Serê na dinade theyr u thur zonê xo de waneno. Qılancıke qiştnena, hes lımeno, kutık laweno, verg zurreno, ga qorreno, bıze qırrena, phepug waneno. Vas hencê xo sere rewino. Kam ke aslê xo inkar keno, wele erzeno rêça xo sono.
   
  SIMA XÊR AMÊ! DERSİM ZAZA PLATFORMUNA HOŞ GELDİNİZ!
  Phepug Çıko?
 




 

 

Vengê Phepugi: http://www.youtube.com/watch?v=cVJvJpT-xOg&feature=related 
 

 

 




 

 

Phepug Çıko, Çutıri Waneno 

M. Tornêğeyali

Bild vergrößern!

Phepug: Der Kuckuck (Cuculus canorus): Guguk kuşu

( http://www.digitalefolien.de/biologie/tiere/voegel/kuckuck.html )

 

Phepug Çıko, Çutıri Waneno? 

Rozê, mı wast ke phepugi sero çiyê bınusni. Qısaweta xora, mı va eceva Tırki de cıra sevanê? Ravê ‘Ferheng’ê M. Çemi de mı nia da. Pelga 323 de vano »ibibik, guguk kuşu«. Dustê diksılemani (hophopıki) de wuncia ‘ibibik’ nusno. Hama ez zanon ke Tırki de ibibik ve guguki ra zu theyr niyê, zovinaê. Nafa ki mı, ‘Ferheng’ê Malmısanıji de nia da. Wuza ki wuncia »ibibik, guguk« nuşiyo. Mı ni ‘ferhengi’ ca verday, qaytê kitavanê binu biyune. Kıtavo ke M. Düzgüni taê lawıkê Dêsımi tede ardê pêser, mı yi de nia da.




Guguk kuşu Foto: Hakan Perek _ Kaynak: www.trakus.org

 

 

 

Sey Qaji, ‘zoro derdê cigera hare’ de vano:

“Dêsımi sero mızo dumano,
Wusar nao ame, derdê marê

Phepugo sosın gılê kou ra niso, bıwano”.



 

 

 

Sılemano Qız, lawıka Çuxure de vano:

»Phepugo goyin roniso Çuxure de,
Wejiranê marê bıwano«.

Lawıka Sıleman Çawışi de vano:

»Bıko, bıko, Sılemano
Phepugê dês u kou
Maa tüya kora kokıme rê bıwano«.

 

Kuckuck  

 

Sey Wuşên, Lawıka Bava Khali de vano:

»Ax Qeremusano, Qeremusano,
Phepugê wusari ro niso tede bıwano
Phepugo sosın, mı ra raşti vaze,
Xona çand serri emrê mı mendo?«

 

Kuckuck

 

Misalê nianêni zafê. Lawıkanê Kırmanciye de namê phepugi zaf vêreno ra. M. Düzgün, pelge 49 u 89 de vano: taê vanê no theyr Tırki de ‘ibibik kuşu’yo. Hama beliyo ke mıqerem nêvano. Naê ra têpa mı, kıtavanê binu de nia da. P. Lerch u F. Mülleri ra gore Zazaki de phepug alamanki de ‘Kuckuck’o. Hama şifê zerrê mı wuncia nêşi. Çı ke, P. Lerchi manê qılancıke ki Alamanki de ‘Rabe’ nusnay vi. (Halvıke Qılancıke ra Alamanki Elster, Tırki de ‘saksağan’, vajino. ‘Rabe’ Tırki de yena mana ‘karga’. Zu ki ‘Krähe’ esta. Zonê ma de Qırawune vajina). Mı va, beno ke manê phepugi ki ğelet nusno. Mı va mılêti ra perskeri, kam nas keno, kami phepug diyo? Ez vaji 40, sıma vazê 100 cêniyu, ciamordu ra mı pers kerd. Pêroyine va ke: ma phepugi zaneme, ma vengê dêy zaf hesno. Mı va: sıma qe phepug di ya ki bese kenê mı rê tarıf kerê? Wertê ninu ra têyna hirê yisanu va, hiya mı diyo, nas konu. Zu cênıke, zu mormeki, zu çêneke, zu qêyde ra tarıf kerd. Hiremenu va ke: “Phepug, donê xo gewro, gorgeçine ra tenêna qijkêko (qızo). (H.Tornêcengi Ware-1 de, M.Oruçoğlu ki kıtavê xo Dersim de rast dos kerdo).


