus Ordularına karşı direnişimizden deneyimli adamlarımızı çağırın” talimatını verdi. Çağrılan aşiret direnişçileri içinden Hesenê Ali, İbisê Thü’nün oğlu, Sapıkçı İbo, Qumê Kherri, ve arkadaşlarından oluşan on kişilik ekibi belirlediler. Onlara; “üç gün içinde hazırlığınızı yapın, benim ile yolculuğa çıkacaksınız” dedi. Bir taraftan da el altından Dersim aşiret Reisleri arasında konuşulacak ‘Seyit Rıza Erzincan’a Teslim Olmaya Gidiyor’ söylentisi yaydı. Aşireti Abasa Mensuplarına da; “katırları hazırlayın Kemah’a tuz almaya gidiyoruz” dedi.
Ekip Bokır Dağı yolunu kullanarak, Pulur’a vardı. İkinci gün Munzur Dağı’na tırmanışa geçip katır geçidinden Zeranige’ye doğru yol aldılar. Kedek Köyü yol üstündeydi, Zeranige ise oraya iki saatlik mesafedeydi. Kedek de Usenê Mıji’n evinde bir geceliğine misafir oldular. Kedekten Zêranige bir elçi yollandı. Elçiye; Kaymakam ve Yüzbaşıya “Seyit Rıza Yarın sabah kahvaltısında size misafirdir de.” Diye tembih edildi.
Elçi yol alırken, ev sahibi Seyit gibi bir konuğu evinde misafir etmenin onurunu yaşıyordu. Meymanlara, nice dost sohbetlere tanıklık yapmış ocakta şişe takılı kebap dönerken, Kaymakam da ihanet planları kuruyordu. Zeranik karakolunda konumlanan seksen jandarma’ya, ek kuvvet olarak Hozat’tan seksen süvari talep etti.
Ertesi gün sabah Seyit yatağından uyandı. Sultan Baba’nın zirvesinden yükselen güneş Pulur Ovası’nı doğudan batıya ikiye bölen Munzur Suyu’nu gizemli bir renge büründürmüştü. Seyit; omzunda havlu, elinde su tası ile hizmete duran ev sahibinin elinde ki tas’dan dökülen kutsal Munzur suyu ile yıkarken, yönünü Sultanbaba Dağına çevirdi, rutün dualarından birini okudu;
“Ey Sultan Baba..
ey alemi aydınlatan Güneş..
önce cümle aleme hayırlı bir kapı nasip eyleyin…
uygun görürseniz bu naçar kulunuza da bir köşe de yer verin..
Bu gün de siz şahitsiniz ki dostluk ziyaretine gidiyorum..
bu dostluk ve iyi niyet şansını kullanmayı bana nasip eyleyin…
beni halkıma düşman eden anlayışa iyi niyetimi göstereceğim..
yıllardır hile ve oyunlarına maruz kaldığım insanların ayağına gidiyorum..
samimiyetlerini sizlerin tanıklığında öğreneceğim..
siz beni ve mazlum halkımın şahidisiniz.
geleceğimi hayırlı kılın..
çocuklarımı yetim ve boynu bükük koymayın..
beni halkımdan, komşularımdan, ailemden ayırmayın…
ihanetçinin, muhanetin, puştun, namussuzun şehrinden koruyun…
suçluysam günahıma çevremi ortak etmeyin..
eğer davamda haklıysam düşmanımı sevindirmeyin..
geleceğimi karartmayın..
bahtınıza düşmüşüm..“
Hozat-Zeranige yolunda seksen atlı süvari pusu kalleşliğiyle dört nala yol alıyorlardı. Seyit ve heyeti de Zeranige Ovasından resmi niyeti yoklama ziyaretine adım atıyorlardı. Zeranige Ovası yemyeşildi.. rengarenk çiçeklerle bezenmiş cennetin ta kendisiydi.. salkım salkım söğütler, kardeş güvenliğinde kavaklar masalımsı mekanı çevrelemişlerdi. Dağlar; gül-nergiz bostanın çeperi gibi ovayı kucaklamıştı. Yol boyunca renk-renk kelebekler, arılar, oğul vermişlercesine çiçeklere konup, konup uçuyor, çok sesli kuşlar korosu seslerini Muzur’un Akışına akortluyorlardı. Ovada ki canlılar Seyit ve kafilesini karşılamaya çıkmış Kutsal Toprakların merasim taburu görevini üstlenmişti. Hepsi konuklarına eşlik ederken, Seyit’in ani gür sesi büyüleyici doğa güzelliği karşısında hülyalara dalan ekip üzerinde dikkatlerini toplamasını sağladı. Seyit:
“Hükümet konağına yaklaşıyoruz, silahlarınızın namlusu baş aşağı gelecek şekilde omzunuza asın..”
Buna bir anlam veremeyen ekibe İmamê Laçi açıklık getirdi:
“Biz düşmanlığa değil, dostluğa gidiyoruz.. Seyit’in ev sahiplerine mesajı budur..”
