|
Mıstu, Kerdızdu, Demenu hirêmena bıraê jüvini bi. Ni bırau zerê gola Dêrsımi de weşiya ho ramıtêne. Dersımi zof tertele u seredec di bi. Çıqa qıral u padisay ke amay herdê Anadoliye pêroine qol est Dêrsımi ser ke bıcêrê bınê bandıra ho. Ama sarê Dêrsımi her waxt lınge este ho ver, zê kounê ho sarrê ho tik, zê awunê ho zerê ho pak guret. Keşi ver de çhok ro nêna. Ne keşirê sarre na ro, nê ki keşi de rıke onte. Ne dugela ho sanê pê, ne ki dugelê keşi rıznay.
Dêrsım de roci, asmi, serri vêrdi ra. Herdê Anadoliye de dêwranê Osmani êndi wadê ho kerdi ve pırr. Namê jü mordemi yi rocu zof amêne dekernaine. Sarrê Dêrsımi ney mordemi ra vatêne "Mıstafa Kamıl". No Mıstafa hên baqıl bi ke, dugelê elsağê ke textê Osmani rıznêne, fırsend nêda yinu. Textê khalıkunê ho yi 'be ho rızna, dewleta de newiye sanê pê. Herdê Anadoliye de cumurete sanê pê. Çar kosê na cumurete de tertele u sarewedardaeni veciay, her ca de qetıl u qırrkerdene ra goni zê laşeri şiye. Yi rocu Dêrsım de lacekê ame riyê dina, name yi Sılêman na pa. Sılêman amaine rê ama riyê dina, hama hona hên qıçkek bi ke xo ra hondê de destê bi. Qıçkekine ra hetê piyê ho ra şi bi. Çıke seveta na qıçkekine ra leqema pi, Phıt navi pa. Khalko, Gaxmod, Sagır ni têde dewê Demenu vi. Corê Robayige Zımê Phıtê Gaxi est bi. Sılê Phıti rê ki Kırmancki vatêne "Sılê Phıtê Gaxi" Gax ki namê ho Gaxmud ra guretêne.
Sılê Phıti domankina hode zof çetıniye onte. Vêsan u têsaniye onte, vırran u warbaine diye. Zof bêkeşiye onte hama ozevina ho de taliyê xo rınd şi. Iştiri ke sana riyê ho, pede-pede na dewe a dewe de melema zerê ho ra feteliya. Rocê lınga ho Turesmege de kote çê Hesê Mışti. Uza çêneka de ozeve kote ve verva çımanê Sılêmani. Tam o sıre de, say ke tiriya de bariye şiye zêrria Sılêmaniya bele ra, eve a germiye caru cıra nêonciye. Zerria Sılemani koti vi çêneke. Roci sewa, sewi roca dıma vêrdi ra. Eve torê dina çêna Hesê Mışti ve Sılê Phıti ra şi mıradê ho ser. Bara sefkaniya Sılêmani rê, tekê ho çine bi. Hem wayirê izan u marifeti bi, hem ki zof cesur bi. Hetê marifeti ra eve bêçıka amêne salıx daine. Çêna Hesê Mışti ki hem zof semte biye, hem ki qewetıne biye. Semtin u qeweta aye ser keşi qesey bile nêkerdêne. Hesê Mışti qerıc vi; hem dewleti vi, hem ki qewetın vi. Zof nonê dêne mıleti. Sılo Phıt Turusmege de lewê vıstewrê ho de nêmend, şi dewa khalıkunê ho. Khalko de nist ro, uza weşiya ho ramıte. O waxt çıqa ke cêngi biyêne, çıqaş ke perodais u hurenais biyêne, qomi adet u torê ho ca nêverdêne. Kewrain u mısayivini, kay u kelebut oncia dewam kerdêne, qom; torê horê wayir veciyêne.
Rocê dı-hirê cüamerdê Usıvu amay çê Sılê Phıti, cırê bi meyman. Pia movete kerde, çêna Hesê Mışti meymanunê ho rê non di, pia non werd, movete kerde. Xeyle waxt ke vêrd ra. Usıvıcu ra jüy Shılê Phıti ra vake:
rde, çêna Hesê Mışti meymanunê horê non di, pia non werd, movete kerde. Xeyle waxt ke vêrd ra. Usıvıcu ra jüy Shılê Phıti ra va ke:
- Sıleman Ağa! Sar to zof met keno, ala bê, ma ve tu dêe gulase bıcime.
Sılê Phıti, êndi çımê ho ke nêbırna, êndi ke tenezul nêkerd, hal ve hal cüavê yinu nêda. Çêna Hesê Mışti dızdiya mêrdê ho ra va ke:
- Sıleman Ağa, bê to mısade bıde mı, ez tey gulase cên.
Sılemani vake:
- Çênê tı hermeta! Caru çiyo nianen mınasıb beno?
Cinike vake:
- Tı qarıs meve. Hende ke mısade bıde mı.
Sılê Phıti tivarê ho ve hermeta ho ardêne, a sevet ra vengê ho nêvet, va ke:
- Hurendia mı de hermeta mı sıma de gulase cêna.
Usıvu ravêr inam nêkerd, hüyay, hama se ke cinike gılangê ho kerdi bınê fistanê ho, dest u baji semernay we, hekmete kote ve Usıvu ser, hurendia huyayis de benz u betê ri vuriya. Cinike ve Usıvıci ra gulase gurete, wertê oda de jüvini nata-bota ard, berd. Çêna Hesê Mışti miyanê Usıvıci sero destê ho resna pê, miyano bari hên guvısna ke, tı vana zerr u pısk kerd têwerte. Hermete Usıvıc dard we, da ve herd ro. Hên veng veciya ke tı vana herd lewiya. Olvozê Usıvıci hekmete de mendi, kurşi sera uşti ra, lınga sero hên olvozê huyo ke herd de, yiro sêr kerd. Jü Usıvıci bado aqıl kerd, bi ve çewt, olvozê ho herd ra vezna ra, ebe desta arınga kınconê yi sanê ro. Usıvıc hên bi ve mırozın ke, dest na ve çımunê ho ser, hên bi ve poşman ke; kardi ke berzê ri, cıra çılıkê goni nêrışiyêne. Hên eve vengê de neçari vake:
- Khıla mı, tı ke ez bıkıstêne daha rınd vi. Na çıke biye amê mı serde?
Sılê Phıti vake:
- Jü hermete ke ison da herd ro, hefê ey ke, o vaco, ez cüamerda.
Usıvıci veşti ra, eve lerze çê ra veciyay, şi.
Sılo Phıt ke bi ve wayirê dı çênekanê azevu, hukmati wesêna ve ağleranê Dêrsımi, cıra vake:
- Sıma rê rau vırazeme, sıma rê mektebu vırazeme, hêniyu vırazeme, medeniyet anime Dêrsım. Sıma çaê qamçur nêdanê dewlete? Çaê eskerina ho nêkenê?
Dêrsım de keşi ho wayirê ni qesa nêkerd. Qanunê Mıstefa Kamıli zof qanunê bervati vi. Yi ki coru alaqadarê ni qanunu nêbiyêne. Hem, eskerine çıka, qamçur çıko? Pizê kami mırdo ke nonê ho bero hukmati do! Hukmati thoa nêdo ke, çı ri ra wazeno? Eskerine çıka; domano ke Dêrsım de bive xort, êndi hurendia zımela şia kerd, hata merdene çheke gırê dêne. Kam çar serri sono zê zarancê çımegureti sari rê mıreno ke?
Hukmato ke Dêrsım de rau, mektevu, hêniyu vırazo, hawo qısle dano vırastene. O waxt Pilê Demenu Cıvrail Ağay aşira ho ra vake:
- Serva şeref u namusê ho dustê hukmati de dame pero.
Apê Sılê Phıti, Sılo Phıt guret şi vıranê Ağaê ho. Reseno şia est vılê ho, Cıvrail Ağay rê dare de vıneti, cıra va:
- Cıvrail Ağa! Vatena ho ra bıtexeliye, dewlete qewetına, aşiri ki ma de nêcênê, ma teyna se bıkime?
Cıvrail Ağay na xevere qewul nêkerde.
Cıvrail Ağay ağlera rê xevere rusnê, têde Golê Xızıri de amay pêser, camat kerd. Ali Efendi, Usê Seydi, Qemer Ağa, Cıvrail Ağa, Qeru ra Seyd Aliyê Dıli u Sey Rızay têdine pia kemere este Golê Xızıri, sond werd, vake:
- Wadê ma wadê na Xızıri bo ke; kam ke xevera hode nêvındeno, cırê dawa na Xızıri bo. Ma têde beyme jü, dustê hukmati de dame pero, tufong erzeme.
Camat ke pişkiya, Ali Efendi veng da Usê Seydi, vake:
- Usên; awa Pêrre ra bıcê hata Erzıngan des u dı pêrê Khuresu estê. Çaê çutê Demenu bena kena qırvan? Ma na dawa de çinime.
Her keşi Ali Efendi ra haskerdêne, cıra "Apo" vatêne, pilê Khuresu vi, mordemê Usê Seydi amêne. Tenê nefsê horê xaxod vi, zovina wayirê kıramete vi, zê Pêxamberi vi.
Yi rocu eskeri Dêrsım de qısley dêne vırastene, çhemu sero pırdi vırastêne ke pede-pede veciyo kou. Taburê hetê Xozati ra amê, mavenê dewa Halvoriye u Sılezu de Çhemê Muzıri sero pırd vırast ke, veciyo hetê Demenu. O sıre de Usenê Seyd ki mıtayitina pırdi guret bi, emeliya gurenêne. Demenu elçi rusna Usê Seydi rê, vake:
- Ma kotime tenge, dest berzo ma. U waxt muxbirê na xebere guvistê hukmati kerde, hukmati uza Usê Seydi pêguret, berd Xarpêt de est hepıs.
Rocê; Des, des u phonc eskera ve çawusa ra çhêki gıreday, duzê Şêğanki ro şi çê Sılê Phıti. Shılo Phıt çê de nêbi. Çêna Hesê Mışti çengê bonê ho de lıngu sero vınete biye. Leçega ho arde fekê ho ser, cenderma ro sêr kerd. Ters kot zerê çênekanê ozevu, lesa ho doym de qafa ho naymê çengê boni de peê moa hode vıneti. Tek jü lacê Sılê Phıti eşti vi, yi o sıre de vıranê koli eşti vi xaçık, nay vi kolia ho ser, dot ra hetê bonu ser amêne.
Cendermey dormê çêyi ro ağme bi, her jü jüvini ra teni düri sure arde sure ser, dormê boni de bi helqa. Çawuşi ciniya Sılê Phıti ra pers kerd, vake:
- Sılo Phıti şiyo koti?
Cinıke va:
- Nêzaneme, eke şiyo koti ma nêzaneme.
Çawuşi eve qafa ho emır da cendermu, cenderma tıfangê ho kerdi rast, qasaturay kerdi fırna tufongu ra, her ke şi helqa dormê boni de kerde tenge. Cinike ve dı çênekanê ho voşti, koti zerê boni, çêver ho sero da ve ca. Eskerê bidona ke dest de, cıra qaz verda ve boni ser, yi bina kirbite nê pa. Bon dı deqa de wertê alawune de mend. Lacêki koli pırtnay be herd ra, peyser hetê bırri ser voz da. Qirrayisê cini u çêneka hên veciya ke, herd u asmen lete kerd.
Çırriye ke şiye Sılê Phıti ro, hurendia ho de eve çhoku ame herd, fekê ho avoro kerd, vake:
- Heqqoooo! Bara mı rê kor biyêne! Apê mıno ke mı beno Cıvrail Ağay qewğa ra texelneno, va sêro eskerê hukmati bıxelesno...
Goni kote çımanê Shılê Phıti, bi heso dırvetın. Lacê ho lewê goçê Demenu de vındarna, ebe ho dustê dewlete de da pêro.
Cıvrail Ağa pilê Demenu vi. Demenu butın Cıvrail Ağay rê hurmet kerdêne. Cıra bao vatêne, ciniye ra daê vatêne. Tertele ke bi, Demenu vatena Cıvrail Ağay ra nêveciay.
Demenu ra Sılê Phıti, İvısê Sey Khali, Hemedê Cıvraili, Hesê Gewe, domonê Khalê Gonji zof sefkan vi, ni têde qolbaşiyê ho vi. Qewğa koy sero serrê vêrde ra. Qelfê de Heyderu ame Derê Qutiye, wertê Demenu. Çêna Hemedê Alixani wertê ê qelfey de biye. Sılê Phıti uza a diye. Mêrdê cinike qewğa de kişiya vi, cinike viya mendi vi. Sılê Phıti bê hermete vi, lacê ho ki sey mend vi. Çıqaş ke lac bovokê Demenu kerde vi, oncia ki çımê ho pey de mendêne. Sılê Phıti serva ho reê-dı rey namê na cinike ra şi lewê bırau. Cıra va ke:
- Bıraêne ez ki zana na waa sıma zê mı sereşiawa, hama ison merdu de nêsono a dina. Lacê mı sey mendo, çımê mı pey de mendê, sıma ka mınasıv vinenê, na waa sıma wa jükêke mı rê sıtarine bıkero.
Lacunê Hemedê Alixani tenê lez kerd, ho pıra nêfit, wayirê na qesa nêveciay. Sılê Phıti sêr kerd ke çareşiya nae çina, filintaê de elemani berd est qucia bıraê pili ser. Cıra va ke:
- Qusır de nia medê, ez na cinike bon.
Çheka Sılê Phıti herme de biye, kou de vi. Bıraunê cinike tenê ki ters ra veng nêkerd. Sılê Phıti cinike gurete veciya ko, na gerise ye to, o cerde yê mı, wertê qewğa u cengi de, çhêl u çhukê Demenu qersunanê eskeri ra seveknay. Serrê kote maven, ciniya newiye ra lacê de ho wertê tenge u adır de, mığara de ama riyê dina. Laco pil çêna Hesê Mışti ra vi, lacê dıine çêna Hemedê Alixani ra vi.
Goçê Demenu Salvenk u Kurvenk de, Merga Çeqere u Bor de, Gıniye u Harşiya Lolu de mekan guret. Esker ke şi Pulê Jêle, ni şi Salvank, esker ke ame diyarê Bori, Ağır Babay, ni şi diyarê Kudu, Beyru. Koy ısıji vi, bêrji vi, hama Demenu ra u olaği zanêne. Boyna hurendia ho vurnêne ra. Shılê Phıti ve olvozunê ho ra koti qewğa, havalu ra taê gınay cı, cini viay mendi, domoni sey mendi. Vêsan u têsan mendi, her roca ke vêrde ra tenena qewete ra kuti. Ho ra jü orğanê ho sero vi, no ko yê mı, no cerde yê to, feteliay. Malo ke kelepur kerd ard, yi ra taê sarre bırna, pot, bêsole werd; uwo ke mend est manık u torbe, ho de fetelna. Waxto ke esker tey veciya o torbe ki gegane uza mend. Goçê çêy, caê hermetu, yê domonu boyna vurnêne, qolê qewğa ke kot de bi, yine goçê ho ra düri fetelnêne. Eke kuti qewğa, hermetu ve domonu ra dı-hirê çhekdaru qori kerdêne. Gegane ke kutêne tenge, hermetu ra dirê tenu ki çheke estêne. Xortê ke kutê des u dı serru, yinu ki çheke pede pede gurenêne.
Roca de payiji biye, xusıke eşti bi herd, nikila Koê Jêle ki êndi vore ra sıpe kerdêne. Milisa ra Sılê Fistani hurendia goçê Demenu doz kerde. Sılo Fistan kut vırniya eskeri, taburê esker ebe qeweta milisu berd ke, berzê Demenu ser. Qolê Demenu de des u heşt mordemi eşti vi. Hemedê Cıvê Kheji new mordemê xo gureti hetê zımê Anavare ro şi Koê Suri, Sılê Phıti ki new mordemi gureti hetê destê Pir Xatune ro şi, Pulê Pir Xatune. Qol ke ravêr şi, goç peyser mend, tavurê esker peyra ama goç zor kerd. Heyderıce lacê huyê derguse est kınarê rae, a tenge de remê, canê ho xelesna. Besa Şae hetê laceki ser voste, eve elemani dirê teni bos kerdi, lacek guret berd, resna mae. Goç, her ke şi avaro bi berz, uca de endi vore hendê puçê bi vi berz. Uca de ki koti tenge. Qucia hermete de domono sowe eşti vi u bervêne. Tenê waxt ke vêrd ra, vengê laceki bıriya. Besa Şiaê va ke:
- Waê, çaê vengê laceki bıriya?