 

 

 

Şifê mı wuncia ki tam nêşi. Ez şiyu, kıtavxane de theyru sero, ‘guguk u ibibik’i sero, çı kıtavi ke estê, mı gureti, ardi çê de wendi. Cêr de nia dime, ni kıtavu de çı esto?

 


Yê ‘Kuckuck’i, 130 ra nêjdi cısnê xo estê. Hama yiyê ke zu çê raê 12 teneyê. Dina de en jêde caanê germu de manenê (benê weiye). Koti ke estê, namê yi cay ra yenê nas kerdene. Mesela, ‘Kuckuck’ê Bengali (Koromandel Kuckuck), ‘Kuckuck’ê Hindistani, ‘Kuckuck’ê Çini, ‘Kuckuck’ê Gina Newiye (Koel), ya ki jê ‘Kuckuck’ê Afrika (Smaragd). Donê xo, reng ve rengo. Welatê ma ra nêjdi, dormê koanê Urali de “Phepugê Bırri” (Waldkuckuck: orman guguku) estê. Dêsım de, Anatoliye de en jêde ni cınsi estê. Yiyê ke dormê Avrupa derê, serê sari de pulık esto, gewrıkê. Alamanki de cıra ’Häherkuckuck’, Tırki de ki ’tepeliguguk kuşu’ vajino.

 



No theyr, goç kerdoğo, yanê wusari sono hetê zimey, payıji pêyser sono cao veroz, vervaroz. Emrê xo, serê dar u bêri de, kemer u kuçi de ro niştaene ra vêrono ra. Zaf tembelo, coka cıra hazırverdoğ vajino. Makêke, hakanê xo bena halênê theyranê binu de kena. Zu hakê theyra bine halên ra vezena, hakê xo hurendi de kena (ca verdana), wurzena ra fırr dana, sona.

 

Guguk kuşu _ kaynak: www.trakus.org _ Gracious



Heqa ni theyri de her zoni de tavatur sanıki estê. Vanê, theyra makêke (phepuge) duway kena ke, hakê xo şêrê rê hakanê theyranê binu, yanê jê hakanê theyranê binu bê. Khaniya Hurimi de -(Yunano Khan de)- zu sanıke de, seveta ni theyri de qesey beno ke, zımıstan ke ama, no theyr beno theyro de qıjikêk (Sperber: Atmaca), eke bi wusari, wuncia beno ‘Kuckuck’.

  

http://www.kaliteliresimler.com/data/media/120/guguk_kusu.jpg  

 

Çıqa gırso? Dergêna xo, eve perr u purtu ra 60 cm, bê perru 40 cm, gıraniya xo 110 gıramiya. Emrê xo ki 13 Serriyo. (Çıme: 1. Das grosse Lexikon der Tierwelt, 2. Das grosse Bilder-Lexikon der Tiere).

Hêya! Ez, ‘Kuckuck’i (phepug) sero, ‘Wiedehopf’i (hophopık) sero, taê theyranê binu sero xêylê çi musu. Hama mı wuncia tam dos nêkerd phepug kamıji theyro. Mı va, “ez ke bivini nas konu ya ki nas nêkonu?” Peyniye de rozê şiyune muzaa ke lulıki, mal u theyri tede estê, ya ki cemednê (Naturhistorisches Museum de). Mı wuza theyrê ‘guguk’ u ‘ve ‘ibibik’i nêjdi ra di. Vengê ni theyru gureto bant. Lewe de zu gocage esta. Yisani ke bêçıke nêre cı, a theyre zonê xo ra wanena. Mı ravê bêçıke nêreve gocaga ke ‘kuckuck’ nuşiyo, aê ser. Mı gos da ke »phepug«o ke ma vame, hao waneno. Endi, mı yinam kerd ke namê phepugê ma Alamanki de biyo ‘Kuckuck’, Tırki de ki biyo ‘guguk’. Yi ra têpa mı, ‘Wiedehopf ‘ gos da. Zonê made, ni ra Dêsım de ‘hophopık’ -(taê ‘diksıleman’ )- vanê. Tırki de ‘ibibik’o ke vanê, no theyro, (çavuşkuşu, hüthüt). Vengo ke vezeno hirê parçiyo: jê ‘up-up-up’, ‘pu-pu-pup’ ya ki ’ho-po-pop’i yeno gos daene.

