| Navigation : Yönetim |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
MİRO MİRO (Hewa Xelil Begê Fême)
Hawar Tornêcengi
Hirıs u hêşti ra ravêr Goneliye bêştayê Fême biya. Fême ki hondê ju qeza gırs u gure biya. Maê nıkayêni, Fême Lawıka XÊLİL BÊGİ (MİRO MİRO) ra zoneme. Derheqa Xêlil Begê Fême de xeyle çi qeseybiyo, vajiyo, hama zaf çi nêamo nustene. Ezvaji mordemi ke heqa çiyê de wast bınustno, ravêr şêro; zanoğ u sarrê dormi ra perskero, raste çıka ayê rınd bıheşiyo pê, zovina cau ra ki a mesela sero varyantu arê do. Welatê made adeto; tı ke serva çiyê jüyi ra perskena, eke ke - dosto, cıra has keno, yaki aşira eyi rao; des hetu ra qesunê rındu ano pêser sımarê vano. Hama, eke cıra has nêkeno ya ki dısmenêna khane werte de biya/esta; o waxt çıxaşi ke na mesela raste bo, ya ki muhime bo; o mordem oncia qesa xuya ğelete vano.
Ez vaji na usıl ravêri ra nia nêbiyo. Çıke mılet 've itiqat biyo. Çıtur ke qesa dê mawa pile de vajino "Ma, ez çaê nêbiyaiye cı soyni!" ya ki "...çayê ğelet/jür vaji, o ita niyo Heqê xo itaro" vano. Ma oncia bêrime mesela xuya Xelil Begê Fême ser.
Verêcoy mı Hesen Efendi (Pancıras/Çakirkaya) ra ke servA Xelil Beg u Sa-Heyderi pers kerd, ey va “kamci Xelil Beg?” Ey raver qalê Xelil Begê lazê Ağayê Baqi kerd, dıma ki derheqa Xelil Begê Fême de nia qesey kerd. Na qesa ey marê zaf muhima, çı ke;
- Ju: Na mordem fêl ra düriyo, ğelet nêvano, mesela ra xeverdaro.
- Dı: Dewa na mordêmi Fême ra zaf nêjdiya. Eve lıngu nêjdiyê saat u nêm oncena. Bêrime vatena Hesen Efendiyê Pancıraşi:
"...Jü ki Xelil Ağayê Fême bi. Xelil Ağayê Fême 've Heyder Begi ra pia arê xo çinebi. Xêyle jümin fetelna, se ke kerdı Heyder Beg şi têy bi mısayıv. Deke qurmıskerde, inqrar kerd wertê xo. Zeke şi pia Bağıre de qurvanê xo sarebırnay! Qurvana xo werde, «- ke gere wertê made qesase çinebo!» uzara amê çê Heyder Begi. Asma Xanıme waa Heyder Begi biye. Sata xo rusnê Xelil Ağayê Fême, vake; "sata mı bozmıs biya (biya xırave H.T)". Xelil Beg şêrkerd tey (sate de), -eyi satu de vetêne- şêrkerd vake; sata xo rında. Thawa cayê bozıxêni tede çina. Berde dê. Aye reyna peyser rusnê, hama ey fam nêkerd. Çıke aye wast ke vazo; «arê sıma u bırayê mıra bozmıs biyo, xevera to bıbo». Uzara dariya we tekıt şi 've Sola Koreke. Mudırê Sola Koreke ki Heyder Begi rısvet dayvi cı, zerni dayvi cı. Memedê İlaşi ve çar-phonc tenu ra rusnay lewe. Nişti ro pia reqi sımıt, bado ke merediay ra; tufangê dêy sera guret, uza hewnde na pa Xelil Beg kist. Waa xo Xezer Xanıme kote dawa, feteliye ca've ca. Her ca ra ke feteliye, peyniye de şiye İstamol de taê zaman mende. Dora dıme İstamol de şiye lewê Padişay serva qesasê bırayê xo. Peyniye de şiye koti ke, Heyder Begi vıreniye gureta, (ey) rısvet do mamuru, mamuri mamela nêkenê. Kerdena Heyder Begi endi hên cırê mende..." Perskerdena mı u na Lawıka Xêlil Begê Fême xêyle ca u mordemunê zanoğu ra nia amê pêser:
MİRO MİRO(Hewa Xelil Begê Fême)
Ax de Mire Mire bêbexto Miro
Bêbexteni meke xısmê to Xızıro
Xelil begê mı kistene mede, dısmenê to Xızıro
Kam ke ebe kino, xayin gıneno pıro
Hala urze Memê ilaşi çhêki guretê, kistena Xelil Begê mırê fırr cêrino,
Begê mı diki vengdanê, nao sodıro
Ax de Mire Mire xayin bêbext Miro.