Aye vake:
- Niajni mı dest kerd gule xenekıt ke esker vengê ma nêhesno.
Mal u dowar, dirê cüamerda kerdi vi ho ver ramıtêne, hetê ra ki çheki estêne. Çiyê werdene u sımıtene taê xortu ve ciniya ra kerdi vi ho phoşti. Xortu çheke gıreda vi, jü ki Besa Qere eve çheke biye. Zof ke koti tenge, qol ra di-rê cüamerdi amay reşti goç. Eskeri a roce hên zor kerd ke, taine tik voz da, taine vırade voz da. Her ca tırr u teris vi, taê gındır bi semser de şi gınay dere ro. Taê remay hetê Merga Çeqere ro şi, taê hetê Borginiye ser şi, taê Salvank de, taê Marçig de veciay. Taê hetê Nazmiya ra, taê Çarsancaq ser, uza yê to, naza yê mı, hên rae kote ver, şi. Heyderıce helmo peyen de mende, ferra qorra bırriye. Goçê Demenu xo sana bınê berefê kemeri ke, eskerê cori yinu nêveno. Laceko ke qucia Heyderıce de zuqane bervêne, aye lacek kaleke ser na ro ke bıxenekiyo, esker veng mehesno, goç ra xeleşiyo. Qemer cêra ra, şi lacek guret kerd qucia xo, semser de vost kot dere, bınê merxê de xo na merdene. Goç eskeri ver remêne, hetê Heyderu de bi vıla, ciniya Sılê Phıti pêkêe biye vindi. Dı roci bırr de xo dard we, roca hireyine veste ra, rae kote ver şiye Çuxure de çê Suli Ağay de veciye. Suli Ağay perskerd, vake:
- Na hermete kama, koti ra yena? Ala reê perskerê kamê ho esto?
Cinika de kokıme cıra pers kerd, vake:
- Wakıla mı tı kami serro wa?
Heyderıce vırende ho inkar kerd, nêva ke "ez ciniya Sılê Phıtiya". Ho ho de va "ez ke vaci ez ciniya Sılê Phıtiyu, mêrdê mı ko rawo, sono kelepur ano, yê kami ke rast ama. İyê ke cıra decenê ki estê, dostê ho ki estê. Belkia dısmeno, nano mı ra, mı kiseno". Ho name nêkerd.
Sılo Phıt ki kami ke vineno, boyna elçi rusneno, vano:
- Kam ke ciniya mı ve lacê mı vineno, ez niya honde zernu mêjdani don cı".
Axıri dadas u des u phonc roci ke vêrd ra, Heyderıce zana ke çêo ke tey manena çê dısmeni niyo, kamiya ho kerde areze. Sule Ağay elçi rusna, xebere şiye Shılê Phıti. Elçi vake:
- Vanê ciniya to Çuxure dera.
Sılê Phıti saata kosteka de şêmıne mêjdani dê elçi, şi ciniya ho gurete arde, onci reşti pê.
Sılê Phıti be alvazunê ho, şi hetê Pilvankıcu. Pilvankıci xalê Sılê Phıti bi, şi ke xalunê ho ra nunê zımıstoni biyaro. Phonc Demenıci amay kuti Tumayige. Welê Memê Giapi serê bonê ho de rakute bi. Shılê Phıti phêzna ho dê arê şi dest kut pıra, vake:
- Weli ra urze ma vêsanime!
Weli; a pesewe tafte Sılê Phıti veng ra naskerd. Hermeta Weli ki uca leê mêrdi de ra kute biye. Sılê Phıti ho hode vake, "na eswetege urzena ra ho pisena têra, ez itawa belka sermaina". Sılê Phıti ho çarna, bınê şivigê boni de Weli pit. Alvozê ho ki dormê dewe de têde ağme bi vi, Sılemani sero vınetêne. U waxt ki hukmati ilan kerd vi, "kam ke serê Sılê Phıti ano, mêjdani cêno". Na ilan amê Weli viri, yi netê ho vurna. Çêvêsaiyê Memê Welê Giapi vest ra ke sêro bonê peyi ra non biyaro, lınga nerdgani ra cera ra, ama serê şivigi. Sala lozıne sera gurete, ho verde verdê ra, dêve sarê Sılê Phıti ro. Sala lozıne nême gınê hermê Sılê Phıti, nême ki gınê qafe ro, goso rast helezna, wertê gon u gonasêr de mend. Weli hama tafde vozda, bi vindi. Havalê Sılê Phıti şi, o kerd phêşti ard şüya peyê bona. Qayısê miyanê Sılê Phıti vıskıt ra, vet, ebe kardi tast, tenê na dırbeti ser, goni vındarnê. A sewe uca ra koti rae, têpia şi ko.
Dı asmi waxt kut maven, oncia eve qol şi Pilvank. Demenu amay ke dormê bonê Weli bıcêrê, bumba berzê çê Memê Welê Giapi, ebe zav-zêç têde qırr kerê. Sılê Phıti vake:
-Guna domana çıka? Mı dawa ho da Haqi. Yi kerda, ma nêkeyme. Yi wast ke sarrê mı bero hukmati do, mêjdani bıcêro, ma sevetê çıki ra domonu bıkişime?
Sılê Phıti olvozê ho texelnay, Weli baxşisê domonu kerd. Phonc selagcu her zu phonc tenekey nun guret, eve phoşti Pilvank ra koti rae, şi. Nun berd, ko de resna mulxutê ho.
Bingol ra Qereqoçan, Erzıngan ra hata Meletiye, Sêwaz u Qoçkiriye de her keşi namê Sılê Phıti hesna, cêsaret u bextiya yi de hekmete de mendi. Kamo ke Shılê Phıti nas keno, vano: "O mêrık hên merto ke, dısmenê ho bile xelesneno!"
Rocê qolê Demenu peê Turusmege de rastê Hesenê Xılesure bi. Lacê Sılê Phıti ki yi qol de vi, hama pi ve laci ra hurdemena tenê peyser mendi vi. Jü Demenıci Hesenê Xılesuri ra pers kerd, vake:
- Tı kami serowa, çı kar kena, koti ra yena, sona koti?
Yi ki cuav da, vat:
- Ez Hesenê Xılesuro.
Demenıci cêvıkê Bavay sae kerd, pêleka de paçıne diye, vete vıskıte ra, tey hirê zerni di, eşti cêvê ho, vake:
- Bava, ala kınconê ho vece!
Bavay eve keleberi herbi herbi phiştikê ho tek ve tek veti, a miyan de kıtavo de qıçkek cêv ra perra, Bava bi çewt o kıtav kerd wertê kefa destê ho, gırmıka ho sero kerde çip, cıtê tumananê qola verra lıngu sero vınet. Demenıci kınci day arê, kerdi wertê sala miyanê bavay, gırêday, boğça kerde ho dest. Yi olvozê bin ki dorme de vıneti, yinu ra jü çhok est hard, qutiya ho vete cığara piste têra, hetê ra xeta cığara natra-dot fite lewê ho ver, kerde hit, dıma eve qafa ho Bava salıx da, vake:
- Pıranê bıkısê!
Bava Hesêni ke na qesa hesnê, qorê ho bıne de lerzefiay, eve verocêrayis vake:
- Mı xatırê Khureşi sanê, nêvındenê ki vınderê, tenê qurane horê bıwani hona mı bıkısê!
Demenu sas be cı mendi, veng nêkerd. Hên çım rıkkê bavay kerdi, piti. Bavay kıtavo ke dest dero kerd rast, pelgi tek ve tek dêmday, caê de vınet, verê ho hetê qulva ser çarna, ebe veng qurane dê wendene. A sıre de Lacê Sılê Phıti yi vıneti, peyser cêra ra, piyê ho rê va ke:
- Ba-bao! Yi haê yi mormekê dergi kısenê!
Sılê Phıti uca ra zırrça, tufongê bos kerd, vake:
- Iroo, qarısê cı mevê, ezo yen!
Ebe qife lıngê ho dardi we, ama rest olvozunê ho, herediya alvozonê ho ra, boğçawa ke destê olvozê ho de ebe hêrsa onte, este verê bavay, vake:
-Mı sıma rê hêştay rey vake ni kerdena feqır u fıqaru re mekerê! Sıma hem perey guretê, hem kerdo sulf, na raê ki nêvındenê, sero kısenê, sıma Haqi ra coru nêtersenê? Sıma zanê ke nu Khurêsızo, Pirê mawo!..
Sılo Phıti kıncê Bava Heseni day ve cı, lew na dest ra, vake:
-Pirê mı qusur de niamede, ney esqiyayê, ko raê, vêsan u têsanê. Êndi hên biyê ke goni kota çımu, ne Piri ne ki Rayveri naskenê.
Çımê Bava Heseni berreqiay, eve vengê de sa biyayişi vat:
-Khurês to rê haval bo bıko! Tı ke nebiyêne ninu ez kıstêne.
|
http://www.radiozaza.de/TIJA%20SODIRI/HELIYE%20KOE%20DERSIMI.htm
HELİYÊ KOÊ DERSİMİ
(SILO PHIT)
Cemal Taş
Mıstu, Kerdızdu, Demenu hirmena bıraê jüvin bi. Ney bırau zerrê gola Dersim de weşia ho ramıtene. Dersımi zof tertele u seredec di bi. Çıqa qıral u padisay ke amay herdê Anadoliye pêroine qol est Dêrsımi ser ke bıcêrê bınê bandıra ho. Ama sarê Dersimi her waxt lınge este ho ver, zê kounê ho serê ho tik, zê awunê ho zerre ho pak guret. Keşi ver de çhok ronêna. Ne keşirê sare na ro, nê ki keşi de rıke onte. Ne dugela ho sanê pê, ne dugelê keşi rıznay
Dêrsım de roci vêrdi, asmi vêrdi, serri verdi ra. Herdê Anadoliye de dêwranê Osmani êndi wadê ho kerdi ve pırr. Namê jü mordemi yi rocu zof amêenê dekernaine. Sarê Dersimi ney mordemi rê vatenê ‘Mıstafa Kamıl’. No Mıstafa heni baqıl bi ke, dugelê elsağe ke textê Osmani rıznenê fırsend nêda yinu, textê khalıkunê ho yi beho rızna, dewleta de newiye sanê pê. Herdê Anadoliye de cumurete sanê pê. Çar kosê na cumurete de tertele u sare waderdene veciay, her ca de qetıl u qırrkerdene ra goni zê laşeri şiye. Yi rocu de Dersim de lacêkê ame riê dina, name yi Sılêman na pa. Sılêman amainê rê ama riê dina hama honde qıçkek bi ke xora hondê de destê bi. Qıçkekine ra hetê piyê hora şi bi. Çıke sevetê na qıçkekine ra leqema pi, phıt navipa. Khalko, Gaxmot, Sagır ni têde dêwê Demenu bi. Corê Robayige Zımê Phıtê Gaxi est bi. Sılê Phıti rê ki Kırmanc ki vatene’ Sılê Phıtê Gaxi’ Gax ki namê ho Gaxmut ra guretene.
Sılê Phıti domankina hode zof çetıniye onte. Vêsani u têsaniye onte, vırran u warbaine diye. Zof bêkeşiye onte hama ozevina hode taylê xo rınd şi. İştiri ke sana riê ho pede-pede na dewe, a dewe de melema zerrê hoa fetelia. Rocê lınga ho Turesmege de kote çê Hesê Mışti. Uza çêneka de ozeve kote verva çımanê Sılêmani. İşte o sıre de say ke tiria de bariye şiye zêrria Sılêmania bele de, eve a germiye caro cıra nêonciye. Zerria Sılemani koti bi çêneke. Roci sewa, sewi roca dıma verdira. Eve torê dina wa çêna Hesê Mışti ve Sılê Phıti şi mıradê ho ser. Bara sevkanina Sılêmani re tekê ho çine bi. Hem wairê izan u marifeti bi, hem ki zof cesur bi. Hetê marifeti ra eve bêçıka amêenê salıxdaine. Çêna Hesê Mışti ki hem zof semte biye, hem ki qewetın biye. Semtin u qeweta aye ser keşi qesey bile nêkerdêenê. Hesê Mışti Qerıc bi, hem dewleti bi, hem ki qewetın bi. Zof nonê dêenê mıleti. Sılo Phıt Turusmege de lewe vıstew rê hode nêmend, şi dewa khalıkunê ho, Khalko de nist ro, uza weşia ho ramıte. O waxt çıqa ke cêngi biyene, çıqaş ke perodais u hurenais biyene, qomi adet u torê ho canêverdêenê. Kewrain u mısayivin, kay u kelebut oncia dowam kerdene, qom; torê horê wair veciyene.
Rocê dı-hirê cüamerdê Usıvu amay çê Sılê Phıti, cırê bi meyman. Piya mobet kerd, çêna Hesê Mışti meymanunê horê non di, piya non werd movet kerd. Xeyle waxt ke verdra. Usıvocu ra jü Shılê Phıti rê vake:
-Sıleman Ağa! Sar to zof met keno, ala bê, ma ve tu dêe gulase bıcime.
Sılê Phıti; êndi ke çımê ho ke nêbırna, êndi ke tenezul nêkerd, hal ve hal cüavê yinu nêda. Çêna Hesê Mışti dızdia merdê horê vake:
-Sıleman Ağa, bê to mısade bıde mı, ez tey gulase cên.
Sılemani vake:
-Çênê to hermeta, caru çiyo nianen mınasıb beno?
Cinike vake:
-To qarıs meve. Hende ke mısade bıde mı.
Sılê Phıti tivarê ho ve hermeta hoa ardênê, a sevet ra vengê ho nêvet, vake:
-Hurendia mıde hermeta mı sıma de gulase cêna.
Usıvu raver inam nêker, hüay ama se ke cinike gılangê ho kerdi bınê enteria ho dest u baji sewernay we, hekmete kote Usıvu ser, hurendia huwais de benz u bextê ri acevi de mend. Cinike ve Usıvıci gulase gurete, wertê oda de jüvini nata-bota ard berd. Çêna Hesê Mışti miyanê Usıvıci sero destê ho resna bi pê, miyano bari heni guvısna ke tı vana zerre-pısk kerd têwerte. Hermete Usıvıc dard we hard de dapıro, heni veng vecia ke tı vana herd lewia. Olvozê Usıvıci hekmete de mandi, kurşi sera uştira, lınga sero heni olvozê huo ke hard de yi ro serkerd. Jü Usıvıci bado aqıl kerd, bi ve çêwt olvozê ho hard ra vezna ebe desta arınga kınconê yi sanero. Usıvıc heni bi ve mırozın ke dest na ve çımonê ho ser, heni bi ve poşman ke kardi ke berzê ri, cıra çılıkê goni nêrışiyenê. Heni eve venge de neçari vake:
-Khıla‘m tı ke ez bıkıstene daha rınd bi. Na çıge biye amê mı serde?
Sılê Phıti vake:
-Jü hermete ke ison alt kerd, hefê ey ke o vaco ez cüamerda.
Usıvıci veşti ra eve lerze çe ra veciay, şi.
***
Sılo Phıt ke bi ve wairê dı çênekanê azevu hukmati wesêna ağlaranê Dersimi, cırê vake “sımarê rau vırazeme, sımarê mektebu vırazeme, inu/yıne vırazeme medeniyet anime Dersım. Sıma çaê qamçur nêdanê dewlete, çaê eskerina ho nêkenê?” Dersım de keşi ho wairê ni qesa nêkerd. Qanunê Mıstefa kamıli zof qanunê de bervati bi. Coru yinu alaqadar ki nêkerdêenê. Hem eskerine çıga, qamçur çıgo. Pizê kami mırdo ke nonê ho bero hukmati do. Hukmati thoa nêdo ke çı ria wazeno. Eskerine çıga, domano ke Dersım de bi ve xort, êndi hurendia zımela şia kerda, hata merdene çheke gıredêenê. Kam çar serri sono zê zarancê çıme gureti sari re mıreno ke?.
Hukmato ke Dersim de rau, mektevu, ine/yine vırazu, hawur qısle da vırastene. O waxt Pilê Demenu Cıvrail Ağay aşira horê vake “serva şeref u namusê ho dustê hukmat de dame pero”. Apê Sılê Phıti Sılo Phıt guret şi vıranê Ağê ho. Reseno şia est vılê ho Cıvrail Ağay rê dare de vıneti, cırê va:
-Cıvrail Ağa! Vatena ho ra bıteğeliye, dewlete qewetına, aşir ki made nêcênê, ma teyna se bıkime?