 

Der Kuckuck ist in seinem Lebensraum bedroht. Foto: NABU/P.Zeininger


Nıka, wendoğê ke, ni nusnê mı vanenê, belka vanê, to roê ma guret, çı vana endi vaze. Seveta zu namê phepugi mordem coru xundê keno derg? Hiya belka heqa sıma wendoğu ki esta. Hama ni nusni ra têpia ez hini guman konu ke, phepugi sero fikrê sıma ki xêylê beno çip, beno zalal. Endi jü ke sıma ra pers kerd, va phepug çıko, bêşif bese kenê ke vazê, Tırki de ‘guguk’o, ya ki Alamanki de ‘Kuckuck’o. Eke hiniyo, cor de, cao ke ‘Kuckuck’ ya ki ‘guguk’ vêrdo ra, sıma yinu phepug bıwanê, ni hengemey ra endi ra xeleşime.


Phepug Çutıri Waneno?


Hiya! Raşti, phepug çutıri waneno ?

Kırmanciya ma de, yanê Dêsim de phepuganê ma, tê dıma, tê dıma »phe-po« vatêne. Marê hini amêne, hini vajiyêne, ma ki hini musayvime. Hama yiyê ke Alamanki qesey kenê, dinu ra gore, phepugi ke wend, vano ‘kuck-kuck’ yanê »phe-po« nêvano. Aseno ke, Alamanki de zonê ni theyri vuriyo...! Raşti, mordêmi ke gos da, nê tam ‘kuckuck’ vano, nê ki tam »phe-po« vano. Hini tê dıma tê dıma çiyê vano, hama tam areze niyo. Aseno ke no ki, zonê diyo (dêyiyo). Wo zonê xora waneno, kami ke çutıri wasto hini vato, hini ardo ra zon. Mesela zonê ma de, sanıka phepugi de, no hal zaf zalal aseno, (phe-po, khe-ko, kami kist, mı kist, kami şüt, mı şüt,....).

 

Kuckuck 


Leo Novrup, eve alvazê xo Poul Erik Andersen ra pia 1975, 76, 77 de hirê serri wusari ra hata payıji sonê, ere phepugi piyinê. Eve rozu, saatu. Yinu heqa ni theyri de xêyle çi dos kerdo. Peydena L. Novrupi, namê ‘Kuckuck’ ra zu kıtav nusno. Ni kıtavi de vano ke: Phepuge -(makeke)- letê asma gulanê ra hata letê amnana vırene 10-20 haku kena. Hama ni haku tam zu (ayni) saate de kena. Na saate, her waxt nêjdiye des u poncine (15.00) de ra. Leyrık (çêlik) tam roza des u heştine halênê xo terk keno.

Teyna phepug (nêr) waneno, phepuge (makêke) nêwanena

Teyna phepug -(nêr)- ‘kuckuck’ (phepo) vano, yanê wanêno. Phepuge teyna sırê khurt biyaene de, eke nejdiyê nêri de biyê, vengo de bari vezena (kichern: kıkırdamak). Vengo ke phepug vezeno, dı parçiyo. Vatışi ra gore: ‘kuck-kuck’ (phe-po = pu-puk), hama eke venga phepuge da, wo sırê hirê parçey veng vezeno : ‘kuck-kuck-kuck’ (vatisê ma ra gore!: phe-phe-phop). Phepug hewa ra ki veng dano, eke phepugê ra bi nêjdi, vengê xo beno, ‘ha-ha-ha’ ya ki ‘hach-hach-hach’!