Ax de Fême Fême, Xelil Begê mı verde hêniyo
Astorê bırayê mı nao dota yêno, suwariyê seri sero niyo
Mı va; " Astor şuwariyê serê to kuyo?
Vake; "Çê Miri de meser biyo".
Mı nêzona ke bırayê mı şiyo, Sola Koreke de kişiyo
De Mire Mire adır 've çê to kuyo.
Qemişiye’ro Xelil Begê mı meke, bırayê mı mısayivê tuyo
Axıri wertê sımade iqrarê Eliyo
Ğeznê çê Sawşên Begi zafê, Haq zalimi vira şiyo
Ax de Mire Mire zalım bêbext Miro.
Ax de Fême Fême, Xelil Begê mı pêyra sona weke
Miri xevere rusna, mamurê Sola Koreke
Vano, “Xelil Begi uza idare ke, ewro sonde eyle ke”
Memur çêvesaye xayineni meke, bırayê mı mebe çê xode meyman meke
Memê İlaşi mordemi rusnê, bırayê mı sero kerda hasrete kardi u çheke
Destê bırayê mı ke bıkewtêne’ra çheke,
Hala pêrodêne; kam biyêne vosno qer, kam biyêne voreke
Ax de Miro Miro, zalımo bêbext Mire.
Ax de derdo derdo, Xelil Begê mı derdo
Xelil Begê mı şiyo Mama-Xatune, uza rıyê xo terdo
Miri berdo xapıto, Xelil Begê mı qankerdo
Bağıra Sıpiye sero, hurdimine pia sondi werdo
“Miro to bırayê mı xapıto, Haq qesasê mı torê nêverdo”
Vano; "Xelil Begi kistene dine, araziyê Fême mırê caverdo"
Bırayê mı ke amo kiştene - kiştene nêamo,
Çêverê qonağu Fême de mı sero zerze kerdo
Ax de Miro Miro zalımo bêbext Mire.
Ax de Fême Fême, Xelil Begê mı pêyra tırr u kaşi
Xete yazmıskerda (nusna), bırayê mırê rusna ewro Bakê paşi
Vano; "Xelil Beg hayrê xo vınde, Mir dısmenê Xızıriyo,
xonde ke sondi marê werdi aqılê sarê ma şi."
Zalımê Miri mordemo jê Xelil Begi kisto, kerdo qolındê Memê İlaşi
Heq adırê merdena bırayiye wedaro, ez kerdune wayirê merax u taşi
Taê mara dayi kistene, xortê merxas u bornebaşi
Ax de Miro Miro zalımo bêbext Mire.
Ax de Fême Fême, Xelil Begê mı vera cado
Astorê Xelil Begê mı b’oncê tever, reyê cıniso rado
Rey'na bezna xuya derga rındeke, astorê kimeti sero tado
Mire Haq roza ke da've to, cıra helmê mado
Xelil Begê mı kistene mede, cıra ne domano, ne ewlado
To bırayê mı do kistene, çêverê qonağu Fême de ma sero cado
Ax de Mire Mire, zalımo bêbext Mire.