Cıvrail Ağay na xevere qevul nêkerde’.
Cıvrail Ağay ağlera rê xevere rusne, têde Gola Xızır de amay pêser, camat kerd. Ali Efendi, Usê Seydi, Qemer Ağa, Cıvrail Ağa, Qeru ra Seyd Aliê Dıli, Sey Rızay tedine piya kemere este Qolê Xızıri, sond werd, vake; ‘wadê ma wadê na Xızıri vo ke; kam ke xevera ho de nêvındeno, cırê dawa na Xızıri vo. Ma tede beyme jü, dustê hukmati de dame pero, tufong erzeme’.
Camat ke phışkia Ali Efendi veng da Usê Seydi, vake:
-Usên; awa Peri ra bıce hata Erzınga des u dı pêrê Khuresu estê. Çaê çutê Demenu bena kena qırvan? Ma na dawa de çinime.
Her keşi Ali Efendi ra haskerdêenê, cırê Apo vatenê, pilê Khuresu bi, mordemê Usê Seydi amene. Tenê nefsê hore xaxod bi, zovina wairê kıramete bi, zê Pexamberi bi.
Yi rocu eskeri Dersım de qısley dêene vıraztene, çhemu sero pırdi vıraztene ke pede pede veciyo kou. Taburê hetê Xozati ra ame, mavenê dewa Halvoriye u Sılezu de Çhemê Muzıri sero pırd vırast ke veciyo hetê Demenu. O sıre de Usenê Seyd ki mıtayıtina pırdi guret bi, emelia gurenêenê. Demenu elçi rusna Usê Seydi rê vake: ’Ma kotime tenge, dest berzu ma’. U waxt muğburciê na xebere guvistê hukmati kerde, hukmati uza Usê Seydi pêguret, berd Xarpet de est hepıs.
***
Rocê; Dadas u des u phonc eskera ve çawusêa çhêki gıreday, duzê Şêğanki ro şi çê Sılê Phıti. Shılo Phıt çê de nêbi. Çêna Hesê Mışti çêngê bonê hode lıngo sero vınete biye. Leçega ho ard fekê ho ser cenderma ro serkerd. Ters kot zerrê çênekanê ozevu lesa ho doym de qafa ho naymê çengê boni de pê moa hode vıneti. Tek jü lacê Sılê Phıti eşti bi, yi o sıre de vırandê koli eşti bi xaçık, na bi kolia ho ser dot ra hetê bonu ser amêene.
Cenderma dormê çei ro ağme bi, her jü jüvin ra teni düri sure arde sure ser, dormê boni de bi helqa. Çawuşi cinia Sılê Phıti ra pers kerd, vake:
-Sılo Phıti şiyo koti?
Cinıke va:
-Nêzanime, eke şiyo koti, ma nêzanime.
Çawuşi eve qafa ho emrê dêe cendermu, cenderma tıfangê ho kerdi rast, qasaturay kerdi fırna tufongo ra, helqa herke şi dormê boni de kerde tenge. Cinike ve dı çenekanê ho voşti koti zerrê boni çever ho sero da ve ca. Eskerê bidona ke dest de cıra qaz verda ve boni ser, yi bina kirbite nêe pa. Bon wertê dı deqqa de wertê alawune de mend. Lacêki koli pırtnay be hard ra peyiser hetê bırri ser vozda. Qirrayisê cini u çêneka heni vecia ke herd u asmen lete kerd.
Çırriye ke şiye Sılê Phıti re, hurendia hode eve çhoko ama hard, fekê ho avero kerd zırça, vake:
-Heqqoooo! Bara mırê kor biyenê. Apê mıno ke mı beno, Cıvrail Ağay qewğa ra texelneno, va sero esekerê hukmati bıxelesno.
Goni kote çımanê Shılê Phıti, bi heso dırvetın. Lacê ho lewe goçha Demenu de vındarna, beho dustê dewlete de da pêro.
***
Cıvrail Ağa; pilê Demenu bi. Demenu butın Cıvrail Ağay rê hurmet kerdêne. Cırê bao vatêne, ciniê rê daê vatêne. Tertele ke bi, Demenu vatena Cıvrail Ağay ra nêveciay.
Demenu ra Sılê Phıti İvısê Sey Khali, Hemedê Cıvraili, Hesê Gewe, domonê Khalê Gonji zof sevkan bi, ni têde qolbaşiê ho bi. Qewğa koy sero serrê vêrde ra. Qelfê de Heydero ama Derê Qutiye, wertê Demenu. Çêna Hemedê Alixani wertê ey qelfey de biye. Sılê Phıti uza a diye. Mêrdê cinike qewğa de kişia bi, cinike biya mendi bi. Sılê Phıti bê hermete bi, lacê ho ki sey mand bi. Çıqaş ke lac bovokê Demenu kerdai bi onci ki çımê ho pey de manêenê. Sılê Phıti serva ho, rêe-dı rey name na cinike ra, şi lewe bırau. Cırê vake, “Bıraêne ez ki zana na waa sıma zê mı sere şawa hama, ison merdo de nêsono a dina. Lacê mı sey mendo, çımê mı, mı dıma manê, sıma ka mınasıv binenê, na waa sıma jükêkê mırê sıtarine bıkero”. Lacunê Hemedê Alixani tenê lez kerd ho pıranêfit, wairê na qesa nêveciay. Sılê Phıti serkerd ke çareşiya naê çina, filintaê de elemani berd est qucia bıraê pili ser. Cırê vake ‘qusur de niya medê ez na cinike bon’. Çhêka Sılê Phıti herme de biye, kou de bi. Bıraunê cinike tene ki ters ra veng nêkerd.
Sılê Phıti cinike gurete vecia ko, na gerise ye to, a cerde ye mı, wertê qewğa u ceng de, çhêl u çhukê Demenu qersunanê eskeri ra seveknay. Serrê kote maven cinia newiye ra lacê de ho wertê tenge u adır de, mığara de ama riê dina. Laco pil çêna Hesê Mışti ra bi, laco dıine çêna Hemedê Alixani ra bi.
Goçha Demenu Salvenk u Kurvenk de, Merga Çeqere u Bor de, Gıniye u Harşiya Lolu de mekan guret. Esker ke şi Pulê Jêle, ney şi Salvank, esker ke ama diyarê Bori Ağır Babay, ney şi diyarê Kudo, Beyro. Koy ısıji bi, bêrji bi hama Demenu; ra-olaği zanêenê. Boyna hurendia ho vurnêe ra. Shılê Phıti ve olvozunê ho koti qewğa, havalu ra taê gınay cı, cini biay mandi, domoni sey mandi. Vêsan u têsan mandi, her roca ke vêrde ra tenena qewete ra kuti. Hora jü orğanê ho sero bi, no ko yê mı, no cerde yê to feteliay. Malo ke kelepur kerd ard yi ra taê sare bırna, pot bêsole werd, uwo ke mend est manık u torbe hode fetelna. Waxto ke esker tey vecia o torbe ki gegane uza mend. Goçha çei, caê hermetu, ye domonu boyna vurnêe, qolê qewğa ke kot de bi yine goçhe ho ra düri fetelnêe. Eke kuti qewğa hermetu ve domonuna dirê çhekdaru qori kerdi. Gegane ke kuti tenge, hermetu ra dirê tenu ki çheke este. Xorte ke kutê des u dı serru yinu ki çheke pede pede gurenêe.
Roca de payiji biye, xuzke eşti bi hard, nikila Koê Jele ki êndi vore ra sıpe kerdene. Milisa ra Sılê Fistani hurendia goçha Demenu doz kerde. Sılo Fistan kut vırniya eskeri, taburê esker ebe qeweta milisu berd ke berzê Demenu ser. Qolê Demenu de des u heşt mordemi eşti bi. Hemedê Cıvê Kheji nêw mordemê xo gureti hetê Zımê Anavare ro şi Koê Sur, Sılê Phıti ki nêw mordemi gureti hetê destê Pir Xatune ro şi, Pulê Pir Xatune. Qol ke raver şi qoçhe peyiser mende, tavurê esker peyra ama qoçhe zor kerde. Heyderıce[1] lacê hoê derguse est kınarê raê, a tenge de remêe, canê ho xelesnara. Besa Şaê hetê laceki ser voste, eve elemani dirê teni boskerdi, lacek guret berd resna maê. Goçhe her ke şi avaro biye berz, uza de endi vore hendê phuçê bi ve berz. Uza de ki koti tenge. Qucia hermetêde domono sowe eşti bi bervêenê, tenê waxt ke verd ra vengê laceki bıria. Besa Şaê vake ‘waê çaê vengê laceki bıria?’ Ayê vake “najini mı dest kerd gule xenekıt ke esker vengê ma nêhesno”. Mal u dowar, dirê cüamerda kerdivi ho ver ramıtenê, hetê ra çhêki estene. Çiê werdene ve sımıtene taê xortu ve cinia kerd bi ho phoşti. Xorto çheke gıreda bi, jü ki Besa Qere eve çheke biye. Zof ke koti tenge, qol ra dirê cüamerdi amay reşti goçhe. Eskeri a roce heni zor kerd ke taine tik vozda, taine vırade vazda. Her ca tırr u teris bi, taê gındır bi semser de şi gınay dere ro. Taê remay hetê Merga Çeqere ro şi, taê hetê Borginiye ser şi, taê Salvank de, taê Marçig de veciay. Taê hetê Nazmia ra taê Çarsancaq ser uza yê to naza yê mı heni raê kote ver şi. Heyderıce helmê peyin de mende, ferra qorra bırriye. Qoçha Demenu xo sana bınê berefê kemeri ke, eskerê cori yinu nêveno. Laceko ke qucia Heyderıce de zuqarde bervêenê, aye lacek kaleke ser na ro ke bığenekiyo, esker veng mehesno, goçhe raxeleşiyo. Qemer[2] cera ra şi lacek guret kerd qucia xo, semserde vost kot dere, bınê merxê de xo na merdene. Goçhe eskeri ver remêe, hetê Heyderu de biye vıla, ciniya Sılê Phıti pêkêe biye vindi. Dı roci bırr de xo dart we, roca hireine veste ra raê kote ver şiye Çuğure de çê Sule Ağay de veciye. Sule Ağay perskerd, vake:
-Na hermete kama, koti ra yena? Ala rey perskerê kamê ho esto?
Cinika de kokıme cıra pers kerd vake “Wakıla’m tı kami serro wa?” Heyderıce vıren de ho inkar kerd, nêva ke ‘ez cinia Sılê Phıtia’. Ho-ho de va ‘ez ke vaci ez cinia Sılê Phıtio, mêrdê mı ko ra wo, sono kelepur ano, ye kami ke rast ama. Yiê ke cıra decenê ki estê, dostê ho ki estê. Belkia dısmeno nano mıra mı kiseno’. Ho name nêkerd.
Sılo Phıt ki kami ke vineno, boyna elçi rusneno, vano ’kam ke cinia mı ve lacê mı vineno, ez niya honde zernu mejdan don cı’. Axıri dadas u des u phonc roci ke verd ra, Heyderıce zana ke çêo ke tey mana çê dısmeni niyo, kamia ho kerde areze. Sule Ağay elçi rusna, xebere şiye Shılê Phıti. Elçi vake ‘vanê cinia to Çuğure de ra’. Sılê Phıti saata kosteka de semıne mejdani dêe elçi, şi cinia ho gurete arde, onci reşti pê.
***
Sılê Phıti be alvazunê ho, şi hetê Pilvankıcu. Pilvankıci xalê Sılê Phıti bi, şi ke xalunê hora nunê zımıstoni biyare. Phonc Demenıci amay kuti Tumayige. Welê Memê Giapi serê bonê hode rakutai bi. Shılê Phıti phıti phêzna ho dêe are şi dest kut pıra, vake ’Weli raurze ma vêsanime’. Weli; a pesewe tafte veng ra Sılê Phıti naskerd. Hermeta Weli ki uza le merdi de rakute biye. Sılê Phıti ho-hode vake ‘na eswetege raurzena ho pisena tera, ez ita wa belka sermaina’. Sılê Phıti ho çarna, bınê şivigê boni de Weli pit. Alvozê ho ki dormê dewe de têde ağme bibi Sılemani sero vınetêne. U waxt ki hukmati ilam kerd bi, kam ke serê Sılê Phıti ano mejdani cêno. Na ilame amê Weli viri, yi netê ho vurna. Çêvêsaiyê Memê Welê Giapi vest ra ke sero bonê peyin ra non biyaro, lınga nerdgani ra cera ra ama serê şivigi. Sala lozıne sera gurete ho verde verdêe ra dêe sarê Sılê Phıti ro. Sala lozıne nemê gınêe hermê Sılê Phıti, neme ki gınêe qafe, goso rast helezna wertê gon u gunasur de mend. Weli hama taf te vozda bi vindi. Havalê Sılê Phıti şi, o kerd phêşti ard şüya pê bona. Qayısê miyanê Sılê Phıti vıskıt ra vet ebe kardi tast, tenê na dırrbeti ser, goni narnêe. A sewe uza ra koti raê tepia şi ko.
Dı asmi waxt kut maven, oncia eve qol şi Pilvank. Demenu amay ke dormê bonê Weli bıcere, bumba berzê çê Memê Welê Giapi, ebe zav-zêç têde qırrkere. Sılê Phıti vake ’guna domana çıga?’ Mı dawa ho da Haqi, Yi kerda ma nêkeyme. Yi wast ke sarê mı bero hukmati do, mejdani bıcero, ma sevetê çıgi domonu bıkişime?’ Sılê Phıti olvozê ho texelnay, Weli baxşisê domonu kerd. Phonc selagcu her zu phonc tenekey nun guret eve phoşti Pilvank ra koti raê şi. Nun berd Ko de resna mulğutê ho.
***
Bingol ra Qereqoçan, Erzıngan ra hata Meletiye, Sewaz u Qoçkiriye de her keşi namê Sılê Phıti hesna, ceseret u eve bextiya yi de hekmete de mendi. Kamo ke Shılê Phıti naskeno, vano ’O merık heni merto ke dısmenê ho bile xelesneno’.
Rocê qolê Demenu pê Turusmege de rastê Hesenê Xılesure
[3] bi. Lacê Sılê Phıt ki yi qol de bi, hama pi ve lacia hurdmena teni peyser mendi bi. Jü Demenıci Hesenê Xılesuri ra pers kerd vake:
-Tı kami serra wa, çı kare kena, koti ra yena, sona koti?
Yi ki cuwav da, vat:
-Ez Hesenê Xılesuro.
Demenıci cevıkê Bavay saê kerd, peleka de paçıne diye vete vıskıte ra, tey hirê zerni di, eşti cêve ho, vake:
-Bava, ala kınconê ho vece!
Bavay eve keleberi herbi herbi phiştikê ho tek ve tek veti, a miyan de kıtavo de qıçkek cêv ra perra, Bava bi çêwt o kıtav kerd wertê kefa destê ho, gırmıka ho sero kerde çip, cıtê tumananê qola verra lıngu sero vınet. Demenıci kınci day arê kerdi wertê sala miyanê bavay gırêday, boğça kerde ho dest. Yi olvozê bin ki dorme de vıneti, yinu ra jü çhok rada qutia ho vete cığara piste tera, hete ra xeta cığara natra-dot fite lewe ho ver kerde hit dıma eve qafa ho bava salıx da vake: ‘Pırane bıkıse’.
Bava Hesêni ke na qesa hesnê, qorrê ho bıne de lerzefiay, eve ceraverocais vake:
-Mı xatırê Khureşi sanê, nêvındenê ki vınderê tenê qurane horê buwani hona ke mı bıkıse.
Demenu sas be cı mandi, veng nêkerd heni çımi rıkê bavay kerdi piti. Bavay kıtavo ke destde ro kerd rast, pelgi tek ve tek demday, caê de vınet, vera ho hetê qulva ser çarnara, eve venga qurane dêe wendene. A sıre de Lacê Sılê Phıti yi vineti, peyiser cera ra piyê horê vake:
-Babao! Yi haê yi mormekê dergi kısene!
Sılê Phıti uza ra zırrça, tufongê bos kerd, vake:
-İroo, qarısê cı mevê, ezo yen.
Ebe qifa lıngê ho dardi we ama rest olvozonê ho, heredia alvozonê hora, boğça wa ke destê olvozê hode eve hersa onte este bavay, vake:
-Mı sımarê hêştaê rê vake ni kerdena feqır u fıqaru re mekerê. Sıma hem perey gurete, hem kerdo sulf, naê wa nêvındenê, sero ki kısene, sıma haqi ra nêtersene? Sıma zane ke nu Khurêsızo, pirê mao’.