Konuklar devletin temsilcileri kaymakam ve yüzbaşı tarafından karşılandılar. El sıkıştılar, birlikte oturdular. Seyit’in korumaları da silahlarını bir köylünün evine emanet edip hükümet konağının bahçesine oturdular. Sabah saatlerinde başlayan sohbeti, kaymakam onbeş dakikada bir ara verip, telaşla resmi dairesinin ikinci katına çıkıp dönerek idare ediyordu. Saatler geçmesine rağmen sofraya bir türlü yemek gelmiyordu. İkindi vaktine yakın jandarma erlerindeki tedirginlik Seyit’in dikkatini çekti. Tam sofraya yemek konurken Seyit; yemeğin tuzak için oltaya atılmış yem olduğunu fark etti, yemeğe elini vurmadan ayağa kalktı, adamlarına vücut diliyle kalkın talimatı verdi. Puşt pusulara kurulan oyunun sihri bozulmuştu. Ev sahipleri bu güçlü idrak ve uyanıklık karşısında bozguna uğramış sersemlikteyken, korumalar silahlarına koşarak tekrar kuşanmışlardı bile. Seyit’i kanatlandırarak güneye yönlendirdiler ki ikinci adımlarında kalleşliğe atılan dörtnallıların mermi sağnağına tutuldular. Seyit boğazlarında düğümlenen lokmanın vefasına ekibine emir yağdırdı:
”Sakın can almayın.. meşru müdafaa dışında barut kokusu, kurşun sesi istemiyorum…”
Ekipten Seyidin oğlu tutuklu kaldı, diğerleri Mezra Bali’ye döndüler.
Mezra Bali köyü uçaklarca bombalanmasının ardından Seyit orayı terk ederek köyün arka yamacında ki Sosın Dağı’nda sığınağa yerleşti. Sığınağın kapısında ulu bir ardıç ağacı vardı. ardıçın köküne yer yatağı yaptılar.
Bir akşam üstüydü. Seyit yatağın üstüne bağdaş kurmuş danışmanları ile durum değerlendirmesi yaptı. O arada karşılarında heybetli haliyle görünen Koê Sıpi dağında askeri cemselerin farları ışıldıyordu. Askeri hareketlilik Seyidi çareler aramaya zorluyordu. Tespihlerini çekerken, gözlerini Sultan Seyd Tepesi’nden ayırmadan;
“Saan Ağa şimdi dardadır” dedi.
Ak sakalını sıvazlayarak;
“Köyde ne kadar genç varsa hepsinin eline bir meşale verin, dağın eteğinde bulunan tüm gevenleri ateşe verin yansın” dedi.
Talimat yerine gelince, karşıdan bakıldığında Sosın Yaylası’nda yanan her bir geven, karanlığı yaran mumları andırıyordu. Öyle muhteşem bir görüntü vardı ki bölgeye bakanlar hayranlıklarını gizlemezken, yüksek rakımlı üç tepeyi ele geçirme planı yapan askeri yetkililerin de hesaplarını altüst etmişti. Seyidin güç gösterisi taktiği tutmuş, rakiplerinin erken hareket planlarını ertelemesi ile bir yıl zaman kazanmıştı.
Yıl 1936’nın ilkbaharıydı. Seyit Rıza ve Dersim’in aşiret liderleri Kutsal Munzur Suyu’nun Halvoriye-Sılıca geçidin de buluşmaya gelmişlerdi. İlkbahar Suyunun coşturduğu suyu geçip yan yana gelmelerine olanak yoktu. Çareyi Munzur’un iki yakasında karşılıklı oturarak, birer sözcü vasıtasıyla toplantıyı açtılar. Dêsım tarafı sözcüsünü Xıdê Gêwe, Şıxhesen tarafı da Paxlı Hesê Xıdê Keremi tayin ettiler. İlk sözü Cevrail Ağa aldı:
“Elini öperim senin kivram Seyit Rıza. Elini öperim, seni çok özledim sana sarılmak bağrıma basmak istedim ama, ne yazık ki Kutsal Munzur Suyu kavuşmamıza engelliyor. Nasılsın iyi misin?”
Sêyd Rıza cevabını Xıdê Hesê Keremi’ye söyledi, Xıdê Hesê Keremi yüksek sesle karşıdaki cemaatcılara iletti;
”Senin ile aynı duyguları besliyorum, sağ ol. Bize sözünüz nedir, açıklayın” dedi.
Xıdê Gêwe, Cıbrail Ağa’nın sözcülüğüyle karşılık verdi;
”Bir Tabur esker geldi, Usıvu bölgesin de Paxê Suru’da konumlandı. Bize yol, okul ve çeşme taahhüdünde bulunan Aptullah Alpdoğan Paşa’nın askerleri önce namusumuza göz koydu. Büyük karakollar yapıp halka baskı yapıp zorla tehdit ve şantajla bize esir muamelesi yapıyorlar. Kadınlarımıza kızlarımıza sarkıntılık ve tecavüz vakaları yapınca, onların yaptırdığı Pax Köprüsünü yıkarak tepki gösterdik. Şimdilik geri gittiler, ama duyumlarımıza göre daha güçlü bir kuvvetle üstümüze gelecekler. Biz Dersim’in Şerefi ve namusu uğruna silahlanarak direneceğiz. Bu davada bizim ile ittifak yapacak mısınız?”
Kısa bir sessizlikten sonra Seyit Munzur’un kıyısına oturarak, sol ayak postal ve çorabını çıkararak suya batırıp tekrar geri çekti, sözcüsüne dönerek:
“Su çok soğuk dê.”
Cevabı duyan Cevrail Ağa hırsla ayağa kalkarak:
“Sen ki koca Babo’nun torunusun, direnme cesaretin yoksa Dersim Halkının bu önemli ve ivedi davanın öncülüğüne kim soyunacak?”