Ax de Fême Fême, Xelil Begê mı peyra kemer u rıso
Astorê bırayê mı biyarê gêm u jên kerê, meraxliyo helmê cıniso
Jênê astorê bırayê mı persenê, zerno zalalo, şêm u gumiso
Xelil Begê mı perskenê, Haq bo eve xo zerno xaliso
Meyitê Xelil Begê mı ardo tever, roz u sewi marê biyê jê hepısu
Kıla na Comerdi, warê zalımê Miri ra niso
Mordem çıtur kiseno, mordemê jê Xelil Begi yê kom u meclisu
Ax de Miro Miro zalım bêbext Mire.
***
Na şuare sıfte Xezer Xanıme (Waa Xelil Begi) vata
Arêker: Hawar Tornêcengi
Not: 1-Vatena Sayirê ma Sılemanê Qıji u varyantê bin ê na lawıke de, namê waa Xelil Begi, Emina Xanıme vajina. Beno ke ğelet bıvajiyo.
http://www.geocities.com/dersimsite/miromiro.html
http://www.dersimsite.org/mirimiri.html
http://www.zazaki-institut.de/peseroki/Waxt/Waxt%2002.pdf
_________________________________________
Meso Xıdırê Mı
http://www.dailymotion.com/video/x81zg3_meso-xdre-m_music
MESO (XIDIRÊ MI)
Xagu(1) vera Xıdırê mı, cigera mı, sona raye
To dıme ra bervena na pepuga kora maye
Wayi wayi lemın lemın Xıdıre mı!
Meso meso bıko, gos ero mıne, lemın meso
To xapneno na hukmato de tereso
Wayi wayi lemın lemin Xıdıre mı!
Daye Kore(2) de puk u xeze vo,
ondêr vore voreno
Heni ke doti ra nano mara,
nê axo ne ki amano
Wayi wayi lemın lemın Xıdırê mı!
Mamekiya,(3) Mamekiya, Mamekiya
daye lemın Mamekiya
Zalımi ma dayme arê Berdime
dı-se-u-poncas (4) mordemi pıya
Wayi wayi lemın lemın Xıdıre mı!
Daye mare kaxıta şiae(5) nawa vejiya
Bara mare ondêra Kore icad biya
Wayi wayi lemın lemın Xıdıre mı!
Welat(6) de payizo,
velg u vas daru ra rışiyo
Vıreniya sewqa hevalunê to berr biya
Wayi wayi lemın lemın Xıdıre mı!
Xıdıre mı, cigera mı na usaro
Tı ke şiya nêşiya,
nê sono nê ki sodıro mı sero
Wayi wayi lemın lemın Xıdıre mı!
Vazo, vazo Mursaê mı lemın vazo
Warey sero Xıdırê mı tek zu azo
Wayi wayi lemın lemın Xıdırê mı!
================================
(1) Xagu: Dewa Dersim de hete aşıra Alu de. Xıdır na dewe ra beno, sono hervê Kore (1950) de beno esker.
(2) Hervê dulgera Kore serra 1950 ra hata 1953
(3) Mamekiye = Tunceli. Dewleta tırki namê Mamekiye vurno, berdo kerdo „Tunceli“
(4) Hervê Kore de dewleta teresa Tırku 38i ra têpiya oncia 250 cencunê Dersımızu kena top bena hervê Kore (1950 – 1953) de dana kıstene
(5) Kaxıta şiae yane xevera xıravıne, serva hervê Kore ra gore,
(6) Welatê Dersim de payızo, velg u vas daru ra rışiyo
================================
Hervê Kore LINK: http://www.bilgininadresi.net/Madde/25736/Kore-Savaşı-«-20.-Yüzyıl-Tarihi - 14k –
Orijinalê na lawıke ma rê Dersim Forum ra Sey Memed i rusnê, Heq cıra raji bo.
================================
Na lawıke sero mesajê Hawar Tornécengi cêr dero. Yi ki tayê ğeletê ma kerdi raşt..