Sılo Phıti kıncê Bava Heseni day ve cı lew na destu ra, vake:
-Pirê‘m qusurde nia mede, ney esqaye, koraê vêsan u têsaniê. Êndi hen biye ke goni kota çımu, ne piri ne ki rayveri naskenê.
Çımê Bava Heseni berreqiay, eve venge de sabiayişi vat:
-Khurês torê haval bo bıko, to ke nebiyenê ninu ez kıstene.
RAGIP GÜMÜŞPALA DIRVETIN KUT DEMENU DEST
Demenu be eskerê 25. Elayia dewlete, Derê Laçi de heni koti qewğa ke, asmen ra roz vınet. Telefetê heneni veciay ke awa Muzıri candegê mıleti viyarnay ra tı heni zana qanqolye serê awe bi şiyene.
Alvozonê sılê Phıti ra, roce zof mordemi gınay cı, goni kote çımanê Sılê Phıti. Sılê Phıti ve hirê mordemanê ho ağme puli bi. Sılê Phıti ve jü şi kare de vırnia eskeri gurete, jü pe derey de mend, pey ra tufong na eskerira. Her ke peyra tufong ercia eskeri vırniye ser zor kerd. Hama esker kot ve caê heneni ke, zê cennemey bi. Na hetê derey rıs bi do-het rıs bi, hen de ke cor asmen asêene. Vırniye de tek jü kare eşt biye hende ke zu mordem pıro vêrdêne ra, kam ke ama uza, Sılê Phıti ve olvozê ho qarşi ra na pıra est hard. Coru jü qersune thol nêverde ra, lewe Sılê Phıti de tholi ki erciay peser, zerrê deri de ki candegê eskera zê lode erjiay pêser. Her ke “hücüm” va yi ğar bi bota voşti, dot albozanê Shılê Phıti na pa, eskeri werte de sas bi, Demenu na pıra eşti pêser, elaiye ra qul nêxeleşia ra. 25. Elaiye kerde thol. Bi san Demenu ağme bi cerde ra feteliay, çhekê eskeri top kerdi. Sılê Phıti serkerd ke eskerê hard ra ramerdaiyo, hermey sero nisani este, dırvetıno. Cıra zof goni şiya. Sımsêrê ho ve qama ho miyane ra wa, kıncê subaya pıraê, Sılê Phıti taf de zana ke qumandaro. Tenê paçi vesnay balboê nêe dırvetia ser, goni vındarnêe. Sılê Phıti tufongê ho da olvozê ho subay kerd phêştia ho ard mığara Sarsvanki. Dırvetın wertê eskıte de derganiye ser pheşi ser merredna ra. Cini u domani dırvetıni sero reşti pê, dorme de çhok da ro. Shılê Phıti hayda Heyderıce ser, aye hama adır kerd we, towa nêe ser ron vılosna ro. Ron kerd tasê ard da dırvetıni, yi eve çımonê merexına tase ro serkerd, fek ra zor nuğdêe veciye, vake ‘Sıma nıka mı nêkisenê?’ Sılê Phıti eve pê destê ho sêrkerdoği peyser day vake ‘Ma de qersune nêerjina heliyê dırvetıni’. Elçi rusna Sılızu ra cerre Mısto Sılız ard, Sılê Phıti cırê vake:
-Mıstafa Ağa ney mordemi weske.
Mıstê Sılıci çantê ho kerd ra melemê ho veti. Hermê dırvetın ra qersunê vete, dırbetiê subay pişti. A roce Mısto cerre uza mend, roca bine tenê melem uza na ro, cı tarif kerd ke hirê roc de rê dırveti yakerê, melemkerê. Xeyle waxt ke verde ra subay qenat ard ke ney nêkısenê, vake “namê mı Ragıp Gümüşpala wo, ez qumadarê 25. Elayiyo”. Hama 3. Genel Müfettiş Avdıla Alpdoğani rewra Gümüşpala merde say kerd bi, pea yi de cınaze yi dardi ve we, merasım vıraşti bi. Tam asme ra zede bi ke Gümüşpala pheştia Demenau de a mığara ra vuriyenê a mığara.
Ragıp Gümüşpala eve yi dırveta tam çêwres roce heni mırtelê sero mığara de mend. Rocê eskeri dormê mığara guret ağır makina na ro fırsend nêda Demenu. Halê Demenu makina kerd koti. Demenu na çiya de niyanene hona di bi, sas koti ve cı. Serkerd ke halê dinu beno çetın, Sılê Phıti qirra vake “Aylım dê cau ke qersun qurr yeno a heti halê bıkerime, “ Demenu catkerd qersuni nay eskeranê dormê makina ra sero kerd severese. Eskerê ke dormê makine de taê gınay cı taine vozda, makine uza caverdê. Hama esker dormê de zof bi. Dere de qewğa jüvin guret bi zê germi giriyene. Sılê Phıti olvozonê horê vake, ‘na makine ke onca nine dest küyo halê ma yamano, sıma mı qori kerê ez son lewe makina’. Sılê Phıti velg ont ho, tıfongê ho kerd ho dest herd ra ebe ğızkerdena ho resna lewe ağır makina. Eskeri çıqe ke estê tedine gılê tufongonê ho hetê makine ser davi ra, nêenê uza ra ke makine raxelesnê. Sılê Phıti pê komela bırri de ho sevek na, dest derkerd eve ontena gındırkerde dere, peyiser oncia ama lewê alvozonê ho. San de ke esker oncia lêl kot yi ve alvoze ho şi, makina kerde pheşti arde mığara. Sılê Phıti Ragıp Gümüşpalay rê vake:
-Ragıp bey! Na ke senê thaba wa, gurenaina naê mına salığde.
Yi sondi werd, vake:
-To ke kotia inamakena ez nêzon. Na makine hona newi ama ez nêzonon bıguren.
Yino inam kerd ke no nêzano. Sılê Phıti makine onte hover, wetelia cı sanıte we, ron guret kerde pak tepia kerde tê, saz kerde. Vecia verê çeverê mığara, gurete ho dest şeritê fisega est fek, usta ra lıngo ser verê çeverê mığara de dest est lınge, gırriye nê ve cı, seke gurrê verê mığara de phelçım dara ra sanay ro, heni bi sa ke, to heni zana maa hora newe ama bi dina. Makina arde zerre mığara herd de nêe ro dest kerd pa, zê ewladê pê bi sa. Gümüşpalay pıro serkerd, hekmete de mend, vake:
-Sılê Phıti bırawo torê.
Roca bine Lêlê ra Gümüşpala şi çeverê mığara, dest est çena ho, kounê Dersim ro serkerd. Koê Sultan Bavay heni eve heybet asêne ke xof kot zerre. Heni delğe de mend. ‘Se beno ke ney mordemurê vanê, haydute, mordemu wenê. Dema ke ni ki qulê heqiê. Lewê mı cendermey pê lıngunê domonê sawi de pêguret, kınarê ho de da kemer ro, mezg kerd vıla. Ney kerdeni marê manê nêzonon.’ Ragıp bey çerê ho kerd thırs, dest est çarê ho ama çhoku ser. Roci asmen lete kerdi bi, vengê themmuza heni koti ve têwerte ke tı vana şin u şivan bi, hama Ragığp bey say ke uza ne bi, ne tirza roci ra ne ki vengê themuza ra bê xeber bi. Phirkê eve müya ho cor çeverê mığara ho verda ro amê zênca Ragıp bey sero niste. Hoho de phirr ke re vake ‘Pilê maê ke Anqara de qanunê Dersimi morkerdi, fermanê ney fıqaru vet, çaê nêsona çarê yine ra nêfetelina’. Destê hora phirike este hard, qevzê vas zerrê kemerê mığara ra jil da bi, pıra bi ve palaxe. Ragıp bey yi vaşi ra zelê gurfna ho verde, hard kınıt, onciya kut ve delğe ‘Mısto cerre Sılezu ra wo, Sılızu ki qarşiê Halvoriye de rê. A roca ke bınê Halvoriye de zu çêneka de ozove cendermu qawusê dare de di bi, pêguret bi ardi bi lewe mı, çeneke zê thêra çımguretaiye recefiye. Çıqa ke mı a berde çadıre de seveknêe, oncia ki eskera hata sodır aye de pê kaê ho kerd, hata sodır kerdenê koti pê kerdi bi bado ki kıste. Nıfsa a çeneke nıka cevê mıde, mı her roc hata nıka aye sero her roc çıke amu ma serda aye sero nusnêe. A nıfse sero resm çino hama eğbal de jüo ke wendisê ho esto rast bero, guman kero, Mıstafa peheşiyo, aceb mı oncia ki yi keno wes. Nıfsa çeneke ra beli bi ke tam çêwres roca ez destê Demenu de heşiro.’ Wertê ney delğu de hurendia hode pheştia ho sanê kemer, tey xılmas bi.
Jüê bi baji ro, tey perra we. Sılê Phıti bi sero vınetay. Dotê Sılemani Mısto cerre be dirê mordemana ronistay bi. Sılê Phıti dest sıkıt Mıstê Cerrey, Mıstafa ama dırbetanê Ragıpi ro serkerd. Ragıp beyi êndi bi bi wes. Sılê Phıti duzımi çarpaz eşti vılê ho, şıralığe ki vırade sana miyanê ho, elemanê ho guret ho dest, vake
-Ragıp Bey ho hazır ke, to beyme teşmilê eskeri keyme.
Ragıp Bey neme sa, neme sas biyaina vake:
-Sılêman sıma nıka mı benê, mı nêkısenê?
Sılê Phıti vake:
-Ma çaê to bıkışime? Ma zê sıma gonewer nime. Sıma top u tufonga esto ma ser mara az nêverda, ma qırrkerdime. Ne din ne iman, neki meremetê sıma esto. Ma zê sıma bêbext nime.
Endi tersê Ragıp Bey rema, inam bi ke yi nêkisene. Dırvetê ho bi bi wes, kuti vırniye mığara ra vet. Ragıp Bey berd nezdiê Koê Jêle. Otrağê eskeri Koê Jele de bi. Cerdê Koê Jele de cadır sana bi cı, yi ke şi lewe Jela gıce. Uza ra veng da, vake:
-Esker, esker, eskerrr!
Milisa ra jü veng dard we, vake:
-Çıgo lao, sıma kamiye, se vanê?
Sılê Phıti vake:
-Ez demenu ra Sılê Phıtio, Ragıp Gümüşpala ma dest de heşir bi, hao yeno, kıncê ma paê xelet pa menê.
Tenê waxt ke kut werte, milis ama cüab da, vake:
-Qumadar vano o merdo, eskeray cırê merasım vırasto. Madağ u çêwresê dey do. Ma qan mekerê kam ke yeno ma nayme pa.
Sılê Phıti:
-Ero Sılo Fiştan Sılo, Tı mı rınd nas kena, Haqi ra ve xer to rozê kuna mı dest. Tı zana ke ma zê sıma ne zure keyme, ne bêbextiye. So se kena bıke qumadari inam kerdene de. Ragıp dırvetın kut ma dest, ma kerd wes. Hefê mı ve emegê mı yeno, nanê pa ki sıma zanê.
Sılê Phıti ve Ragıp Bey vırandi besnê jüvin ra. Sılê Phıti tufongê Ragıp bey da ve cı, raê mıskıte cı, vake ‘Oğur vo’.
Ragıp Bey zuqar de ho dıma serkerdene, vake ‘nê vo mıranê’. Tenê ke raê vete reyna ho dıma serkerd ke qılafetê Demenu nêasanê, fêl u emelê hora ard kerd.
***
Göktepe de Ahmet Beğ eşt bi. Kam ke şiyenê dormê bonê dey ke kelepur biyaro, nêşikiyene. Astorê de yi eşt bi, zof namli bi, kam ke şiyene bese nêkerdene astori zare ra teber kero. Sılê Phıti heşia pê ke Göktepe de mesela de niyanene esta, olvozonê horê vake: ”Hêfê sıma ke jü Tırk na Göktepe de esto, bêgê Tırkano namê xo Ahmet Bego. Zalımkaro, dano şüwananê horo, cinu ra mılqu keno. Sıma bese nêkenê ke astorê yi teber kerê”.
Sılo Phıt dirê teni havalê ho gureti, jü zengel ve resena eşti ho ser kuti raê pesewe şi dormê Göktepey de kuti sarge. Sılê Phıti olvozonê horê vake: ”Sıma ita ra melewiye, ez son lewe boni, hadar vınderê meverdê Hemed Beg tever bo, ez astori an tever”.
Qonağ dı qat bi, qatê serên de Ahmet Beğ, qatê bın de moravaê ho niştene ro. Axure kınarê qonaği de kınarê aralığe de vırastai biye. Axure eve kelpiç vıraste biye, dormê qonaği de zê surê Diyarbaqıri dês ontayi bi. Sılê Phıti ke kut nejdiye axure vengê çutê kutka ısıjiya pesewe kerde letey. Sılê Phıti zengel da axure ro, düyar phısqıt, kut zerrê axure astor ont tever, zên kerd pıro, nist cı ramıt tever. Kemerê este camê Ahmet Beği. Ahmet Beg cıle de bi, xilê ho seri bi, çıla nêfite cı, ama çıxmey sero vınet, vake:
-Kamo?
Sılo Phıt:
- Sılê Phıtio ke vanê ezo. Ahmet Beğ, to honde ho goynêenê, ez nao astorê to bon. Bese kena bê mıra bıce.
Ahmet Beg sas kut ve cı, vake:
-Honde aşıri amay nêşikiay astorê mı berê, honde jivegi[4] amay nêşikiay, rast to ke Sılê Phıti ve beğo wa helal u xos vo, ez torê dowa ki nêkon. Dormê bonê mı fırrçêwerme torte[5] wo tek çêber têde ro, hende şüwanê mı estê, to merta ke merta.
***
Demenu Lêle ra mığara de tera bi. Qemer Ağay ho pist tera, qutia ho vete, qılawunê ho tutunra hengna. Şi vırniya locıne de çhok daro, wele fiteare, bıne ra çhikê guret na qılawunê ho ser. Qulmê dı qulmi tutın ont zerrê ho. Ama çêverê mığara ke astarê serê sodıri hona berreqino. Veng da bıraê ho Hemedi. Hemed ust ra tafte ho pist tera, laceki orğan ho serra eşt bi, şi orğan est laceki ser. Hurdmin bıraa çhekê ho gureti bi ve tever şi. Demenu tek ve tek fekê mığara ra veciay, gula tedine ra buğ veciyenê, her jü bınê jü kemeri ra veciyenê. Dadasê mordemi cerde ro avero veciyenê ser. Derê Laçi; naver tırr, boverr tırr bi. Hesenê Mırzê Sıli, Hesenê Khali,Yıvısê sey Khali, ney hiremena a sewe noboti guret bi, şüya serene de pitenê. Hemedi firişkiye dêe pıro hiremena eve qifa amay lewe mordemonê ho. Wertê bırr de cao de belek eşti bi uza nişti ro, qesey kerd. Xevere gurete ke esker hetê İksore de ro, a rocê Dolu Baba de İksore de meteris guretene mınasıb diye. Hemedê Cıvraili tertif da olvozonê ho, tedine kıncê eskeri gureti pıra tufongê ho zê eskeri eşkera eşti hermanê ho. Hemedi vake:
-Tenê eve qifa şime hona ke tariyo meteric bıcime. Seke esker cerde ra ağme bi, ho cıverdê qumada ra beli kerê. Raver inuranê, bado zê dinu serbest wertê yinu de bıfeteliye dormê hode panê, wertê merge de kes sıma nasnêkeno, kıncê dino maraê.
Demenu şi waxto ke mejil guret, kuti meteris esker pit. Tiji ke biye şirin esker xılxılia bi nejdi, nejdiye perroci koti qêwğa. Hesê Gewe, İbısê Sêy Khali, Sılêmanê Phıti, Qemerê Usênê Çhuli, Lacê Cıbrail Ağay Usên Ağa, Hesenê Mırzê Sıli, Hesenê Khali, her jü caê ro ağme bi. İvışi hem dapêro, hem şuware vate. İksorcu yüzbaşi ra mınete kerde, eskeri ve milisana vıneti dot ra vengda, vake:
-Lao; sıma ke, pir u rayberê xo naskenê, saatê tıfong boncê, İbıs marê şuwarê vaco.
Demenu tufong ont, İbişi şuare vate. Alê Mamudi ki veng dard we Yibiş de şuwari piya vati. Dı xêfay bi ve nejdiye Demenu, veng da, vake.