Cevrail Ağa diğer liderlerin Seyide tepkisinin sonucunu beklemeden, belindeki şalı söküp, sırtüstü yete yattı, şalı bir kefen gibi vücuduna sarıp cenazesinin kaldırılıp kaldırılmaması seçeneğini liderlerin tercihine bıraktı. Seyit; ayağa kalkarak gür bir sesle haykırdı:
“Kalk ikrarım kalk..! Ben akıbetimizin rüyasını görmüşüm. Sonuçta liderlerimizin mezarları aynı gün ve aynı mekanda kazılacak. Belki o zaman gerçek birliği sağlarız. Ben iyimser olmamakla beraber diğer aşiretlerin tavrı konusunda endişeliyim. Ama şunu belirtiyorum. Bu gün tarihi bir gündür. Bu gün sınırlarımızın kalktığı, kardeşlik temellerinin atıldığı bir gündür. Artık korkudan uzak topraklarımızı ortak kullanacağız. Yaylalarımız, dağlarımız, meralarımız ortaktır. Kırmanciye inancı ve kimliğiyle dünya halkları arasında sayılma hakkımızı kullanarak bize yönelen inkar ve imha politikalarına karşı direneceğiz. Halkımıza hayırlı olsun.”
Tüm liderler ellerine bir taş alarak, sözlerinin arkasında durma yeminiyle niyaz eyledikleri taşları Kutsal Munzur Suyu’na attılar.
Yıl 1937 idi. Dersim’e askeri birlikler bir önceki yıla oranla daha da arttırılarak sevk edildiler. 1935 yılında meclisçe onaylanan ‘Tunceli Kanunu’ adım, adım tatbik ediliyordu. Dersim silahlardan arındırılacak, direniş gösterilenler bertaraf edilecek, teslim olanlar batı illerine sürgün edilecek, köyler yakılacaktı. Direniş gösterecek aşiretlerden işbirlikçiler bulunacak, ihanet dayatılacaktı.
Silahları teslim etmeye ikna edilen aşiretlere dokunulmadan, direniş cephelerine asker sevkiyatı yapıldı. İlkbahar mevsiminde başlayan hazırlıklar tamamlanmış, yazın ilk ayında askeri hareket başlatıldı.
Seyit; Zênka’da ki konağında oturuyordu. Oğlu Şıxhesen Elazığ’da tutukluyken, sürpriz bir şekilde çıkıp geldi. Seyit oğluna;
“Oğul, cezan daha bitmemişken nasıl odluda seni saldılar?”
Sıxhesen:
“Aptullah Alpdoğan bana söz verdi, dedi ki; ‘eğer babanı teslim olmaya ikna edersen, Sürsürü köyünün arazisini üstüne tapularım, Elazığ Kapalı Çarşısından da sana dükkan veririm’ dedi.”
Seyit sakalını bir daha sıvazladı;
“Oğul.. görüyorum ki devletin ekmeği iştahını bayağı kabartmış.. benden teslim olmayı isteme.. bu şahsi bir karar değil, bu halkımı ilgilendiren bir karardır.. ben halkımın şeref ve namus davası uğruna direnmeye yemin ettim.. teslim olmamam ölümden korktuğumdan değil, tarihe halkına ihanet eden adam olarak adımı yazdırmak istemiyorum. Halkımın gelecek kuşakları da dedelerinin adları anıldığında, başını önlerine eğmesinler, alnı açık başı dik yürüsünler. Yenilgiyi kabul ederim, ama teslim olmayı asla.”
Seyit aşireti ile dağlara çıkıp meşru müdafaaya çekildi. Dêsım bölgesinin savunması o bölge aşiretlerin sorumluluğundaydı. Direniş cephelerinin görev dağılımı Halvoriye toplantısında karalaştırılmıştı.
Seyit; Hozat cephesinden Saan Ağa ve Alişer Efendi ile sık, sık görüşüp direniş bölgelerini idare ediyordu. Kendisi Sırpat Ormanlarında sığınağa yerleşti, güvendiği bir-iki kişi dışında kimseyle görüşmüyordu. Yeğeni Raybero Qop’un ihanet içinde olduğunu anlamış, kahroluyordu. Saan Ağa ve Alişer Efendi’ye de elçi yollayıp, Rayber ile görüşmemelerini tembih etti.
Sığınaktayken, Halvoriye Köyünden, kendisinin de çok güvendiği bir aileden olan Sarê kendisini ziyaret etti. Kadın, Seyid’e olan hürmetinden dolayı onun ile sözlü diyaloga girmeden sözcü kullandı. Bêgê Yıbıli, Cuçhê Fındıqi refakatinde gelmişti. Bego söze girdi; “Rayber… Sare diyor ki ben savunmasız bir kadınım, yanımda küçük çocuklarım var. Böyle dağda, mağarada, ormanda dayanacak mecalimiz kalmadı. Bu kayalıklarda, uçurumlarda çocukları gezdirip saklayamıyoruz. Askerlerden kaçamıyoruz. Bu muharebede çocuklarımızı gözlerimizin önünde süngülenmesine katlanamıyoruz. Kadınların çoğu bir çocuğu kurtarabilme umuduyla diğer çocuklarını suya atma gibi bir zulme katlanıyor. Sen teslim olmadığın sürece, seni yalnız bırakma gibi bir tercihimiz de asla olamaz. Sen teslim ol ki bizde teslim olalım, bari çocuklarımız kurtulsun.”
Sarê’nin sözü üzerine Seyidin oğlu Şıxhesen yanlarında bulunan bir sandığı göstererek; “Baba.. bak, devlet sana bir sandık dolusu hediye göndermiş, öyle anlaşılıyor ki bunlar iyi niyetli. Git teslim ol.. bu kadınlar, çocuklar kurtulsun!”