DERHEQA ŞÜARA XIDIR U AVAŞİ de
Serra 1950i de, wastena Hemılka (Amerika) ser Tırkiya esker rusno Qorya ser. Na hervi 3 serri onto. Dewlete o taw Dérsim u zovina cauné Anadoliye ra xorti kerdi top, rusné Qorya ke, qolé Hemılka de verva eskeré Qorya pérodé. Vatene ra gore Dérsım ra dı-ré xorti yéné kistene. Ninu ra Xıdır u Avaşi sero ni şüaré céréni vajiyé.
Xıdır, dewa Xagu ra (gırédayiya Paxiya) lazé Hesé Çani biyo. Meterıs de gına cı, kişiyo. Meyité xo néardo Dérsım. Çıxa ke na şüare de namé Mursay véreno ra ki, vatene ra gore, Xıdıri sero na şüare Mae vata.
Avas ki, cémsa démdiya, bınde mendo. Heté Puluri ra biyo.
Ni varyanté ke cér nuşiyé, mı arşiv ra veti, neqilé itay kerdi. Sayir Sılo Qız ve Sayir Bedri Bavay ra ki ni şüaru ra varyanté vané, hama hona mı nénusné.
Nafa honde, bıwané u bınusné weşiye de!
Hawar Tornécengi
ŞÜARA XIDIRİ (Hewa Qorya) -1
Ondér Xagu vera -Xıdıré mı, cigera mı- sona raye
To dıme’ra bervena na phepuga kora maye
Wayi wayi, lemın lemın Xıdıré mı!
De-biye biye, Xıdıré mı, cigéra mı lemın biye
Daé maré ondéra Qorya icad biye
Wayi wayi, lemın lemın Xıdıré mı!
De- Meso meso, gos’ro mıne, lemın meso
To xapneno beno, -Bıko Xıdo- na hukmato tereso
Wayi wayi, lemın lemın Xıdıré mı!
Ondér Mamekiya Mamekiya, -daé lemın- Mamekiya
Zalımi ma dayme aré berdime, dı-se u phoncas mordem piya
Wayi wayi, lemın lemın Xıdıré mı!
Daé Qorya de puko ğedevo, -Xıdıré mı- ondér voreno
Vano; Dot’ra hén ke nano mara, ne axo, ne amano
Wayi wayi, lemın lemın Xıdıré mı!
De-biye biye, Xıdıré mı, cigéra mı lemın biye
Vano; Daé maré kağita şiaye nawa vejiye
Daé çévésayi endi tesela xo mıra bıfiye
Welat de payizo, velg u vas daru ra rışiyo
Vıreniya sewqeté hevaluné to nao ber biyo
Wayi wayi, lemın lemın Xıdıré mı!
Xıdıré mı bıko, cigéra mı nao usarro
Tıke şiya-néşiya, ne sono, ne sodıro mı sero
Wayi wayi, lemın lemın Xıdıré mı!
Vazo vazo, Mursayé mı lemın vazo
Wari sero Xıdıré mı, cigera mı, tek ju azo
Wayi wayi, lemın lemın Xıdıré mı!
***
Aréker: Hawar Tornécengi
HAGU VERA (Hewa Qorya) -2
Ondér Paxo, Paxo, puso palazo
Tı bé meso eskeriye, kam se vano vazo
Welaté Qorya Çin u Maçino
Xıdıré mı cigera mı, roz-tija mı
Şindoré ma u dine pia çino.
(...)