-La lao, sıma ke heqi zanê hukmat vano xefif makiney Demenu de este. Jü ki vanê:”Mordemê xam ve Hermenia lewe sıma de rê, na xebere rasta”?
Hemedê Cıvraili Sılê Phıti salıxê yina da, vake:
-Hermeni wertê made rê, Hermeniê ma nao. Çhekanê ma ki nıka no vırazeno.
Demenutaê hetê Anavare ro şi, taê ki hetê Pir Xatune ro şi. Kaso Luk de esker veciya, uza hurendia Demenu doz kerde, dot ra nay ve Demenu ra. Serê kaş de top ronai bi. İbısê Sêykali, cêro veciya ser şi, rest hurendiya topi, cêro destê ho derkerd, bajiyê topçi de pêguret, xilkerd est. Na topçi ra, o uza kist, top ki thonda kas ro gındırr kerd.Qêwxa dı saati doam kerd, vêngê tufongi her ke şi hetê Hemedê Cıvrali ser bi ve qalınd. Hetê Hemedi ra ki tıfong ercia, hama tufongê eskêr her ke şi hetê Hemedi ser bi nêjdi. Zor ke da, Hemedi veng da bıraê ho Qemeri vake:
-Ero bıra; tıfongê albozonê ma ra veng nêvecino, tıfonğê eskeri ki sılxet erjino, her ke şi na heti ser yênê. To vacê, esker pêy de ama alvozê ma, hêşir gureti? Ma İbıs şi top cêkerd, gındırr kerd, beho ki caê de nêasenê, tufongê ho nêerjino. Ez tibar nêkena, urcê rê ma şime.
Taê na verr ra, taê boverr ra amay cêr zerê derêy, uza; mığara biye, awe ki lewe de biye. Hemed ve Qemeria şi, şi ke awe bısımê. Hurdmine ser kerd ke meyitê İbiş ardo uza, olvoji dorme de niştê ro fekê keşi kardi nêkeno ra. Hemedi ve Qemeria bi pêsma çeqere, heni hurendia hode amay zonia ser. Dest u paê tedine bi bi serdın, nuğde fêkê keşi ra nêveciye.
İbıs; hona cênc bi, vist u dı serre bi. Hem bê ters bi hem sair bi kılami vatênê, vêngê ho zof wes bi. Xeyle bêvengiye ra tepia Hemedi ebe vengê keleberi vake:
-Se kişiya ?
Yine vake:
-İbiş ke top gındırr kerd, tayê esker tabure ra xeleşiya, veciya serê tumi. İbişi tıfongê ho lewe ma de na ro. Kas ro apur da, ebe pencurrkana veciya ser şi, serê yi tum de dı eskêr vınete bi. E ke rest uza, duliyê tufonganê eskeru na heti ser radae bi. Destê ho hurdimêna raday, destê jüya jü tıfong, destê bini tufongo bin pêguret, na heti serr onti. Eskero jü perra, o bin dest de nêama. Tayine ho dard bi we, xevera Yiviş yine ra çine biye, jü eskeri hover de napıra, uza kişiya. Ma tufongi nay pıra yine vozda, remay şi. Ma şime meyit guret amayme ita.
Hemedi fekê hode pıspısna vake: “Phêşta bêterşiye ra şi”.
***
Rocê perodis ra tepia verason bi. Demenu ağme cêrdi bi ebe vırandiyana çhêkê eskeri topkerdi ardi kerdi qausanê dar u bêri dardi we. Taê kerdi bınê wele. Yiê ke werte de rındêk bi, dı hirê têni ardi mığara. Fisêg ki jubin ra barekerdi. Demenu ra boa goni amêenê, vêsan u tesan bi, şi dormê dewa de Nazmiya, uza pers kerd, vake: ‘Naca durumê kami rındo, kam bese keno pırtıkê nu dano ma?’ Yine vake: ‘No çeo’. Demenu o mordem nas nêkerdene. Şi dormê bone de dı qati. Qatê seri ebe nerdgana veciyenê ser, verê çevêr de ki kelpê rakote bi. Shılê Phıti çarığê ho veti, nêrdgan ro veciya ser, uza astırê guret, astır est kutıgi ser, kutık guret vırandia ho şivıg ro est bıne. Dest est çever rakerd kut zerrê boni. Waierê çei heşia ho çımê ho ke gınay Shılo Phıt, cırê vake: “Qomıtanım sen nasıl geldi, köpek ne yapti?” Sılê Phıti kıncê eskeri guret bi pıra, mordmeki heni zana ke eskerê hukmatiyo. Sılê Phıti va:
-Ez qomutan niyo.
Mordemanê Sılê Phıti ra dı teni koti vöe zerre, cinia mormeki ho pist tera ame, mordmek pıren u tumana vera lerzefia, vake:
-Ala roşiye.
Sılê Phıti venge de nermia vake:
-Ma Demenıcime, alvozê mı na cor mı pinê, tenê non bıde ma, ma horê sonime, jianê de ma torê çino.
Vairê çeyi vat:
-Nonê ma çino!
Cinia mordmeki vat:
-Mêrık nonê ma ki esto, ronê ma ki her çiê ma esto, naê sukır. Cüamerdi amê urce tenê cıde ayıvo.
Mordmei dest sana cinia ho thondê, Sılê Phıti alvozonê horê vake:
-Lao ala bonê pey de serkerê thaba esto biyarê, no mordem çetıniye veceno?
Tıfongê merıki düyar ra dardekerde bi, Sılê Phıti o guret mekanizma cıra vete heni pençere ro est tever. Alvoji şi bonê peyinê amay ke jü teneke rono rovıleşiayi, jü postê thoraq, jü teneke hemgen, jü qıdıxê non pırr guret ard lewe çerxbaşiê qoli. Jü demenıci ki sandıqe kerdara çığıne este hard, kerde ya ke kıncê ciniê teye. Cinia mordmeki Çerxbaşi re vake:
-Guna mına vıle tode, cinia to ke dustê mıde ra ney kıncu bıce cırê bere.
Çerxbaşi cinike re va:
-Ana’m, ma çiê niyanênê nêkeyme, no karê ma niyo, cinia mı dustê tora bo, nêbo, ez qarısê hermeto nêbon.
Alvozonê horê vake: ‘Resen biyarê’. Yinu resen ard çi kerd çuwal, çerxbaşi salage heldê wairê çeyi, çeber cinike sero ont, cinike Demenıci dıma vengda, vake:
-To ke ney wes verdana guna mı yê to vo. Ney ke loqmê nun eve zerre weşiya sıma dênê, sıma ki niya nêkerdênê’
Demenu dewe ra veciay şi lewe goçhe, salıge uza nêe ro. Zav u zêç qeste merd bi, qelebiay cı, non fit tıra, nono cêw be tenekê rono rovıleşayi a deqqa de qedia. Yine ke pizzê xo kerd mırd, çerxbaşi mordemunê horê dızdia vake:
-Sıma gıra, gıra bonciye, ez ney meriki oncia peyiser bon dewe, teşlimê ciniye kon yen. Ma ke nıka ney raverdime no keno hayleme, esker na coro veng hesneno, qewğa tera bena, ma ewro zaf qefeliayme.
Sılê Phıti mordemak guret berd çê. Se ke ciniê merde ho di, vake:
-Axxx! Sılê Phıti to çaê no peyiser ard? To bıkıstenê. İson raa Haq de loqme dano, ni ke niya nêkerdênê, no is ki sarê ma ser nêamenê.
Sılê Phıti mordemek teşmilê çeyi kerd, çeber ont bi ve tever. Dewe hem gurlağe biye, hem goz-moji tey bi, Sılı Phıt werte ro xeyle ke verda ra, o mordemek kut pençerê boni, veng da, vake:
-Lao Demenu, Demenu. Demenu ra Sılê Phıti çê mı tar u tur kerd berd.
Sılê Phıti endi mejil dard bi we, hoho de va; ‘va hoho de bıqirro’. Sevkan vecia ser şi ko.
***
Besa Şaê Korkes de cinia muğtar biye. Yüzbaşi şi dewa Korkeşi ke muğtari biveno, se ke çımê ho gınay Bese, rındekia aye de hekmete de mend. Yüzbaşi be cendermana çe de nişti ro, nat-dot ra qesey kerd. Yüzbaşi çımê ho Bese ra nêgureti. Muğtar ki tey vet hama vengê ho nêvet. Bese Kırmanc ki eve vengê kemi vake:”No qedaê mı çınayrê çımi rıkê mı kerdê?” Muğtari vake: ‘Nêtê ni leyrê kutıgi nêt niyo, heq bıçarno xêre ser”: Yüz başi Kırmancki fam nêkerdênê, vake:
-Muğtar sıma heqa mıde çı qeseykenê?
Muğtari vake:
-Nê qumadar beg, cenike vana belka ney vêsaniye.
Yüzbaşi ust ra muğtari re vake:
-Sodıra be qêreqol gurê mı tode esto.
Muğtar a roce merex de mend, hoho de vake ‘çı gurê ni mewrani mıde bıvo ke. Çı ke esto gereko çe mıde ki pekala mırê vano’. A sewe hata sodır hewnê Muxtari nêama, pesewe Bese hayıgê ho biye ke merdê ho hawo usto ra vera locıne de cığara sımeno. Bese vake ‘nê lao çıgo to vışiya pêro, axıri yüzbaşiyo, qa to nêfino dare’. Terso ke zerrê muğtari de tersê cani nêvi, fêko nêcêra ke cinia horê vaco. Eve a delğe şafaqê sodıri sana cı, muxtari ho pist tera uşirade ho kerde ho dest eve peya kut raa qereqoli.
Muxtar ke bi ve nejdiye qereqoli nobıtçiye qereqoli taf de muğtar naskerd. Nobıtçi eve desta tarıf kerd ke hurendia hode vındero. Muxtar lıngo sero pay vınet, pıt-pıta zerrê muxtar bi estenê. Nobotçi şi yüzbaşi di, yüz başi zerrê oda de verê pençeri de pay ayne qarşiê ayni de riê ho terdêne. Nobotçi sılam da cı, amaina muğtari cırê vate, yüzbaşi vake ‘verê çeveri de sandali cıde va roniso ezo yen.’
Waxtê ra tepia yüzbaşi ama lewe muxtari de nist ro. Jüo de şao malkın u lese bari bi. Mendi ve qılaçia hama ri de şifetê mordemu çine bi. Tenê xal-xatır ke pers kerd, yüzbaşi riê ho çarna Çhemê Marçigi, vake:
-Muxtar toa ke cinia ho mırê biyarê, gerko mıde hewl bo.
Seke heni va say ke Koê Jele peyra qılaia ra ama demdia muxtari ser. Qefesa sênê muxtari biye teng, helmê ho bi kemi, tene ke dızdi helkejia eve vengê nêçarine vake:
-Namussuzenê sımada qê bijdan çino? No namuso, ma serva şeref u namusê xo hard sero fetelinime. To çıtur vana ke cinia to bero lewe mı?
Yüzbaşi xeyle ke jüan da muxtari serkerd ke raji nêbeno, hurendia hora vest ra çopolê dêe muğtari ro, muxtar sandali ra demdia hard. Muxtar ust ra, saqpa hoa ke perra a gurete dest de ve pıro arınge sanê ro eve keleberi bi kut raa çeyi. Raê ra nêzanêenê payneno hard ya ki hawe ra sono. Eve delğe u ğeyalanê qereveluğo şi. Hohode vake ‘Korania haqi ma guretime, ma çhêkê ho top kerdi dayi. Ney kerdeni ki marê senıkiye.
Muxtar ke ama çê Bese wertê gorre de malê perroci dıtenê, qafa ho sana bi doçê bıze, gonanê bıze ra sıt zê thirkifane estenê wertê bıroşi, eve qeyde wa veng vetene. Bese serê ho dard we ke merdê ho hao amo çardağe de niştoro. Bırosê sıti est destê ho, uste ra wertê mali de tik vınete. Serkerd ke merde pozgıno, dest esto çarê ho hover de serkeno, aye vake, ‘Mêrık xera çıgo, to çınaê honde pozgına?’ Muxtar ust ra ama eve destana çitê çeverê gore pêguret, cinia horê vake:
-Besê çêvesayê Besê! Çımê yi leyrê kutigi tode ro. Caê ke rast ama, eke yağê to nêverda ra, to ke çareşiye nêdiye helmê peyinde ke manena ki ho bıkıse, ya ho çaê ro berze bıne.
***
Zımıston bi, Sılo Phıt ve olvozonê ho Derê Bor de vore sero heji fitira sero hewn ra şi . Heza sero velg fit ra vore ra kerd berz ke miyanê ho vore nêgıno. Têde hewn ra şi hama Sılê Phıti corê hode asmen ro niada. Raa cadi
[6] zof qerevelığe biye. Dı hirê astarey qurfiay eve zerpa verdi ra şi. Sılê Phıti hoho de
vake ‘oncia kot de kam kişia’. Hewni o nêguret, ust ra tenê bota şi gostavia ho rısne dı. Roştia asme ra tozıka vore zê kemera olmaşti berreqiyenê. Rêça de lüye uza ro verd bi ra vıradejibi, zê nexsê Khala vore neqesna bi. Mijia Sılê Phıti vore vılosnêe ro, semserde ho bıne de lone kerde. Lone biye ve sur, reçê lüye jüvin ra qurfnay. Sılê Phıti a lone ro serkerd ala hard aseno nêaseno, heni teğbin kerd ke hirê metrom vore esta. Cera ra, bınê postala de vore qırrç-qırrç veng vetene, sero ki kıncê eskeri eşti bi, gocêge panturanê ho raê ra eşti ve cı ama lewe olvozo. Eve dülia elemani küt olvozo ra vake ‘
urze rê êndi sonime.’
A Pesewe Ko ra eve lıngo lekani onti şi Xêçe. Zargovit de tever ra vıneti, ho dard we, Demenu ra jü şi çê Mustafa Yeşildaği peyser ama vake, ’çê mınasıvo, Mıstafa vano “berê zerre”.’ Demenu phonc mordemi bi, şi zerrê çei. Cinia Mıstafa Begi uste ra cılê domonu raê sera onti kınar. Şiye oda peyine locıne de kuçiki ardi tertif, adır kerd we towa nêeser. Mıstafa Begi oda verene de koli çıpıxnay locıne adır kerd deyra, Demenu kurşi gureti dormê adır de ho kerd jüa. Nonê ho ke werd, koti qesa. Mıstafa Begi vake ’Sıleman milisu guvistê eskeri kerdo, vato ke Sılê Phıti amo çê mısayıvê ho, uza ra her zu mordemi hirê tenekey genım nun eve salage berdo Bor. Esker yeno honde heqeretu pê kenê oncia ki inkar keno, nêvano ke yeno sono. Hirê roci merrednenê herd ra lıngu gıredanê fiştnenê ve howa eve zonpu danê bınê lıngu ro ke hurendia to vaco.’
Sılê Phıti zof merex u tas kerd ke serva ey mısıyıvê ho derd u bela onceno. Movet ke bi qalınd, Sılê Phıti serva Dersimi kam danopero, kam eve zerre weşia nonê dano yino sero qeseykerd, vake:
-Alişer Beg ve cinia ho Zerif Xatune hem zof baqıle hem ki zof zerre vesaiye. Rınd dest erzenê ma, raê muskınê, diyağ danê ma. Wertê ma de serva hukmati pêsanaine wazane, Ma eve qewete yi ki eve aqıl gurine. Wertê ma aşuru de haştiê wazanê, camatciê, xıraviye ke biye camat kenê. Yi marê vane ke, Dewleta Tırki tarıqê xode en çêkê hoê gırani made sınemış kerdi, gurenay. Naê sero Alişer xevere da dugelanê teveri, Urışi rê vato sıma ney çheku danê Tırko, ney ni çheku serva qomê mınê mazlumi rê kefen derzenê. U waxt vake yine ki tel onto Anqara ke sıma zof telefeti vetê. Alişer Beg vano Ni emıru İsmeto Kerr dano. Mıstafa Kamıli pers kerdo vato İsmet ma Dersimi se bıcime? Kherri vato Aşıru pêverdê ho ve ho jüvin bikisê. U wo ke wertede baqılo do wendene, ya dewletiyo eyine ki pêbıcê rê ya bırusnê ğerv ya ki berzê hepıs. Yiê ke teşmil nêbenê tedine qırrkerê.
Mıstafa Begi vake:
-Sılêman Ağa mı gevera to sekera bırnê, Sey Rıza çı halde ro, to haqi zana?