Seyit, ermiş ses tonuyla:
“Oğul oğul.. senin aklın onların dalaverelerine ermiyor.. onlar Rızo’yu birkaç hediye ile teslim alacaklarını zannediyor. Teslim olmakla hepinizin kurtulacağını bilsem, çoktan hemen olurum. Onların bize karşı iyi niyet taşımadıkları yaşadığımız pratikten anlaşılıyor. Osmanlı da oyun bitmedi.. sıra bunlarda.. hiçbir sözünü yerine getirmediler. İstanbul hükümeti Rus işgalinde bizi tanıdı.. haklarımızı verdi, kimliğimizi tanıdı.. ben Erzincan’dan Dersimi idare ettim. Ankara hükümeti Palu ayaklanmasında bizi kullanmaya çalıştı. Şimdi de sıra Dersim de. Tarihleri inkar ve iftirayla dolu. Ben gidip teslim olursam, kurtulacağınızı mı sanıyorsunuz. Kadınlarımız ve çocuklarımız için esas tehlike de o zaman başlayacaktır. Sandığa gelince, onlar yem atıyor ki Rızo yutsun, imliği boynuna kendisi atsın. Bese’yi de teslim alıp Dersimin namusu’nu kirletsinler. Akıbetim ip olacak, adım gibi eminim, ama o ipi gerekirse ben kendim boynuma atacağım, ama asla o zevki onlara tattırmayacağım.”
Seyit; halkının yaşadığı zulüm ve acılara kutsal topraklarına yalvararak dindirmeye çalışıyordu. Dünya bu katliam ve zulmü kör olup görmez, sağır olup duymaz olmuştu. Bir ara Sırpattan, Gogan’a geçti. Alişer Efendi’yle görüştü, ona:
“Alişer hemen hazırlığını yap, Rusya’ya çık. Oradan nereye gidersen git. Dünyayının bu zulüm karşısında ki sessizliğini bozmaya çalış.” Dedi.
Alişer:
“Sizi burada bu ateş içinde bırakıp gidemem. Kanım sizden kırmızı değil.” Deyince, Seyit:
“Bu bir görevdir, Alişer Efendi. Tespihe takılmış kellerin içinde sen ve Saan Ağa var. Ben de İmameyim. İhanet çemberi daralıyor. Başına ödül konan ilk tespih sensin, senin kelleni koparırlarsa Dersimin kurtulacağına halkımı inandırmaya çalışıyorlar. Bu fırsatı onlara verme.” Dedi.
Olayların seyri Seyidin tahminlerine göre tek, tek gerçekleşiyordu. Alişer Seyit ile görüştüğünün ertesi günü ihanete uğradı. Alişer Seyidin atardamarıydı. Hayatında ilk defa diz bağlarının feri çözülen Seyit Sulatan baba’ya döndü.
“Sende keramet kalmadı. Bu ihtiyara yaşatılabilinecek en büyük acıları tattırdın. Hala sen de keramet varsa bana ihanet edenlerin akıbetini benimkinden beter eylersin.” Dedi.
Birkaç gün sonra da Saan Ağa’nın ihanete uğradığı haberi geldi. Seyit tarihinde hiçbir ferdinin terk etmediği ata toprağını ilk kez terk etme eğilimine kapıldı. Yaklaşık 40 kişiden oluşan çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan aile fertleriyle ile Laçina Deresine sığındı.
Laçina Deresi Seyid’in kendisi bir kızı ve üç torunu dışında tüm ailesinin toplu katliama uğradığı mekan oldu. Kendisi tesadüfen kurtulup yalnız başına kaldı.
Bir gün Erzincan’dan iki elçi geldi. Seyid’i arayıp buldular. Kendisine bir mektup uzattılar. Mektup Erzincan Valisinin imzasını taşıyordu. ‘Eğer bana yetişirsen, senin can güvenliğini sağlarım, gerekirse şartlarını muhataplarına ileteceğime inanmanı isterim’ teminatı içeriyordu. Seyit Erzincan’da 1917 yıllarından kaldığı dönemden tanıdığı elçiye güvenmekte tereddüt ettiyse de son şansı olarak elçilerden günlerce sonra Erzincan yolunu tuttu. Refakatinde ki Rızê Berti ile arkadaşına:
‘Eğer yakalanırsam, siz ücret karşılığı beni getiren şahıslarsınız, ifadenizi böyle verin ki suçlu muamelesi görmeyesiniz.” Dedi.
Erzincan yolunda iki adamı refakatinde diş çekmeye giden yoksul köylü rolüyle katır sırtında yol aldı. İl sınırında nöbet tutan askerler katır sırtında ki köylü hikayesini yuttular. Seyit tarihinde ilk defa gümrük kapısı muamelesi gören sınırı geçmişken arkasından kendisini süzen er, ihtiyarın sırt kısmında bir kayış fark edip şüphelendi. Üç köylü tekrar durdurularak üst araması yapıldı. Kayış çekilince ucuna bir dürbün göründü. Dürbünden sonra belinde bir tabanca çıkınca, soruldu:
“Adın nedir?”
“Rızo!”
Hangi Rızo?”
“Ben fakir Rızo’yum!”
“Sen Seyit Rıza’mısın?”
“Dersim de her ağacın altında bir Rızo vardır! Siz hangi Rızayı sorarsınız?”