***
DA-DA AVASO (hewa Qorya)
Qorya bivéso, -daé dirligiya Amerkani
Khılé sıreo ke niştu’ro papura İzmiri
Ondéro felek mıra nékut ve düri
Mektuva Avasé mı ama, selam kena der u cirani
Ju-khéké mıra qeyr dalé çina, ez seré zerrya xo sani
Jé phepugé usarri, -lemın- mıva tey beri bıwani
Da-da biye biye, Avasé mı biye
Khılé cémsa mı démdiye
Kunya mı sırmis kerdı (sayné we) rusné Tunceliye
Da-Da na Avaso, -lemın- na Avaso
Qorya vésaiye de hem sofero, hem çawuso, hem baso
Vatoğ: H. Doğanay
Aréker: Hawar Tornécengi
-------------------------------------------------
1950 yılında Amerika'nın isteği üzerine Türkiye, Kore'ye asker gönderir.Türkiye'den Kore Savaşı na gönderilenler arasında 250 kadar Dersimli vardı. Dersim'in Xagu köyünden Hıdır ve Ovacıklı Avas (Abbas) bu savaşta hayatını kaybedenler arasındadır. Bu Kırmanci- Zazaca ağıt savaşta ölen Dersimli Hıdır için yakılmıştır ve birkaç varyantı vardır.Kore Savaşı 3 yıl sürmüştür. Devlet o zamanlar Dersim ve Anadolunun başka yerlerinden gençleri toplayıp Kore ye göndermiş ki Amerika nın müttefiki olarak Kore askerlerine karşı savaşsın. Xıdır "Xagu" Köyünden (Pax a bağlı) Hesé Çani nin oğluymuş. Kore de cephede vurulup öldürülmüş, cesedi Dersim e getirilmemiştir.Söylenilene göre ağıt Xıdır ın annesi tarafından yakılmış, daha sonra bu ağıt bazı Dersimli sanatçılar tarafından söylenmiştir. Avas ise Pülümürlü imiş cémsa (askeri araç) devrilmiş, onun altında kalarak can vermiştir
foto: Kore Savaşına katılmış bir Dersimli - Munzur Gözeleri -2008
http://www.dersimnews.com/Kirmancki/319-Meso-Xidirê--Mi.html
http://www.dailymotion.com/video/x81zg3_meso-xdre-m_music
-------------------------------------------------
AX WAYi, WAYi, WAYi
(şüara 38’i, hetê Pılemoriye)
Ax wayi wayi, wayi wayi
Lemınê Lemınê, Lemınê wayi
Aşirenê çêvêsayenê !
Nafa bêrê tufong b'erzê
Zalımê kiafirê Qaji Pasayi,
No zalım bive sebevê meyitê sıma.
Dardi we hiris u di padisayi,
Ora têpia şêr ard Qoçun u Qoçgironu,
-Lemınê Lemınê- Qozun u Seyid Rizayi.
Aşirenê çêvêsayenê !
Bi sebebê maê emserri,
Jê Xidirê Ali,
Jê Usênê Qeraman Ağayi.
Têde Koê Dêsimı ra Qırrkerdi
-Lemınê Lemınê- Ağa u Bavayi.
Ni çêvêsayi qey nêwerdo
Niaz u qurvanê Qemerê Hemed Ağayi,
Tirku ostori ardi berdi,
Sarê Jêle sero fişti kayi.
Ewro de tim-mutaji nun ra cêvişiyê,
-Lemınê Lemınê-
Biyê surgın u pêskêsê rayi.
Ewro de gêdig serde yeno,
-Lemınê Lemınê- Çêfê çê Mamed Ağayi.
Bi sebebê maê emserri
Cêr Xıdırê Ali,
- Aşirenê çêvêsayenê! -
Cor Uşenê Qeraman Ağayi.
Têde koê Dêrsimı ra qırkerdi
-Lemınê Lemınê- Ağa u Bavayi.
Ağa u Bavayê koê Dêrsimı,
Zalımê Usenê Avdile Pasayi tayê kerdi pêskes,
Mıstafa Kêmalê Pasay rê rusnayi.
Aşirenê çêvêsayenê !
Direga wertê hard u asmeni biye,
Çê lazê Sawsên Begağayi.
Xanimê dine ki goçkerdi,
Mara ravêr, kertê Avzerdê vêsayi serde rusnayi.
Azo ke peyde mend,
Surgın kerdi, goçkerdi berdi, Qezun u melmeketu ra fetelnayi.