Sılê Phıti tasê awe çarnê ho serde, dest kerd fekê hara vake:
-Sey Rızay rayvero. Dersım têde yi pilê ho naskeno. Haq bela ho ve Rayberê Qopi do. Qop bırazaê Sey Rızayo, Bavaê sey Rızay Qopi da kıstene. Sey Rıza bi ve heso dırvetın, Şine fişte ra cı, Viyaleke de boni vıraşti. Nıka ki dorme de Qırğo estê, ne yi phoşti danê cı, ne ki mordemê ho estê. Aşire ra jü Qopo, jü ki Zeynelê Aliyo. Qopi Zeynel ki xapıto, fito hetê ho. Sey Rıza se bıkero.
Mıstafa beg:
-Eke tenge de ro va hetê sımaser bero.
Sılê Phıti:
-Ma cırê elçi rusna raê nêberda ser. Nıka o ke bero lewe ma, ma yi keyme qutia sêmıne keyme serrê zerria ho.
Tam na sıre de cinia Mıstafa Begi bışi poti bi, xonça sero nay ro, bışia ra bux dariyenê we. Demenu çapıxra ğırê serê honça bi, hervi hervi deşti şi gule, ceray tase. Mıstafa Begi honde ke de dest berd tase hedi hedi meymana de dest est tase, heniska testê hoê ronini nê zaniye ho ser vake:
-Sılêman hem bore hem qesey ke, sodır ma riê to nêveneyme. Hetê Bextera ra caru veng vecino, cepê Xozati Qoco kerdo thol.
Sılê Phıti hem bışia kırrçıne çüte hem mobet kerd, vake:
-Saan Ağaê Bextera wendoğo, serrê ho qıciê, hama zof zanoğo. Çheka ke hetê Xozat de erzeno kes besey nêkeno. Merık xısmê tavurano, eke kono wertê elaiye, tı vana gao şao. Mavenê Koê Sıpi ve Koê Sıncıke eskeri Tırki rê kerdo cenneme, duman cırê ardo, fırsend nêdano cı. Alişer ve Saan Ağaya ke kıstenedere soğıniya Koê Dersımi çina? Kokê ma belka milişi biyarê, yi ke ra u olağu nêmusknê, dewlete ma wa nêşikina. Ebe goliga qewete nêbena, Dersım her ca tırr u teriso, ma koymê vırniye, çhek u non cıra ceyme, esker zê leyrıkanê pısıngu ağme beno, raê nêveneno ke vazdo. Pırrpırkade[7] ho esta, yena ma ser de fetelina ma nayme pıra nêşikina ke alçağ bo. Tepia peyser cerêna ra sona. Çê feleki bıveso, bêbextê wertê ma ke nê bê, aşir ke aqıl têsere kerê, Ma ki hukmatê ho nayme ro.
***
Qolê Mırzê Sılê Hêmi Derê Koê Jele de gına sargi ro. Dı cini amay kıstene, Hemo Sur bi dırvetın. A roce Demenu Hemo Sur nêdi, uza caverda. Qorê Yi wo rast dırbetın bi. Qersune gınabi cı astık sıkıt bi, ver ard bi pey. Yi ho dıma kaskerdena zor ont bınê yi khêndi, dergania awe ser meredia ra. Lasêr ama bi fekê derey de bınê bırri tast bi berd bi, uza bi bi qaus. Hemo Sur eve a dırbetia fêkê derey de ho sana a qaus, dawadardene. Esker, sêwe u rocê ama lewe yira awe gozıte berde, o nedi. Tam elaiye biye, zê mırcolıki[8] ğılenê, dormê yi ro feteliyênê. Kınarê yi de, qarşiê yi de eskeri amay awe, mabênê yinu de dı hirê gami mesafe eşti bi. Hemê Suri ver çara Jele düay kerdi. Vat: “Jêlê, eke tode kıramete esta mı destê ni zalumu mede”.
***
Sêyxıdıro Khuresıc seisê astorê Saan Ağay bi, çarşiyê Xozati de feteliyene, işliga Saan Ağay pıra biye. Milisê govistê subayi kerd, subayi cendermey rusnay Khuresıc ard qısla, cırê vatke:
-Na isliga Saan Bêgiya to gureta pıra.
Khuresıc est hepıs. A roce biyê son İbrahimo Bexterıc ki ard est zerre. Khuresıci va:
-Lao İbrahim to çaê arda ?
İbrahimi vat:
-Ez serva to arda, tode fetelina, vanê phêçıka ni ki Saan Ağay de esta. To aye mavace pirê ma Sêy Divaney ki vat, Sêyxıdıri rê wair mevece, O; Saan de feteliyo marê bela bêdakeno, esker ma qırrkeno.
Phonc roc ke bi tamam, roca seşine Seyxıdiri sêrkerd ke tawla de jibayis yêno. Vecia teber ke taylım yüzbaşi dano mormêke ro. Yüzbaşi eve cızmana vecia verê mormeki ser, dewesna, o mordemek ki bıne de jiva. Derê Hemırxani ra, Khuresa ra Saan Ağay xete nustna da yi mormeki rosno elayiya Xozati. Seyxıdıri mordemek nasnêkerdene. Yüz başi a xete dawendene, Saani heni nusna bi, vat bi:
-Mordemê de mı sıma pêgoreto, yi verdenê ra raverdê, nêverdanê ra ez ewro pesewe sona basquniya qereqolê Qereğlani, neferêde sıma wes nêverdana.
A xeta ke Saan Ağay rusna kota yüzbaşi dest, yüzbaşi xete gurete berde lewe albay. Albay veng da Seyxıdıri berd qatê sêri. A xete muskıte cı, cıra ra perskerd, vatke:
-No yajîê kamiyo ?
Seyxıdıri vat:
-No yajiê Saan Ağayo.
-Saan Ağay çhen sêrri wendo ?
-Nêw serri wendo.
-Çend sêrriyo ?
-Vişto dı serra de ro.
Resmê Saan Ağay estê ?
-Resımxananê Xozati de estê.
Albay yüzbaşi rusna çarşiê Xozati, rêşmi ardi pıro sêrkerd. Se ke pıro sêrkerd, albay tarmêle bi şi, qê fek nêlêwna. Seyxıdır verdara.
Seyxıdır hepıs ra veciya, hêşiya pê ke Saan Thanjiye de ro. Şi çê piyê ho, pi cırê qırvanê kerde.
Pir Hesen dustê Saan ra bi. Cırê Ağaê Khêji vatênê, hirê burcê ho est bi. Bêro Ağayine ağa bi, bêro sêydine sêyd bi, bêro hukmatine mamuro pil bi. Pir Hesêni Seyxıdırê vatke:
-Aptullah Alpdoğani sıftekerdo, Xozat de qısla vırazanê. Mıletê ma ğarê cı kerdo têy gurinê.Sona koa de fetelina se kena, mıleto ke sono qısle de gurino yine de so Xozat, marê çi biya .
Seyxıdır şi Xozat, qısle de dı roci guriya, roca hireine cırriya Saani amê. Khuresıci, qısle caverda, fotografê de Saani guret eve olvozê Xozat ra gınay raê ke sêre Bêspuxar. Eke amay pê qıslêy ra vêrdi ra yinu sêrkerd ke Xıdırê Lıli, Xıdırê Phırçoy jü ki Tornê İbê Mıstê Sate İbrahim haê dot ra yênê. Kıncê gonini pıraê, Elemanê Saani herme de ro, duzmê fisega be durda Saani vılê de dardekerdaiya. Yi verdi ra şi Xozat, Khuresıji rêşti Dewa Dewrêşi, Efendiê Hesê Dêdi uza mali verde bi, dot ra veng u Khuresızu da vatke:
-Xêğênê, xêğênê sıma sonê koti? Eskêri dormê Bêspuxari gureto, zê bızêka sıma serebırneno, Qerağlan ro sêrê. Sıma vanê Saan weso? Sıma dest u baji semernê we sonê.
Khuresıci şi Qerağlan, qereqol uza raê sero bi,eskeranê qereqoli Seyxıdır naskerd. Cenderma ra Boluli Memedi, awe sero riê ho terdêne. Cendermey Seyxıdıri rê vatke:
-Çhêkê ke todi, sona meyitê Saaniê bê serey pina?
Cendermey ke heni va, say ke burosê awa serdıne verdiye seyxıdıri ser. Cendermey kaê ho yina wa kendenê, hama desbera yina de thowa nêama, perr u paê yinu şikiay bi. Vêrdi ra şi paga çê Sımıki. Her ça gon u golasur de vindbiyai bi. Ebe sımsêrê de khaniya serê Saani lesê ra bırnay bi, sımsêr thuz nêbi têde xısırkerd bi. Khurêsıci şi verê qereqoli ke Sule Bêgê muxtar be lacê ho Sukri, jü ki mordemê ardê uza cendermey sana bi dorme. Seyxıdıri vat:
-Sule Beg...! Kami to arda ?
-O mormeko ke lewe sıma de o, kamo ?
-Lacê Xelê Abaşo ke des u phonc tên cendermey na Qereğlan ra kistê, o wo.
Hama mormeki na sapqa ho yan na bi qafa ho ser, qebedayi feteliyene, qê hode nêvetene, nêvatene ke mı kisenê. Sırrı onbaşi veciya teber vat:
-Xıdır xêr ama.
-Xêr miyandebê.
-Koti ra yena ?
-Xozat ra yen..
-Sona koti?
-Ezo şeri dewe, cendermu ra Bolu’lu Mehmeti mırê vake’bê çhêke todi so Saani bipiye.
Se ke Seyxıdıri hêni vat, yüzbaşi cendermêy têde dayarê, tê şirta iştima kêrdi. Sıra wa da têdine ro, henî gırmıki sanay ra ke çhiki çımanê yine ra perray, vatke:
-Dolanê kutıgi...! Dêma Saan gewexno, kaê ho ve cı kenê ? Saan ke amênê ita çaê sıma miji verdênê ho? Sıma roca Hêqi non u pêndirê Saani werdênê, kababanê Saani çêf kerdênê, ewro çaê ebe candêgê Saani kaê ho kenê ?
***
Cinia Dedali peyiser ame fêkê Çhemê Muzıri, çê Usênê Fındıqi ki eskêri ver rema bi, uza holıke vırast bi ware de bi. Usênê Memi ki rest cı, cırê wara de bıçıka towa pote, yinu pizê ho kerd mırd, onciya gınay raê şi Pırdê Sırpati. Pesewe kote, asme zê kıle vêsêenê, roşt bi. Yinu catkerd ke pırd ra bovervışiye, sêrkerd ke boverê pırd ra dı hirê qılati koti çımanê yinu ver. Dot ra amay lınga pırd ke naver vışiye, yine ki mordemê naveri di yi ki texeliyay. Tenê waxt ke vêrd ra cinia Dedali sêrkerd ke veng çino, vake ‘dema esker niyo, şime’. Pırd ke nême kerd, dı hirê qılatiye mordema dot ra amay bi nêjdi, nêmê pırd de reşti pê. Yine ra jü vatke:
-Mıstafa...!
Bıra Mıstafay vatke:
Vırandi besnê jubin ra ke Saan Ağaê Bexterano. Kılê ho jubin ro bırna, pêrşi kêrdi. Saan Ağaê Usıv Ağay duzum u çhêk gıreda bi, postali guret bi pıra. Eve dest u pay bi, zê calasur bi. Dı mordemê ho ki tey bi, yi ki eve çhek bi. Mıstafê Lacê Dedali rêw rêw şiyenê Khela Gogane.Yi uza vat bi: “Moa mı vana:’Kêşka jüê fıreqet pêyra tufongê mırano, mı bıkiso. Ez niya kemer kuçê yabani ver de, rau ulağa ra fetêlnais ra bêzara. Domananê mı çımanê mı verde kisenê, ya benê erzenê hepıs mırê guc yêno’. Saan Ağa ki rocê ama bi uza, ni xeberê moa Mıstafay cırê qesêy kerdi bi. Tenê hal dem ra tepia jüvin ra koti dürr, yi qesê moa cinia Dedali amay Saan Ağay viri, tepiya cêra ra vake:
-Vêyvê...! Ala vınde tora dı qesa perskeri. To lewe cüamêrda de piya pil. Mordemê ke dormê tode, xeber u qesa ho zanê, caê beliraê, mêrdiê. Ma vayme to tenê diyağ madêrê. Çıke ma herb keyme, ni merevê Tırk ve Kırmanc de cüanike ma zê cuamerda dest berzê ho. Ma tora naê pime, çênêrıcaê. Ni senê qesê fêkê tora veciyê?
Cinia Dedali vake:
-Saan Ağa, destê eskêri ke ma eswetega gıno, ni qesey marê merdene ra guc yene. Cüamêrd marê her daim sıtaro. No Koê Sultanbabay ve na awa bımbareka[11] ke ma sero vınetime, şiya sıma ma sera nêbero. Na roştia Anafatma[12] sıma qeda u qusuranê gıranau ra, xafılanê çetınu ra bısevekno. Heq bajiê sıma bıcêro, hama ez kerdenanê mordemanê xamu ra tersena. Heni ke nêbo olım amo xêr amo. Waxtê Urış[13] de çı ama qomê ma ser de to zana.
Saan Ağay vake:
-Hata ke ro bınê na gocega mıde ro, ez nê verdan destê zari[14] sıma reso.
Cinia Dedali hetê Holka Gule ser Saan Ağa Hetê Tılage ser şi. Domanu dormê Holka Gule de kaykerdene, eve dıstaryai wele reynêenê ra. Amnan bi endi malê peroci am bi. Taê cüamerdi eve çhekana uza veciyay, taê na hetê warey ro, taê a hetê warey ro eve qifa amay vêrdi ra. Jüo de zımelxist u babayit tey bi, No Zeynelê Ali bi. Cinia Dedali bıros kerd bajiê ho kınarê gora mal ro şiye ke mal bıdoso. Lacunê aye ra Xıdır be Sılemanya dorme maê de şiyenê, xafıl de Sıleman zırça bi husk, nata rema. Maê sêrkerd ke qafka de khurre kerda darê ra arda kemera wertê meğelê mal de naro, gon de surkena.Maê kerd hayleme vatke:
-No çhıgo, Heq adırê sıma wadaro..!? Betera niyanêne kemerê darê yaban ro nêro. No serê kamyo ?”
Mıçê Khıle ama, veng fit ho, vatke:
-Nê çhıgo, veyvê, vêyvê, a mı arde uza. Alişêr Efendi ve Zerifa Xatuna kistê. Bırazê Alişêr Efendi kişiyo, Vonk ra Efendi ki dırbetıno, altunê Alişêr ki berdê”. No serê Alişerio, beyme Koê Bokıre de teşmil keyme ke hukmat bereta ma veco.
Maê vatke:
-Qeda be sıma gıno, xerrepiyaêne. Hêrdisa to biya sıpe, Kırmanc cara Kırmanci rê niya keno?
Abasıce domani gureti şiye qarşiyê Pırde Vonk de Mığara Şirt de mende.
***
Demenu hirê serri ko de kerd tamam. Serra hereine usar şi Koê Suri. Milisa kıncê eskeri guret bi pıra wertê eskeri ra nêveciyenê, Demenu dıma esker fetelnêene. Demenu hata ke tenge nêkutene, hata ke eskeri dorme nêguretene, esker de nêdêene pero. Çıke goça ho tey biye, mal u dowar, domani, cini tey bi. Milisa ke esker yinu dıma berd Koê Suri yina tepia goça ho gurete şi Merga Çeqere. Merga Çeqere de Hemedê Cıvraili bıraê ho Qemer Ağa rusna ke Demenu ra cüamerdu topkero têare. Verasan ra daviştê mordem bınê berefê kemer de ronistayi bi. Hemedê Cıvrali vake:
-Bıraênê, marê vanê Demenu kotê vırniya sari, mal ardo, dowar ardo, şiyê Çarsancaq nezo şiye koti. Na rasta, ama ma vesan manime, ma mecbur manime. Ma ki qulime, hermetê ma bê kınce, domanê ma vırraniye, orğanê ma çino, hevê cılıkê ma esto ma esto ho ser, ha ta ye ma, ha ita yê sıma ca ve ca fetelime.
Sılo Phıt kot wertê qesa vake:
-Hemed, Hemed vatena to rasta hama qolê made caru kes namusê mêrdê Kırmanci rê çımê kotiya sernêkeno. Zoru zorbajiye çina, kami ke eve zerreweşia nonê dêe ma ceyme dewa ra vecime.