Seyit, işin ciddiyetini anlayınca cebindeki mektubu çıkarıp erlere uzattı;
“Ben vali beyin misafiriyim, kendisini haberdar edin.”
Askeri bir cemse gelip Seyidi alıp Erzincan’a götürdü. Orada kaldığı sürece Vali hiç kendisiyle görüşmedi. Hile ile tuzağa düşen Seyit, Elazığ’a götürülmek için dışarı çıkarıldığında kalabalık bir halk kitlesinin toplandığını gördü, onlara yönelik yüksek bir ses tonu ile:
“Yalancı ve şerefsiz hükümet.. iftiraya uğradım.. tuzağa düşürüldüm…”
Eli ile halkı selamlayıp helalleşti, onları bir daha göremeyeceğini gören gözler ile baktı, bir daha oralara dönmeyeceğini bilen ayaklar ile yürüdü, yaptıklarından pişman olmayan bir yürek ile götürüldü.
Arkasından “Ey Erzincan, fakir Rızo seni iki defa istiladan kurtardı, sen bir fakir Rızo’yu kurtaramadın.. dileğim o ki sen zelzele olasın’ diye beddua ettiği söylentisi yayıldı.
Aynı yıl Elazığ’da direniş yemini ettiği arkadaşlarıyla sahte tanıklarla yargılandı. Rüyası gerçekleşmişti, mezarları yan yana olacaktı. Son isteği sorulduğunda:
“Beni oğlumdan önce asın!” Dedi. Oğlu gözlerinin önünde asıldı. İdam sehpasına yürüdü:
“Ewlad-ı Kerbela’yime..
Bêxetayime..
Ayıbo…
Zulumo...
Qetılo....”
Diye haykırdı
Celladı itti, ilmeği boynuna attı…
Şeref ve namusları için şehit düşen meçhul mezarlıların listesine yazıldı.
| | | | Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
perocê sıma ra xof kena
pesêwa xode çêf kena
Cemal TAŞ
Pesêwa de zımıstan biye. Dêwe de teber ra bêvengiye biye, heni bêvengiye biye ke, na zımıstan mıloçıke ke bıfeteliyêne, phêzna mıloçıke ra bile isan hêwnê sêwe ra heşiyenê xo. Herdê şay de çı mor u mılawun, çı thêr u thurê yabani, çıqa heywanê bırri, çı maluqat ke eşti bi, taê hêwnê zımıstan de bi, taê ki hêwnê xoê şirini de bi. Belê; asmanê khewi de zê herdê dêwreşi nia uskıtiye çinebiye. Zê tımay, na pesewe ki asmen de, en zaf raa kewranqırani de tertele u velvele eşti bi. Sat caê ra astarê qurfiyenê, zê thirkıfane rêiyenê ra, hendê dı resenanê hêwla biyenê derg, xafıl de biyenê vindi şiyêne. Vanê; ‘asmeno khewe cüamerdo, herdo dêwres cüanıka. Serê herdê dêwreşi de çıqa qulo dı nıng ke esto, hendê yi quli asmenê khewi ra astarey estê. Ni hurdemena na dina gêwre de heni jübini sero hêce, heni jübini ra hez kenê ke, jübini sero merenê. Her jü astarê; mejilê jü qulê dı nıngiyo, astarê isani çıqa waxt ke asmenê kewi ra bulişkia, wayırê yi astarey ki serê herdê dêwreşi de hende waxt dinalığa xo rameno. Seke astare quli asmen ra qurfia, cigera yi qul ki qurfina, hona ke qul sono reseno heqia xo.’
Asmen ra vore vora bi herdê dêwreşi ser, herdo dêwres munıt bi. Vore; ğezeb vora bi, heni vora bi ke, dar u berê yabani, ko u gerişi têde mınıt bi. Vore; zê çita de sıpiye, erjiay bi dina ser, dina zê vêyvıka nêwiye xemelna bi. Vora sıpiye biye, vore; heni sıpe kerdêne ke, tı vatêne leçegê serê veyvıkê. Hendo ke vore vırandi besna bi dar u beri ra, lızgê dar u beri cor de namıtbi ser. Cara nête de xo çine bi ke ser ra bêro war. Zeke mordemê, ebe serrana kesreta bıraka xo onceno, heni thafale eştibi vıle ra. Asme; asmenê khewi ra zê tasa qılaiye perreqiyêne. Sêwlê asme ra astarê ke asmen ra, to heni zanêne ke çılê suka Halebi bi vesêne. Cemedo ke gılê çurpiyanê boni ra darde bibi, zê momianê seraiya padisay roşti dênê dormê xo. Molê viyalanê ke dormê awa derey de cemed guret bi, heni rındek asêne ke, tı vatêne dukananê çarşiyê Bağdatiê de tê şirte de, têy zern u sêm roşino. Vore bi bi, erğuçe. Êrğuça heni bibi qewetın ke, ostora ke sero kaykerdêne oncia nêgınêne pıro.
Êrğuçe sero rêçê jü awreşi amay bi, dormê qawaxanê dêwe ro çerexiay bi. To vatêne rêsê gındêlıko aleşiyo jubini ro. Belê rêça de lüye, dero ra veciya bi, axpin ro ama bi, verê düyarê axure ra cera bi ra, oncia a rêça xoro peyiser şibi. Rêça lüye zê theza hirami heni duz şibi, heni rındek asêne ke, tı vatêne nexsê khalano riê isani de hüno. Pulê tozıka vore, êrğuçe sero zê moreka çhinik be çhinik, zê pula, renk be reng berreqiyêne.