Guguk kuşu _ Kaynak: www.trakus.org _ Foto: Hakan Güzelkent


Sanıka Phepugi               


Phepugi sero her zoni de, her sari de tavatur sanıki estê. Zonê ma Kırmanciki (Zazaki) de ki phepugi sero xêylê çi vajiyo. Ninu ra jüyê ki sanıka phepugiya. Domanê ke Dêsim de biyê pili, ilam ke na sanıka phepugi pilanê xora hesna. Na sanıke seranê pêyenu de zonê ma ra ki ama nusnaene. Varyantê Dêsim de, layık waa xo kiseno, yanê phepug nêriyo, (nia de H. Tornêcengi, Ware-1; M. Çem ‘Ferheng’ de phepug ). Hama taine ra gore, wae, bıraê xo kisto, yanê theyre, makêka. Tabi na zu sanıka. Wuncia ki varyantê Dêsımi mantıq ra tênena nêjdiyo. Çıke, têyna phepug waneno (nêr); makêke (phepuge) nêwanena.


Cêr Dêsım ra zu varyantê na sanıke vineme:   

Waxtê de, zu dewe de zu wae ve zu bıray ra benê. Vanê ke ni domani sey biyê. Jüvini ra zaf has kenê; her motajiya xo, eve xo vinenê. Bıra, tenena pilo, waa xo sevekneno. Wusar amo, her ca biyo khewe, viliki, kolbızıni, kengeri, sung u rıvêşi vejiyê. Bıray ve wae ra rozê, wasto ke şêrê, pia kengeru arê de rê. Bıra ver, wae dıma, kewtê ra rae tekıtê şiyê kasu, cerdu ra kengeru feteliyê. Bırayi dest de zu phiz, dosa wae de ki zu thurıko de khan biyo. Bıra, ravê dormê kengeru rındek kıneno, peydena kardia xo ra, bınê ra bırneno, Teliyu keno pak, dano waa xo. Wae, kengeru erzena thurık, çêfanê xo ra vozena, kengeru musnena ra bıraê xo. Bıra, kengeri vezeno, keno pak, letê weno, letê ki dano waa xo ke, a ki buro. Eve na tore xêylê ca sonê, xêylê kengeru danê arê, xêylê ki qefelinê. Rastê zu çımê ağwe benê.

Bıra vano: “Waê, ala bê, tenê ro nişime, ra araşime, tenê ki ağwe bısımime, kengerêna burime.” Nisenê ro, ağwa xo sımenê, layık fekê thurıki keno ra tede nia dano ke, thurık thıp u thalo.

Vano: “Waê, ma xundê kengeri dayve arê, ni kata şi?”

Wae, sas bena! Peydena yena ra xo, vana: “Bıra, to kengeri day mı, mı zu ve zu eştive zerrê thurıki, fekê thurıki ki rındek gire dayvi”.

Lazek vano: “Waê, tı jüri kena, to ke thurık estenê, nıka ma zerrê thurıki de kengeri diyenê”.

Çêneke, jiar u diaru sero sondi wena. Layık yinam nêkeno. Teseliya çêneke bırina, vana : “Bıra, ez ke sevaji tı yinam nêkena. Bê, kardi bicê, zerrê mı ra qılasne, eve çımanê xo bıvine, mı kengeri werdê ya ki nêwerdê”.

Bıra zaf qariyo. Hêrs ra kardi cêno, zerrê waa xo qılasneno ra, nia dano ke letê zu kengeri ra qederi thawa tede çino. Xo xodê vano:

“No çıko? Çı hikmeta? Waa mı ke nêwerdê, ni kengeri kata şi? Sarê xo, fino wertê lınganê xuyê veri (!), fıkırino! Hini eve fıkıriyaene her çi verê çımu ra vêreno ra, yeno, sono. Peydena aqıl keno, reyna thurıki de nia dano. Vineno ke binê thurıki de zu qule esta. Vano:

“Waê, to raşti vato. Qayt ke, bınê thurıki dıriyo, kengeri na lone ra gınê ğuare. Wae ra veng u vaz nêvejino. Bıra, beno çewt, dest erzeno ra waa xo, saneno ra, lerzneno, wuncia wae ra veng nêvejino. Zırçeno, qireno..! Vano, “mı se kerd, seveta dı kengeranê kermezınu ça waa xo kiste?” Şiarê nano pa, meyitê waa xo sero berbeno, jiveno. Pêydêna waa xo beno, şüno, keno mezele, vano:

“Ez çı ri ra şêri dewe, wertê sari, çutıri vaji ke, mı waa xo kista?” Sarrê mezela waa xo de niseno ro, zaf fıkırino, ez vaji eve saatu, sıma vazê eve rozu wuza maneno. Pêyniye de, duway keno, vano “kaşka ez zu theyr biyenê, ko ve ko ra bıfeteliyenê, serva waa xo bınalenê, bıwendenê, belka hini axa zerrê mı şiyenê”.

Duwaa xo vêrena ra, layık beno theyr, beno phepug. A roza, na roza, wusar ke ame, phepug ko ve ko ra fırr dano, fetelino, niseno gılê dar u beri ra waneno, vano:

“Phepo, Kheko!

Kami kist? mı kist!

Kami şüt? mı şüt!

“Phepo, Kheko!

......................

 

 Bild vergrößern!

 



M. Tornêğeyali, Gucige, 2006

Çıme: Ware-12. (Payıza Vırene, 1998).

 

Dire qesê pêyeni:

1. No nuste, 1998 de ame nusnaene u Ware-12 de vejiya. Redaktori taê herfi vurnayvi. Ez ni nusni sere tenena gurine, hetê rastnusnaene ra newe de mı kerd rast.

2. Dı hazar u phonc de, mı phepug dewe de, nejdi ra di u nas kerd. Dêsım de, pêyniya Amnana pêyene de leyrikê theyru halên ra fır danê, wazenê ke eve xo, xo mırd kerê. Hama ni tam bese nêkenê fır bıdê. Hemi ki xona xof nêzanenê, nêtersenê. Mordem ke bıwazu, ninu nejdi ra vineno u bese keno pêy bicê ro.

3. Dêsım de wendisê phepugi xêr nêvinino. Vanê “xevera şiaê” ano ya ki arda. Coka kes nêwazeno, nejdiyê bonanê xo de phepug bıwano.

 

 



http://www.f25.parsimony.net/forum62148/messages/23266.htm

http://mtornegeyali.blogcu.com/phepug-ciko-cutiri-waneno_1498670.html 

http://dersimzaza.blogcu.com/Nusne+Zazaki_Zazaca+Yazilar/

http://www.dersimsite.org/phepug.html 

http://www.iphpbb.com/foren-archiv/20/1243200/1241800/phepug-iko-utiri-waneno-33096965-69579-35.html

 

 

Phepug: Guguk kuşu: Der Kuckuck

http://www.mumsema.com/hayvan-resimleri-videolari/27947-guguk-kusu-resimleri.html

http://www.natur-lexikon.com/Texte/SM/001/00043-Kuckuck/SM00043-kuckuck.html

http://www.nabu.de/m01/m01_05/07192.html

http://www.fotonatur.de/anderevoegel/kuckuck-xxcuculuscanorus.php

http://www.tierseiten.com/kuckucksvoegel/kuckucksvoegelsystematik.html
 
http://dersimzazaplatformu.www.de/category/zazaca-makaleler/2008/08/23/hizir-ve-hizir-orucu 


Vengê Phepugi: http://www.youtube.com/watch?v=z2PcS-dXZgQ&feature=related

  

http://diq.wikipedia.org/wiki/Phepug

 

 
  Bütün hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeden yayınlanamaz.  
 
Serê na dinade theyr u thur zonê xo de waneno. Qılancıke qiştnena, hes lımeno, kutık laweno, verg zurreno, ga qorreno, bıze qırrena, phepug waneno. Vas hencê xo sere rewino. Kam ke aslê xo inkar keno, wele erzeno rêça xo sono. Diese Webseite wurde kostenlos mit Homepage-Baukasten.de erstellt. Willst du auch eine eigene Webseite?
Gratis anmelden