Hesê Gewe vake:
-Sıma nıka se vane, Haqê ma bilê ma caverdayme, Koê Dersim de kes ma Demenu rê alaqutare nêvano. Alişer Beg kıst, serê Saan Ağay werd, Tornê Bavay pêguret. Ko de dara de mawa tike nêmande ke horê şiye de araşime. Sıma naê ra tepia heqa ney sêa ney cinianê via se pers kenê? Loqmê nun nêmendo, vore hona Ko ra nêdaria we, se kenê?
Hemedê Cıvrali qesa Hemedi ra tepia destê ho dardwe ebe vengê nermia dowam kerd, vake
-Ney milisanê Usıvu halê ma kerdo koti. Ma şime Salvank ma dıma esker ard uza, ma şime Borginiye, şime Bağır Bava ma ra nêvışiay’. Ma ke nêarime hasav yinu nêkışime no derd serê zerria mara nêseno. Ma kotime tenge, werdê ma ki nêmend. Ma dürbine de nia da, Verê Jele de xeyle dowarê eskeri esto. Sılêman to dire mordema bıce so, se kena bıke taê dowari esker ra bıce rê biyarê. Ez ve Bıraê ho jü ki Qemerê Sılemanê Bazar ki soyme diariya Hemê Suri. O feqır nıka a dırvetia tenge de ro.
***
Sılê Phıti hirê mordemi gureti şi cerdê Koê Jele.
Uza ra veng da, vake:
-Lau Sılo Fistan, Sılooo!
-Ha, haaaa!
-Ma dürbine de nia da hona howtaê sere dowarê sıma esto, hiris u phoncine natade bero, nêrusnenê ki sıma zanê.
Qumandarê eskeri vake:
-Yi kamiye se vanê?
Sılê Fistani vake:
-Demenunê nemê de bêla dowari wazanê.
Qumadari vake:
-Sılo, make dowari nêrusnime se kenê?
Sılê Fiştani vake:
-Wullayi durum kotiyo qumadar beg, yi tenge de rê. Erzenê ma ser ita de kokê ma anê. No Sılo Phıto, meremet ke nêdi, zê vergê yavani fırsend nêdano keşi.
Qumadari nata çerxda, bota çerx da, bi pêsma çeqere, vake:
-Eke heniyo rewra nemê dowari abırnê cırê burusnê.
Sılê Fistani be hirê cendermana, wertê dowar ra hiris u phonc serê gırşi mordi, dowar ra bırnayra, sanay ho ver xeyle ca bota day. Demenu dowar ramıt hetê Merga Çeqere ser ramıt berd.
***
Hemê Cıvê Khêji, Qemê Sılê Bazari be bıraê ho pesewe şi Derê Koê Jele. Yi şi ververê derey ro serkerd, pê Hemê Suri feteliay. Xeyle ke feteliay Qemê Sılê Bazari veng da, vake:
-Hemê Suri Hemooo!
Vengê qemeri dere ro bi vıla, nato-dot gulvang da. Hemed fêke derey de bınê khên de bi, uza nalêenê. Hawazgêe gos ro şi heni zana oncia eskero amo awe beno, her ke şi ho peyiser ont, solğê ho hode guret. Veng her ke şi bi alacağ, Hemi serkerd ke vengê Qemê Sılê Bazariyo, yi taf de naskerd. Birde kerkele da zerrê Hemê Suri, zê domana zırriye nê cı berva, berbis u sabiaine kote tê miya, eve ğızkerdena bınê khendi ra vecia, lınga howa dırvetıne kote thamara viyale, vılê ho temeşia kot vertê awe. Destê ho eşti ho ver, serê ho awe ra vet, awe nat u dotê khafe ro rışiye hard. Vesani ye ra thaqate ki tey nêmand bi, zor ard bajianê ho ser, sêne ho dard we vake:
-Ezu ita, ezo fekê awe de.
Hirmena voşti şi Qemeri Hemed kerd phoştia ho, fekê çhemi ra vet, avero berd. Hirê mordemu eve sıra wa dırvetın eve phoşti berd Mirê Çorso. Uza eve phaça dırvete piste, areşiay ra, Hemedê Cıvrali vake:
-Ma vêsanime qê nonê to bırr ra çino ?
Hemê Suri vake:
- Hirê olçêği ardê mı bırr de wadardêe. Bınê Kemerê Bêl de belemuriye esta, wertê qawusa aye de tenekêe esto.
Qemê Sılê Bazari ve bıraê ho şi ke ardu biyarê. Hemedê Cıvrali ki şi, çê Khalıkê İsanê Naze ra bızê bıherno. Hemedi Mırzali ve Sılê Phıtia gureti, piya bıze hêrnêe pesewe şi lewe Hemê Suri. Mırzali Hemed kerd phoştia ho taê ca berd. Hard de na ro. Hemê Cıvê Khêji velg sıkıt kerd bıne ra, awa ke dere ro yena kemerê arde bêbın kerde, aye ra qelfê derbaz kerd, dêzkerde vaê sanê cı, arde lewe ro viarnê ra berde. Beho ververê Hemê Suri de phoşti ser meredia ra puşia ho este riê Hemê Suri ser, wertê hêwn u hayıg de mordemunê lewe horê vake:
-Sıma butın wêşê sonê fetelinê. A bıze sarebıbırrnê, gost sole kerê, wertê na komelê bırrê sığ de berzê daru ser. Tiji ver ra beno husk. Astıku pocê borê, gostê nêrmi verdê, no ke bi vêson horê dest danura cênu erzenu ho fek, gunao.”
Mırzali ve Sılê Phıtia Sıtê nêle, rono teze, dıme, sanabipê cırê melem vırast, lewe de na ro. Laê guret mavenê dı dara de da ra, gos lay sero fit ra. Xatırê ho waşti çkêki eşti herme kınay ko.
***
Hemê Cıvê Kheji mığaranê İksore de 38ira tepia herey destê eskeria ama kıstene. Rocê payız bi, vore vorêe, mız nist hard. Eskeri dormê mığara guret. Hemed bi teber ke sêro serenia eskeri bıcero. Mığara ra bi teber kare ro şi, esker vêneno nano pıra, uza gıneno cı. Meyitê yi kesi nêdi. U waxt pey de milişi lewe esker de benê veng danê lacê Hemedê Mırzê Sıli, Ali vanê: ‘Piyê to vano bêro teşmil bo, mara kes ko de nêmendo, têde teşmil biye’. O sono teşmil beno ke xebera henene çina, xapiyo. Poşmon beno êndi nêşkino se bıkero. Zuvin ra cıvışinê xebera xo jubin ra nêbena. Esker yi raê ra kıseno. Hemed ke ama kıstene, Demenu a zımuston ko de mendi a serra bine kes nêmend, têde amay teşmil bi. Hemedê Mırzê Sıli ama teşmil bi berete veciye, pê coy eve emrê Haqi merd.
***
Yiê ke kou de serra 1945ine de cırê efe veciyê. U waxt Demenu ra taê hona kode bi. Ragıp Gümüşpala Erzıngan de Qumadarê eskeri bi. Erzıngan ra ama ke sero Xarpıt, lewe Avdıla Pasay[15]. Mamekiye de hesna ke Sılê Phıti hona weso, Elejiz de Avdıla pasay re vake:
-Pasaê mı, Sılê Phıti zof mordemo de xırto. Ez dırvetın kota dest, yi asmuna dırvetê mı pişti, ez pheştia hode fetelna kerda wes. Ez yirê can dêndaro. Mı ordiê hukmati rê hende xızmete kerda. Eke lewe sıma de tenê xatırê mı esto, mıneta mı awa ke ez son yi iqna kon, ko ra non ro. Berate cıde va bêro wertê qomê ho.
Avdıla Pasay vat:
-To ke sona ko ra ana rınd beno, hadisey nêbenê, uskıtiye bena.
Ragıp Gümüşpala ama Mamekiye. Ses teni cendermey bêçheke rusnay Şalvank. Şalvank de olvozonê Sılê phıti noboti pitenê. Serkerd ke ses mordemi cêro yene, kıncê cendermo paê, jü eve vostena şi xeverê dêe Sılê Phıti, cırê vake:
-Cendermey naê cêro yenê bê çhêkê.
Sılê Phıti vat:
-Têvderê xo bıcê hama pıra menê, va bêrê no çıwao..
Cendermey amay, dürira vıneti, veng da vake:
-Ma elçiye Ragıp Beyime, Sılê Phıti koti de ro, marê vacê re.
Demenu ra jü dest sıkıt cı, cendermey amay wertê komela de bırri de vıneti. Nobot çi ama veng da Sılê phıti, Sılo Phıt şi lewe cenderma de pay ra vake:
-Sıma çaê amay.
Sılê Phıti kıncê eskero sero bi, cendermey sas kuti be cı, motê riê Sılê Phıti mendi. Hervi uşti ra ho ser rep u rast lıngo sero vıneti, jü vake:
- Ragıp Pasay ma rusnayme. Wesena ke Sılê Phıti sêro yi bıveno, gurê ho tey esto. Ma ita duti[16] manime. Sılê Phıti ke ama, ma hona ke ita ra sonime.
Demenu sas bi, riê juvin ro serkerd. Tenê waxt ra tepia Sılê Phıti olvozê ho day arê camat kerd, vake:
-Bıraêne! Haq adırê aşiro wedaro, kes xevera hode nêmand. Pilê ma xarpet de fiti dare, Derê Laçi de qaz sana maver, keşi marê alaqutare nêvate. Candege ma Derê Laçi de bi werdê lüê u kuza. Demenu Marçık de qırrkerdi dere u derxıni kerdi pırr. Xora yiê ke Derê Laçi de mığaru de qırrkerdi les u candegu ra çhêm pırr şi. Çhemê Muzıri asmuna lêşi ardi viyarnay ra berdi, derya u dengızu. Mara Cıvrail Ağa fitdare, Hemed kışia, Ali bêbextiya qankerd kıst. Çê Mırzê Sılê Hemi şi taxalet bi. Sorpiyan de Demenu ra Hesê Mışt ve yi bini qırrkerdi. Dest u paê ciniu ve cüamerda, yê domonu tedine uza gıreday qırrkerdi. Terefê Alu ra Sulu Ağaê yinu, Çuğure de qırrkerdi, çala Çuğure meyitu ra kerde pırre. Terteley sero hawt serri verdi ra ma dadasê mordemi mendime. Eke wazenê ez rê seri Ragıp beyi bıveni belka marê çevero de xer nino pa.
Demenu coru niya honde duduline nêdi bi. Xeyle waxt ra tepia honde ke Sılê Phıti rê va ‘to zana, Sıleman’.
Sılê Phıti, cera cenderma, veke:
-Hayderê piya şime, sıma ke ita vınderê se beno? Ez ke uza kısta sıma wesbê se beno, bıkişiye çı kono mı dest, suçu qivetê sıma qêytan çino?
Sılê Phıti be cendermo koti raê amay Mamekiye. Uza Ragıp Gümüşpala di, vırandi fişte têra, Ragıpi cırê vake:
-Sılê Phıti ez torê can dêndaro, bê gos mıne ez ney dênê ho bıdi. Hukmat sıma tedine qırrkeno. Merdena torê ki vijdanê mı gotır nêkeno. Mı Avdıla Pasay ra ki soz gureto, ne to fino dare ne ki erzeno hepıs. Hayde şime lewe yi, rêe bıvenime.
Sılê Phıti vat:
-Ragıp Bey, tibarê mı towa bero?
Ragıpi vake:
-Namusê ho sero sond wena ke jianê mı to nêreseno.
Sılê Phıti:
-Çheka ho ronênana, sıma ke eve çheka mı, mı benê xarpet ez yen.
Ragıp bey gevul kerd, piya koti raê. Mılet heşia pê ke Sılê Phıti sono Xarpet texeletiye, Aşıri raa ke yi sonê uza de veciay hermunê zubini ser pit. Pilvanku tedê rau sero pit, mılet ama Pêrtage ke Sılê Phıti bivene.
Pertage de qerekolê raê sero bi. Eke şi nejdiye uzay Ragıp Bey va ‘Sıleman to ita dı-hirê deqqey bıpiye ez son zerrê qereqoli thepia yen’. Sılê Phıti ama zonio ser, çheka ho kerde vırandia ho, qutia tutınê ho cêvê hora vete cığara piste tera. Cendermêe qereqol ra ama qarşi Sılê Phıti de vınet, eve venge de kay vake:
-Esqaê kou, to canê çen tena guret?
Sılê Phıti, qutia ke dest de kute hard ra, gılê tufongi çarna cı, vat:
-Seveta kerdenanê namussuzanê zê sıma, ma veciayme ko. Sıma ne namusê ma verda ne ki şerefê ma. Ewro ki to zê kutıgi geber ken, onci vecin ko.
Gümüşpala qirra vast teber, kut mavenê hurdimine, destê ho dardi we, cêra cendermey, vake:
- Dolê heywani! Senê aqılo qafa tode ez fam nêkon, no mordem nıka dı qersuna mejge tode perneno, to zê kutıgi gever keno, vecino sono.
Gümüşpala cera Sılê Phıti vero, cêra sero, Sılê Phıti guret şi Xarpet.
Xarpet de şi cellat meydani. [17] Uza de Müfettişlik eşte bi, Avdıla Pasa uza de bi. Heni eve çheke Sılê Phıti vet rivalê Avdıla Pasay. Avdıla Pasa sandali sero roniste bi, gojligê ho ardi nemê pırnıka howa qope, Sılê Phıti de nia da. Heni hersın bi ke, fırna ra solığ guretene, destê ho lerzêenê, hoho de wast ke ravezo, piştoê ho ho verra bonco, xafıl de aqıl ama sere serkerd ke, elemanê Sılê Phıti dest de ro. Tivarê ho nêama, hoho de vake ‘Ez qocê generala, coro mı hata nıka mordeme ra nia honde xof nêkerd.’ Sılê Phıti lese ra kılmek bi çımê hoê henêni eşt bi ke to vana heli bi, mor de serkerdene. Gümüşpala lewê Sılê Phıti de tik vınet. Alpdoğani deftera de qolınde vete pıro niada, vake:
-Shılo Phıt, to Derê Laçi de esker qırrkerdo, Nazmiya de şiya basquniya qereqol, Pertage de çê talan kerdo.
Heve heve mordi, sadi namey kerdi, tarıq wend. Sılê Phıti gula ho kerde pak vake:
-Heya! Mı ney kerdeni kerdi, hama têde rast niye tey zuri ki estê. Ez ke vaci ney mı nêkerdê suc u guna mı ki nêbena kemi, hama taê buğtani estê.
Mübaşiri tat-tak da çever ro, kut zerre, vake ‘Mordemê amo vano ez wazon sadine bıdi’ Alpdoğani eve qafa ho qevul kerd. Çever bi ra Sorpiyan ra Küçük Ağa kut zerre, vake:
-Pasaê’m, eke mısade dana ney eşqiay rê qerrê de mı esto ey torê arz kon.
Pasay vake:
-Çıgo, se vana?
Ağay vake:
-Ez serra 37ine de Burma Geçit[18] ro ameêne, no esqia kut vırnia mı, dı altunê mı jü ki astorê mı mıra guret.
Avdıla Pasa:
-Êe Sılê Phıti, ney re ki vace mı nêkerdo. Ala cüab ke mı ve to hesavê ho bıvenime.
Sılê Phıti vake:
-Pasa! No mordem rast vano, mı kerdena nianene kerde. O waxt ke hêfê mı eve qersune nêamenê mı neyranênê, ney nıka no ifade nêdene. To eve na pasayına ho ke o waxt mı dest kotênê mı to ki kerdênê sulf. Lewe mı de domanê sey eşti bi. Ciniê viay eşti bi, ney tede ki marifetê sıma bi. Sıma dewê ma vesnay, qomê ma sana top u mitraliyoza ver, candegê ma tij vera poynay. Ma ki veciayme ko, bê war u bê wurt, bênon bêawe , bêtutun, bêcıle vêsan u têsan serrana mendime. Yi binu mevace hora çê mıra bêgunakar dı çênêkê mınê mırada verde, jü ki cinia mı wertê bonê mıde wesa-wes vesnay. Sıma naê çımana nêvenenê, mı jü mordemi ra dı altuni guretê na çaê çımê sımade biya kerdena de gırane.
Xeyle waxt verdra, Avdıla Pasay hem soz da bi Ragıp bey, hem efe veciay bi. Xetê vete nusnê, ‘Butın ordirê! No mordem kot ke wazeno uza eve serbestiye fetelino, mano, kes qarısê retiya ney nêbeno, na bereta’ Vake:
-Sıleman! Çıqa ke to qarşiê dewlete ama oncia ki to mordemo de merta, to sero mılk tapü kon, bê ita Xarpet de vınde.