Bonê zerrê dêwe, jübini ra düria düri, her jü caê de vırajiayi bi. Ca ca dı çea, ca ca çar çêa phêşti sana bi jübini. Dêwe hem zaf gurlağ nêbiye, hem zerrê derey de biye. Na zımıstan locına ra ke dü nêveciyêne, keşi khav nêkerdêne ke zerrê na dı dera de dêwe esta. Belkia cor de ke serkêre, xora jü serê bona şa kerdêne, jü wertê hêgaa de sılondia zıbıli şa kerdêne, jü ki nisanê çığıra ra belibi ke, ita de boni estê. Tıma; zımıstan de kertuganê vore dormê bona qapan kerdêne, jü asmen asêne. Oncia zê tımay, na pesewe ki hetê zıma şiye, hetê verroca zê perroci roşt bi. Astarê serê sodıri her ke şi tenêna perreqiyêne, belibi ke, êndi desta-sodır nêjdi bi.
Zerrê axura Durşi de vengê nisorê dowar be ê malia zê destıkê dawule be sıvıka jü maqame de nornêne. Zerrê oda de xurayısê pısınge be fısayısê mulxutê çeyi, zê seda de wese bınê terşiga de veng dêne. Bonê peyin de merrê koti be bınê sepêti, zerrê qıdıxê noni de, nona miştiyi gırdan kerdêne. Pısıngo Neçir; merri ra bêxeber bi. Kutıkê Herçi; serê xo na bi sêmıga verê çeberi ser, hêwn ra şibi.
Waxtê Durşi ama bi ke, cıle de defê xo vezna ra. Durşi raver gos na solıx guretena mulxutê zerrê çeyi ser, sêrkerd ke her kes hêwn de ro. Zerrê oda, hetê ra basa-bas texte kerdayi bi. Serê texta de cıli rafitayi bi. Cıla Mele pê çebi ra nejdi, cıla domana werte de, cıla Durş ki zê tımay çenge de rafitayi biye. Zerrê oda thıng u tari bi. Durşi serê xo çarna, tenê roşti kote çıma ver, hetê raşti ser xo çarna ke, sêwlê asme pençere ro esto zerre. Asme berreqiyaine rê berreqiyêne hama, belê zê lêl asêne. Çıke camanê pençerey cemed gırêda bi. Durs hedi hedi ust ra, pıren u tuman verrabi. Destê xo derkerd ke fıtıka xo pençere ra bıcêro, berco xo ser bıveciyo teber. Fıtıke halb u hal dest de nêamê, hawar bi ke fitıka xo themejia cemedê pençeri ra. Durs; hêwesê cemedê cami mend, bınê zımela ra hüa. Çıke nexso de henên koti be cemedi ke, tı vatêne çeneka de azebe, qenefçe çinito we, xorê çeyiz vırasto. Durşi ebe nêwastena, fıtıka xo onte, este xo ser bi teber. Kutıko herç verê çeberi ra ustra, wayırê xo dıma şi. Durs; bınê şivigiro vêrdra şi, şi serê kertugi, şüwalendia tumananê xo kerde ya, gostavia xo rısnêdı. Kalêkê Durşi heni masay bi ke, zê çırtıka yiney hal be hal mijia xo nêqediye. Jü ke dot ra biyamêne, fıtıka Durşi ke Durşi sero nêbiyenê. Durşi be vora jübin sero nas nêbiyêne. Çıke pıren u tumanê Durşi ki zê vore sıpe bi. Mijia Durşi vore lone kerde, xor kerd wertê vore, aver de şiye. Durşi merex kerd, xo-xode mılmılia vatke ‘tı vacê mijia mı resta herd’. Hem xoxode ğeyal kerd, hem qınestê xo nata-bota sana ke, xorrê vore hira kero. Kara xo ke qetıde, zê domana sa bi, wertê xori de serkerd ke ala herd aseno ya nêaseno, hama cêro bux vecia, bux ra lone rınd nêasê. Durşi qına xo zıpeyiser dêe, hacatê xo onti zerre, gırey day şüwalendia xoro, şuwalendia xo gırêde. Bi bul herd ra tenê vore gurete, ebe vora destê xo miştday, sanayro, ama zerrê çeyi. Çırrayısê çeberi ra cinia Durşi Mele; heşiyêxo, zerrê cıle de defê kuxê. Durs; raver şi verê cıla domana de vınet, orğanê domana est domana ser, serê domana mınıt, defê kıxta, gula xo kerde pak. Veng ke domana ra nêvecia, zana ke hêwnê xori dêre. Zerria Durşia bele, her ke şi tenêna herbi, herbi est, hebetia ra pıte pıte biye. Durşi ebe êlma nıngê xo dayarê, bêphêzne şi verê cıla Mele. Mele xüa mêrdê xo ki, waxtê mêrdê ki zanêne. Awe kote ciçıkanê Mele, xo dosegi sero bota da, mêrdê xorê ca da ya. Bınê Orğani de xeylê waxt solığê dı cana piya zê kurıka qılaçia est. Defê est, rê nist, est nist, est nist, hata ke Durs solığê peyin de mend, bodo ki areşia ya. Canê Durşi ke bi ret, oncia şi cıla xo, kot hewnê sodıri. Heni kot hewnê de xori ke vengê kutıkê Herçi, bêvengia sêwe zê sımseri herd u asmen lete kerd, oncia ki Durs nêheşiaxo.