Ne pia verdayi pi 've laji ra
Ne dae-mae 've çêna ra,
Ne qeqenê wae u dı bırayi.
Pêro mazurên u hêsirên u ğerivêni ra qırrbi qediayi.
Na dawa ma dawa çêverê tuya
Xızırê serê dengız u deryayi.
Na dawa ma, dawa çêverê tuya
To nêzon zona Thuzik Bavayi?
Bava Bava, na qeşi rê koti menda,
To çaê sarê xo kerdo bınê cılê şiayi?
Nê Aşirenê çêvêsayenê
Bêrê şime diarê Harşiya vêsayiye.
-Lemınê Lemınê- Tenga Memed u Mursa Ağayi.
Nê to qarşiyê dost u dısmêni ra
Qonagê sıpeyi vıraşti, - Ağayê mı, Ağayê mı!- Çitur niya caverdayi?
Xırava Heqi’ya ke sımarê vajiye,
Dest u payê sıma girediayi,
Sıma çhekê mıya xo kerdi ra
Eve xo dêşti berdi Pilemoriya vêsayiye de dayi.
Nê bêrê şime diarê Tumê Gomê vêsayi,
-Lemınê Lemınê-
Melulênia hirê Xanunê çê Dursun Ağayi.
Nê bêrê şime diarê Dağbegê vêsayi,
Qırrkerdi rezê çê Weliyê Khali; ded u bırazayi.
Pancırasê vêsayi de hêfê mı bêro,
Nundaena çê İsmayilê Sıleman Ağayi.
Nê bêrê şime diarê Thojinga (Tanjiga) vêsayiye,
Hêfê mı bêro pil u qızê çê Boz Ağayi.
Askiregê vêsayi de, hêfê mı bêro kistena Xiroli Ağayi,
Mêçiya vêsayiye de, hêfê mı bêro xanê çê Uşên Ağayi.
Nê bêrê şime diarê Pardiya vêsayiye,
Hêfê mı bêro lazê Dewresê Qemer Bavayi.
Mazra vêsayiye de, hêfê mı bêro domonunê çê Xıdırê İvişi,
Hirê rezunê çê Hemê Mıstefayi,
Hirê rezunê çê Ferat Ağayi.
Nê vilê Khewlê vêsayi de, hêfê mı bêro ve to Aliyê Khêki.
Aşirenê çêvêsaenê !
Pilemoriya vêsayiye de
Na vist u dı teney ke qırrkerdi,
Kerdi zerê ju xendeki.
Zoni naro serê zera Ali u Mıstefa Ağayi,
Pörtê panguleti cıra veti.
Nê 've Puxtaronê vêsau vera
Aliyê mı, Mıstafayê mı, İsmayilê mı hêniyo.
Nê bıra no sene qanuno korro-kutıko,
Na dewran wertê made têşkil biyo.
Vêyvê di lazu, ju ki pi ra, ma werte de, qe pia nêbiyo.
Ne bıra-bıra yê maê ma, Heq de çêverê kêşi nêkero, Na-rae qesasê Hermeniyo.
Lêyê medaği, topê kuraşi, qalivê savini
Kêşi rê nesiv nêbiyo.
Ax meyitê kêşi nêamo, verê çêverê kêşi de
Tenasuri ser nêniyo.
Dilegê ma ke cenavê Heqi ra esto,
Izma des u hawt duwelu ju bo,
Ju roze Anqara de, sarê nê giawuri sero bıqeteliyo.
---------------------------------------
Arêker: Hawar Tornêcengi
Vatog: Memedê Mexsudi
Serre: 1979
Çıme: Tayê Lawikê Dêsimi, Berhem Yayınları, Anqara 1992
http://members4.boardhost.com/derman/msg/1259068830.html
http://www.radiozaza.de/Hawar%20Torn%EAcengi/XINCORIYE.htm
-------------------------------------------------
|
|
|
|
|
|
| |
Bütün hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeden yayınlanamaz.
|
|
|
|
|
|
|
|