Sılê Phıti vake:
-Nê, ez son wertê qomê ho, uza newe de waranê hode locına ho dana dü kerdene.
Sılê Phıti na berete kerde qutiyê, deste bojiê hoê çhêpi ra heni feteliya. Çhol Çayıre, Xasorige, Beyitu yê vıstêwrê Shılê Phıti Hesê Mışti bi. Şi uza mekan guret, mıleti ra jü astır da cı, jü doseg da cı, jü qab day cı, jü bıze jü manga dêe cı eve na hal çê ho newede sanapê. Dı serri vêrd ra hukmati guret eskeriye.
Eskerina ho qeza suka Vani, Çaldıran de kerde. Uza şindorê dügela bi. Rocê İrani ra esqiay amay suria miyanê Tırka tırte, dı teni şüwaney ki kısti. Sılê Phıti ke na xevere hesnê vecia lewe qumadari. Vake ‘dı mordema bıde mı, ez ney esqia dıma son.’ La guret, tencık de awê nêe ser. Seker kerd awe girena. La kerd awe, rınd têvda, ebe şiranê sekeri la tada kerd sicim. Sicim kerd awa solıne hode guret, eve dı cendermana miya dıme şi.
Şindor ra vêrd ra, xeyleki şi suriê miya vinıt, ho dard we dıma nêvışia. Dızda, caê de mi kerdi meğel, beho hewn ra şi. Sılê Phıti şi corê suri de vınet, dızdina sicimo solın kerd gındelıge verda ra, gındelıka lay şiye lewe miya de vınete. Mia o lao solın lêst, ververê layro avaro onciay amay nejdi. U sıre de dızdi hayıgê ho bi ke mi oncinê avaro sonê, koti dıma. Sılê Phıti na pıra hirê dızdi uza meskıciye hardi kerdi, mi gureti ama Tırkiya.
U waxt qumandarê elayiye İsmail Hakkı Pasa bi. Pasa heşia pê ke mi peyser ardê, veng da yüzbaşi vake:
-No sevkano nianên kamo?
Subay vat:
-No mordem Dersim ra wo, nıka ita eskero, hora verdêra esqiya biyo, tertele de ko de biyo, o şiyo suri peyser ardo.
İsmail Hakkı pasay vake:
-Yüzbaşi, teskera ni mordemi pırr kerê burusnê, no ke ita mend zof telefeta veceno. Hata ke marê belaê bêda nêkerdo, teskera cıde, sevevê teskera ki suri ardene bunısne, burısne sero.
Sılê Phıti serrê de teskera ho gurete, ama çê.
***
Serre 1954 de Sılê Phıti eskeriye ra ke ama bonê ho sero horê kelpiç ra pol kerd qatê ser de ki oda de teke vıraste. Eve nerdgana vecienê a oda, nerdgan mend bi pırdê sırati. Oda de maqat gıreda, meymanê ho zof amay şi. Hedi hedi hegay ramıti, dı hêrê mali kerdi weyi.
Rocê; sodır saate des u nêm de jipa de eskeri amê verê çeverê yi de vınete. Eskerê ama war, veng da vake:
-Ez eve Sılê Phıti fetelin.
Sılê Phıti vake:
-Keremke, Sılê Phıti ezu.
Esker hurendia hode bi rep u rast, xo daarê, vake:
-Pasaê mı verd ra şi Erzurum, dot ra amaine de qewaa de to sımeno.
Sılê Phıti destê ho berd çarê ho, verva roc de kerd sıtare, çımê ho tij ra sevekıti, vake:
-Pasa kamo?
Eskeri vake:
-Ragıp Gümüşpala.
Sılê Phıti xafte, hetê eskeri ra şi, tenê perpeşia ra, eve sabiyaisa serê ho beyser berd raver ard, vake:
-Ha, ha...tamam, Ragıp, Ragıp.
Sılê Phıti pers kerd, vake:
-Key yeno.
Eskeri vake:
-Hirê roci ra tepia itao.
Eskeri destê Sılê Phıti guret toqa kerd cera ra şi. Her kes hesna ke pasa yeno, merax kerd, hama nêzanê ke çaê yeno. Lacê Sılê Phıti ki zof merax kerd, piyê hora pers kerd, vake:
-Bao! No pasa kamo, çaê yeno?
Sılê Phıti vake:
-Ero la lacê mı, no tertelê 38ine de Derê Laçi de qumadarê elaiye bi, dırvetın kot ma dest. Ma berd xelesna, eke bi wes, mı berd vet serangiye. Nıka biyo pasao pil, yeno hal-xatırê mı pers keno.
Meymanê Sılê phıti zof amay, hama no meyman jü mordemo de pêse bi. Wertê homete de her keşi hal u waxtê Sılê Phıti zonenê, hama Sılê Phıti omrê hode hona serva jü meymani koti ve delğe. Qusawa ta ho eşt biye ke cırê nona de rınde biveno. Hama; thabaê ho çe de çine bi. Ne koçıke, nê tase, ne bardağe seker eşt bi, çê jüp u jua bi. bi, Lacê ho ki a serre zewezna bi, pêrsan bi. Hem meymanê rê none diayine bese nêkerdene. Turuşmege de cinia Sukê Xeze Hermeni biye, Tırki zonênê, destbera ayê de zof çi amênê, khabanina cinike ki pake biye. Sılê Phıti lacê ho Usen rusna lewê aye. Sukri Beg Orman Dairesi de guriyene, uza de çawus bi. Sılê Phıti tey kewraine vate ke lacê yi Useni bıcero kar, o ki bıguriyo. Usen şi lewê cinia Sukri Çawuşi, cırê va:
-Sılamê Sılê Phıti torê esto, meymanê ho yenê. Piyê mı vano bêro meste marê ordım kero.
Usen şi cirana, jü ra tusk guret, jü ra koçiki gureti, jü ra sandaley gureti ardi oda de ebe tertifa nay ro cirana ki dest est cı. Sılê Phıti lacê horê vake:
-Ero lacê mı rê so jüê de zanoği ra perske, ala no pasa çı weno, çı sımeno, çı nêsımeno. Çıke mınasıvo ey tıdarek ke, wertê sar de ayıvo.
Usen şi ard gosê dirê tena ra, jü vake ‘reqi bije’ jü vake ‘qewa bije, jü vake ‘sogıs bıke’. Kam ke çı va Useni eve dên-dun guret ard çê de naro.
Roca hireyine Xezale sodır rêw ra amê çê Sılê Phıti. Hazırlığiye diyê. Tij ke biye şirin, nejdiye peroci taxşiya de şiaê veciyê, fırna taxşiye de fılamey dardekerde bi eve forsa ramıte, ame verê bonê Sılê Phıti de hegle biye. Eskeri zof qerebelığ nê bi, jü arabê do bin dımera bi. Sılê Phıti verva cı şi, pasa araba ra ama war, zof çêfli bi, tı heni zana ke olvozê hoê eskeriye diyo. Ey ve Sılê Phıti vırandi besnê jübin ra, toqa kerdi têver têdıma amay, nerdgan ro veciay ser şi zerre. Dormê masa de sandaliyo sero nişti ro, hal u demê zuvini pers kerd, movet kerd. Çêneka de azeve tey biye, Ragıp bey dest da ve pheştia çeneke ro vake:
-Sılê Phıti na çêneka mına, İskenderun de mendıza Ziraatia.
Cêra ve çêneka ho, eve bêçıka Sılê Phıti salıx da vake:
-Çêneka mı, piyê to ez niyo, piyê to nao.
Oda peyine de werd pocia, cacıx vırajia, her çi bi hazır. Oda de koti qesanê 38i xori ve xori qesey kerdi. Derê Laçi de se bi, kam merd, kam mend. Pasay Demenu name kerdi, vake ‘kam merd kam xeleşia? Zê dı omeda movet kerd, yiê dormey sas bibi gos dêenê cı.
Sılê Phıti vake:
-Gümüşpala mı ke to berda teslim kerda, uza ra xeyle roci tepia bi. Rocê dewa de Nazmiya de sıma çadır fit bi ra, to ve Doxtor Haşmet Begi tê lewe de çadıra ver de ronistai bi. A roce mara zof mordemi amay bi kıstene. Mara boa goni amêene, zerrê ma zondêenê. A roce tufongo de dürbinli sıma ra kot bi mı dest. Mı u dürbinli ard dendıkê çarê to mı nisane gurete bıçıke arde lınge ke bonci, hirê rey nisane gurete hirê rey ki texeliya. Mı hohode vake ‘pani mejgê ni ve doktoria vılakeri, oncia mı va vınde hende emegê mı rest ney, hêfa mı nirê çino hama emegê mıre hêfo, ez texelia.
Ragıp Bey çarê ho kerd tırs, ho pey de berd verde ard, vake:
-Sılê Phıti mı qe reqi nê sımıto, serva xatırê a roce wadare ma qulmê bısımime.
Ragıp Bey bardaği beho kerdi pırr hurdmine susey kuti jübin ra çarnay ho serde. Uzay dıma non ama masa ser. Cırê sokıs kerd bi, khabanina hermeniye ki rınd bibi, gos kerdbi sorvıka heste. Gümüşpalay eve desta gost pêguret, heni ruçkna, Sılê Phıti, çetele hetê Ragıp Bey ser derker de bıcero, Ragıp Bey huia, vat :
-Sılê Phıti, ma 38 de çetele diyênê? Sıma mığara de nediyenê, ma ki çadıra de nediyenê. Ma zê ey rocu desta borime.
Ragıp Bey eve cacıği zof qayil bi. Cırê qewa arde qewa ho sımıte, movet kerd, vake:
-Sılê Phıti nıka Valiê Tunceliye rê tel kon ra, elay qomtani rê tel kon ra, seke jü to bızeberno, yino vêsnon vaydon. Waxtê eskerina Usên ke ame, xebera mı bıvo, yi cen lewe ho, ez torê can dêndaru.
Cêra çêna ho, vat:
-Çêneka’m, ez biyo dorvetın, wertê gonde mı sur kerdênê. Alvozê mı şi ez uza verdo, heni zıng teyna mendu. No mordem ama ez phêştkerdu berdo mığara, mordem rusna jü cerre ama dırvetê mı kerdi wes. Nıka caru rındiya nêy merike hovir ra mekerê. Ney rê mektuvo burusnê, karta berzê poste, hal u xatır pers kerê.
Ragıp Bey gewa ho ke sımıte ust ra, Turuşmege de her kes vecia vi bono ser, Şiaina Ragıp Bey rê bi serkerdoğ. Ragıp Bey heni oğır de lınga sero veng da dı cendermanê ho, cırê vake:
-Ez ewro son Xarpet, dı roci ra tepia oncia yen. Na dı roci sıma ita vınderê Sılê Phıti rê hurmet bıkerê. Ez ke amo raê sero vındon, sıma berê piya sonime.
Cendermey sılam de vıneti, Sılê Phıti ve Ragıp Bey tê kınar de raa patika ro hata cemsa lıngana hem şi, hem movet kerd. Ragıp Bey destê Sılê Phıti toqa kerd, nist cemsa. Cemsa eve forsa, ho dıma toz vayda çıma ra biye bindi şiye.
Roca bine sodıra bi, Sılê Phıti wertê bostan ra amêenê, bela de ho sero biye. Seke ama verê ceverê ho dı cenderma verê ceveri de koli kerdêne hurdi. Yino seke Sılê phıti di hurendia hode bi tik heni rep u rast sılam de vıneti. Sılê Phıti tevdirê ho caro nêvurna destê howo rast dardwe, eve venge de serti, vake:
-Reeeet ewlad’m, rrett, ret.
***
Roca de payiji sonde tebe ra Turişmege de vengê kutka amêenê. Jü ciranê Sılê Phıti vecia bi tever huydo kerdenê. Sılê Phıti endi pıren u tuman vera kot bi cıle. A son hata sodır hewnê ho nêama, hayıgina hode tavat ve cı bıria, çımê ho kerd qapan, cer de ve cerde, şüye ve şüye, dere ve dere şi cau ke kode mendi bi yi cauro feteliya. Zuqarde lewê ho lewiyenê, ‘Demake hukmati momın mıntıqa kerda serbest’. Caro omrê hode sewa de nianena derge nêarde ho biri. Dı hirê rey ama tever asmen ro serkerd şi zerre, rêa çarine de serkerd ke astarê sodıri veciyo, şi ho pist tera. Vecia teber hona kutık ve vergia jübin sera nas nêbiyene. Gına raê hetê Derê Qutiye ro şi. Eke Ama Hegaê Dergi safaqi pey ra sana cı. Çımê ho gınay qurça meyitanê Demeno ser. Qurçe herke şi çımanê dey de biye berz. Çımê ho bi pırrê iştira, hover de serkerd, lıngê ho dardi we şi. Eke ama Marçık, tiji sana bi nikila Jêle.
Sılo Phıt uza ye to naza yê mı, Kou gerisa ro hata son fetelia. Ca ca nist ro, berva, caca ust ra vost vecia serê şüya. Kot zerrê mığara vecia, kotode ke qav u qacağ dardo we, kotide çheke darda we, kot de olvozê ho gınê cı, koti de esker sano cı tek ve tek zê a roce amay ve vera çımanê yi. Şi Rest Merga Çeqere. Bınê şüya derge de karê vêrdêne ra. Kare ra cer neqebêe de qıçkeki de dara de ezgela eşt biye. Na dare seleine biye, beli heni ama bi bıne ke her ca şia kerdenê. Sılo Phıt şi bıne a dare. Serê ho dard we, nikila a dare ro serked, lêe de dare şikiyai bi, lızgey pıra çine bi. Sılê Phıti roca ke gula topi gına bi dare, o lızge sıkıt bi, a roce nejdiye a dare de hirê elemani kerdi bi wertê phaçıka bınê berefê kemeri de dard bi we. Şi wetelia cı yi veti, eşti hermê ho wertê bırr de bi bindi.
Pesewe lêl kut bi. Kutıkê Sılê Phıti tever ra khuza, Usen ama verê çeveri ke piyê ho dot ra yeno, derzêe hermi sero wo. Sılo Phıt ama zerrê oda, lac sas bibi pıro serkerdene. Sılê Phıti derzê ho wertê oda de yowas na ro. Şi hurak vet ard lewe ho. Usenê laci ra texte wast. Usen şi Ağure ra texte wo de derg vet ard. Sılê Phıti huraka wetelia wustına zerrê çeyi, eve huraka zerre da ve ya, hurendia de hirê elemana vıraste. Paçê serê derzê ho vıskıtra, cıra hirê elemani veti kerdi a qawus, texte hondê yi cay bırna kerd qapağ, tutqal kerd pıra, themeqna ustıne ra. Therza qapaği eve mira kerde vindi, bowax kerd ustınera, rêçe kerde vindi. Şi kurşi guret pheştia ho sanê düyar nist ro, ustıne de nia da.
Usen pesewe vengê piyê ho hesna, hewn ra heşia ho, ama oda ke piyê ho kurşi sero hewna ver qesey keno. Sılê Phıti bêçıka ho fit bi howa, say ke lınga tufongi ontêne, zuqar de vatêne:
“Sıktırbê serê, ma zê sıma xefiayine, milisine nêkerde. Ma pê tufongê xode merdime. Apo! Yivıs lewe mıde gına cı, ama destê mıra thowa nêama , ez se bıkeri?”
Notê Bıney: No nuste serba “MKM Sinema Öyküleri Yarışması” nuşiyo. Xelete gureta.
[2] Domano, sey maneno Sılê Phıti ceno lewe xode fetelneno.
[3] Khuresızo, Bavao, Khalıkê Bekir Gündoğanio.
[6] Asmen ra raa kewranqırani. Kırmanci heni inam kene ke kewran uca ro verdo ra sımer rışiyode.
[8] Mırcolıki: Mıloçıki ki name benê.
[9] Lacê Lıli, kesasê Saan Ağay.
[10] Ağaê Aşira Bextera wo. Tertelê 38’ine de dustê hukmat de danopêro.
[11] Çhemê Muzır rê vanê.
[12] Kırmanci asme yeni namekenê.
[13] Herbê Urış de Dersımca Urış de dapêro. sey Rıza a waxt Erzıngan de hurendiya vali de ses asmi nişt ro.
[14] Saan Ağa; dısmeno ke koto herdê Dêrsimi yine name keno.
[15] 3. Gn. Müffettiş, Aptullah Alpdoğan.
[17] Cao ke Sey Rıza u alvoji fitêdare, dersımca namê yi meydani heni nopıra.