Teber ra, dı cınawuri, amay bi axpinê verê çeberi, ge nata vostêne na guç, gê bota vostêne a guç. Cınawura êrğuçe sero zê ostora nata-bota thırıs kerdêne, say ke cirte kay kerdêne. Waxtê deleverge bi, deleverge her serre ni tawa biyêne qızdane. Vergi amay bi ke serê kutıki deleverge re berê. Dı cınawuri têyna nêbi. Kutıkê Herçi tıma xüa verga zanêne. Tıma a taw zurbe amêne, zurbey xo a dere de dardêne we, kutıkanê dêwe rê dame nênero, wertê xode mısawre kerdêne. Têyna dı verga xo muskıtenê kutıki ke, kutık bızano ke vergi xora dı teni amê. Kutık verga dıme verdo, dıma sêro, seke tenê bon ra kot düri, vergê ke sarge de, dorme bıcerê, desınde kutıki purt kêre. Dı cınawura, ge xar kerd amay nat, ge xar kerd şi dot. Nejdiyê saatê zê cambazanê Xarpıti kay kerd, kutıki rê rıke waste, zê cinika banoke nata qıne este, bota qıne este, cilve kerd, nıngê xoê verenê dardi we, nay ro, koti reqoşi, se kerd, çıto kerd, verga; Herç qan nêkerd. Herç; hende xebere vecia bi şivigê boni ser, hayleme bi qosımê amêne nat, qosımê şiyenê dot, hende ke loêne, hendo ke zor kerdêne xo, phırtı-phırta qıne biye. Teselia verga pitene ra kote, bi ang u pang şi, kutıkê herçi, serê boni de xo namerdene, loa, loa hata ke pêy ra safaqi sana cı, bi sodır.
Êndi dewe de locınanê bona ra bari bari dü veciya. Kutıko Herç; dormê bona de çerrexia, zê mamure dewlete vecia kevs, rêçê meymananê xoê pesewe boê kerdi. Herç; weşia xorê sa bi, hama vergi dest thal şibi lewê deleverge, gunekia herçi deleverge re amê, zerrê xo cırê vêsa. Çıqa nêbo a ki cane biye, hem ki nıka qafa kutıki rê viyar kerdêne. Herç; cêro ama nejdiyê bona, qela de şaê nişti bi lızgê goze ra sero qırtnêne. Qılancıkê perrê ra, şiye derê dotê boni de nişte ci ser. Ci; ciyê sodır bi, cıra bux veciyene. Kutıkê Herçi qına xo sanê herd, qılancıke ro serkerd. Mele çeber kerd ya ke wela adıri bero berco pê bona, pısıngê neçiri; xo mabenê çeberi ro est teber, şi serê boni, serkerd ke kutıki qıne sana herd, qılancıke ro serkeno. Pısınge qına xo sanê herd, xoxo de vake; ‘Têdine jübini diyo. No qulo dı nıng cara xüa xo canêverdano. Mı be na lesa xo ke ci kerd, qenê wele kena ser. Mordemo ke bêbexto, cara zê na qılancıke fırna xo ci ra nêvecina. Mordemo ke mota bi, nonê kami ke werd, o ki zê ni kutıki tıma verê çeberê wayırê xode loeno.’ Mart 2003
| | | | Z.Dersim
(şimdiye kadar 148 posta) | |
Wayırê Dina İsani Motaê Mıxeneti Mekero
Cemal TAŞ
Domankina mı, Kırmanciye de vêrdera. A taw, ro u rowalê mı Kırmancki bi. Hewnê xo ki mı Kırmancki diyêne. Kırmancki sa biyêne, Kırmancki berbêne. İbadetê xo mı Kırmancki kerdêne. Jüanê mı ki Kırmancki bi. Nıka jüanê mı Tırkiyo, jüan ke Tırkki bi, fêl u emel ki beno Tırkki. Nıka ma teyna kokımê xo ke di tey Kırmancki qesey kenime. Dema ke, heni aseno ke, kokımê ma ke qediyay, Kırmanciye ki qedina.
Qalê kokıma ke bi, qesa de kamılanê ma yena mı viri. Yine tıma vatêne; “Heq ma desta ver nêkero!” Dema ke isan ke bi kokım, dest u paa ra kono, beno motaê taê bina. Oncia kamıla vatêne; “Bêkeşye zora jü, jü ki Heq isani cara motaê mıxeneti mekero!”
Ma ke bime pil bime xort, dewran cêra, ma nê kamılê xo naskerdi, nê ki qeşiyê yine kerdi gosare kerdi gosê xo. Çıke ma êndi ebe jüan, ebe ro, ebe itiqat, ebe ğeyal, yina ra vışiyaime. Ma dawendene, ma heni zana ke ma bime wayırê ilim u irafni. Ma xo zanoğ zana, kamılê xo cayıl zanay. Hama hende pheşti cıçarnayıne ra gore onciya ki yina vatêne; “thoa nêbeno, sıma ewladê maê.” Yina marê hende ogıti kerdi, ma cara xo wayır nêkerd.
Ni serranê peyina de ma amayme xo, hama endi dawa ma dest ra vejiye. Çıqa ke nıka hurmet muskneyme cı, qimet danime cı hama, çı hef ke ma kotime herey.
Mordemanê mara taine aqıl kerdo têsere, Dêrsım de kokıma rê bonanê weşiye (Yaşam ve Sağlık Evleri) vırazanê. Na rira ki raver Dugelanê teberi de qeret kerd. Tabi na proje ra ravêr saba seqeta caê (Engelliler Eğitim, Rehabilitasyon ve Buluşma Merkezi) vırast bas kerd.
Nıka taine vılıncêe kerdo fekê xo cünê, vanê “na proja kokıma rê hacet çino, saba ni proja lerze mekêrê, yina ra raver karanê bina bıkêrê.. mara kes kokımanê xo niyano yi bona nêkeno.. ”
Ez thoa nêvana, naê ra dirê serri raver şiya Mamekiye. Uca mı çiê re danoğine kerde, aê sıma rê qeseykeri, sıma cıra çı vecenê, sıma zanê.
Rocê şiya qonağê Belediyaê Mamekiye, mı xal u demê taê havala pers kerd. A taw reizê Belediyeay Hasan Korkmaz bi. Mı o ki di, ma perş-merşi kerdi, mı xatırê xo wast, oda reiji ra biya teber. Mı di ke qato ke oda reiji teya a qat de, salona de gırse esta, a salone de dı tena vırniya jü cinike bırno, haylemeo, cat kene ke cicike peyiser bırusnê. Cinike ki nejdiye 60’aê serra de asena, hama cêrena mordema verro ke aê raverdê. Cinike boyna qeretkena ke yaxê xo mordema dest ra raxelesno, hetê oda reiji ser sêro, hama heqber nêvecina. Ez biya nejdi, mı zabıta rê vat:
“Bıraêne, çıgo na cinike çı wazena?”
Yina ra raver cinike xo çarna mı, vat:
“Ero bıraê mı, ez nao çend reyo yena ke defê Belediye Reiji bıveni, hama ni zabani mı nêverdanê!”
Zabıta ra jü:
“Yao abi, kaç defadır geliyor, ama randevu yok.. bi şey yok, yol geçen hanı değil ki, her gelen başkan odasına gidemez ki..!”
Cinike defê awurê mı da, theji bınê nınganê mıde kerd teber. Mı cinike tafte nas kerde, a ki mı nas kena, hama ez gına pıro ke a deqqa ez nêveta. Mı zabıta rê vat:
“Sıma naê raverdê, ez gos nana derdê na cüanıke ser, sıma kara xode sêyrkêrê!”
Mı ke heni vat cüanıke heni zana ke ez gurekerdoğê de belediyeya. Heq raji bo merıka ra, yaxê cinike verda ra. Zabıtay mı nas kenê, tene ki xatır ra veng nêkerd. Mı cüanıke berde odaê de dêronistene. Mı va:
“Nıka vace najini, derdê to çıgo, tı çı wazena?”
Cinike vat:
“Nê bı-bıraê mı ez eswetega. Xorê bêkesa. Kesê mı çino. Hêa mordemê mı estê, Almanya de, Estemol de, Xarpet de, hama ez suka de damıştnêdana. Ez vana se beno, va reiz hendê kozıkê ca bıdo mı, ez xorê tey fınderi se beno. Dina nêrıjina cênêvesaêne... hama ez her ke yena, mı çeber ra peyiser çarnanê ra. Se beno defê mı berê huzurê reiji, ez derd u qotıkê xo cırê vaci, va o ki vatena mı mekero. Boyna ni zebaniye ke çeber de bojiye mıde cênê, mı kor-poşman peyiser rusnenê. Hama to rabaniya, se beno, to dest berze mı.”
Mı hama xetê gurete, mı vatena a cüanıke xete ro nusnê. İmza aê ki gurete, mı cırê zuri kerdi, mı vat:
“Reiz nıka ita niyo, to so, ez na dilekça to resnena reiji.”
Mıra düay kerdi uste ra şiye, hama say ke a bina rıjiye mı ser.
Mı cat kerd ke cinike mı nas nêkero. Çıke mı xoxode vat nıka ez ke naşiya xo cıdi, belkiya serm kena. Jü ki çaê mı cırê zuri kerdi. Mı va nıka ez ke raê cı muskıni, mordemê xo heşinêpê, zerrê xo mıra mano. Çıke mı zê namê xo zana ke, mordemê xo ki nêwazenê sar pêheşiyo ke Leyla çêna Seyd Rızay werte de menda.
Hêa.. a cüanıke Leyla biye. Çêna Seyd Rızay biye.
Domankina mıde yeno mı viri ke, mılatê ma aê rê vatêne, “Leyla Xêğe” Ez cara nıka yi mıletê mara raji niya. Zerrê mı cıra mendo. Çaê mendo? Çıke a cüanıke şifetê xêğine rê leaq nêbiye. Taine ke zê aê domankina xode, vera çımanê xo qırrkerdena mulxutê çeyi bıdiyenê. Hukumê bomba u qersuna ra gonia çewres mordemi pıraphışqiniyêne. Bınê meyitê wa u moa xora, ap u amıka xora, xal u xalıka xora wes rarêyêne. Ebe rocana wertê bırr u gema de teyna bımendêne. Bado ki destê goniwera ra bırusniyêne surgıniye. Kami aqılê xo nêkerdêne vindi? Dema ke a cüanıke heni baqıla ke, wertê hende xêğa de wes menda.
Nıka ez perskena. Çend teni baqılê ma, cüanıka de henêne na axır-waxtê xode benê çê xode kenê weyi?
|
Cevapla:
Bütün konular: 242 Bütün postalar: 600 Bütün kullanıcılar: 695 Şu anda Online olan (kayıtlı) kullanıcılar: Hiçkimse 
|
|
|
|
|
|
| |
Bütün hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeden yayınlanamaz.
|
|
|
|
|
|
|
|
