| |
|
Tarih : 01.01.2009
|
|
| Ve Gağan |
|
| |
Ve Gağan
İnsanlık tarihinde oruç, içinde bulundukları dönemin koşullarına göre belirlenen bir inançsal bağlanma yoludur. Bir ibadet biçimidir. Bunlar döneme, mevsime ve güne
göre değişkenlik gösterirler ve ona göre adlandırılırlar. Her toplumda kimi bazı değişiklikler gösterse de temel özellik aynıdır; inandığını hoş tutmak ve onun merhametine sığınmak.
Dersim İnancı ya da Raa Haqi denilen inanç kültürü, bu bölgenin inançsal yapısını ortaya koymaktadır. Diğer inançlarla hem benzerlikleri ve hem de gözle görülür ayrılıkları bulunmaktadır. Oruç, Dersim inancının önemli mihenk taşlarından biridir. Acılarını, kederlerini, şükranlarını, sevinçlerini sembolize eder.
Dersim’de oruç, gece saat 24.00’da başlar, diğer gün güneş battıktan sonra biter. El, yüz dualar eşliğinde yıkanır, yakınında hazır bulunanlar öpülür, “Rozé tu Qewul vo” (Orucun Kabul Olsun) denilerek, hazırlanan yemekler birlikte yenir.
ROZE DES U DI YİMAMU (12 İmam Orucu)
Bu oruç, 12 gün devem etmektedir. Kérbela’da şehit edilen Hazreti Hüseyin ve yoldaşlarının anısına tutulan orucun adıdır. Oruç 12 gün tutuluyor olmasına rağmen, kadınlar 13 gün tutmaktadırlar. Bir gün fazla oruç tutulmasının 1. nedeni, Ana Fatma’nın ciğer acısını paylaşmak için, 2. nedeni de, öldükten sonra ve de kıyamet günü sorgu ve sualde kadınların şefaatçisinin Ana Fatma olmasındandır. Yani bu fazladan oruçla, Ana Fatma’dan şefaat istenir. Ana Fatma için tutulan orucun peşinden 12 İmamlar için yas orucu tutulmaya başlanır. Kerbela’da katledilen Hüseyin ve diğer imamlar için yas tutulur ve Yezit’e lanetler okunur. Kerbela olayı adeta yaşanılır. 12 gün boyunca su içilmez. Çamaşır yıkanmaz, tıraş olunmaz, tırnak kesilmez, makyaj yapılmaz, aynaya bakılmaz. Kan akıtmamak için et yenilmez, kokmamak için sarımsak, soğan ve yumurta yenmez. Eğlence ve düğün yapılmaz. Eşler ayrı yatarlar. Radyo ve televizyon açılmaz.
Orucun 6. günü komşulara niyaz dağıtılır. 13. günü ise aşure pişirilip dağıtıldıktan sonra oruç bitirilir. Kurbanlar kesilir, tıraş olunur, komşular ziyaret edilir ve yeniden normal yaşama dönülür.
13. günde pişirilen Aşurenin malzemesi 12 çeşittir. Bunlar, su, tuz, döğme, şeker, hurma, kuru üzüm, fındık, fıstık, incir, esbabiye ve cevizdir. Aşureyi pişiren kişi, aşurenin tadına bakarak orucunu açar ve aşuresini dağıtır. 12 yıl orucunu tam tutan kişi, 12 kazan kaynatarak, komşularına dağıtır ve önemli bir görevi yerine getirdiğine inanır.
Dersimlilerin kendileri için yas tutup oruç tuttukları Hüseyin ve Kérbela olayı, tarihsel ve toplumsal haklılığı olan bir kıyım olayıdır. Kerbela, insan vicdanında mahkum olmuştur. Her mazlum insanın yüreği Kérbela için yanar ve onun anısını yaşatmak için Kérbela’da katledilenlerle ortak saf tutar. Çünkü bu, insan olmanın şeref ve onuruyla ilgili bir durumdur. Kéebela ağlama duvarı ya da eziyet günü değildir. Kérbela, haksızlığa, zulme ve baskılara karşı bir karşı duruştur. Acısı, insanlığın ortak acısıdır. Kérbela olayı, bütün katledilenlerin ortak öyküsüdür. Haklıyla haksızın, mazlumla zalimin, iyiyle kötünün, onurlulukla onursuzluğun kavgasıdır. Kérbela olayı, orada şehit düşen Hz. Hüseyin ve yoldaşlarının haklılığına dayanan mazlumların gücüdür. İnsan sevgisidir, yaşam kaynağıdır.
Bu haklı kavga dünyalaştı, nefeslere, dualara, deyişlere girdi. Toprağa yüzünü sürerek, sulara daldı. Alev olup, usulcacık gökyüzüne yükseldi. Kuş olup uçtu, turnalar yas tutup semaha döndü. Acılar insana dairdir, yani insandır her şeyin özü. Hüseyin biziz, biz Hüseyin. O, Dersim’dedir, Maraş’ta; Sivas’ta, Çorum’da, Gazide!
DERSİM’DE GAĞAN
Dersim’de Gağan Aralık Ayının ortasında başlar, Ocak ayını ortasında sona erer. Yani Gağan bir ay devam etmektedir. Her aşiret sırasıyla haftanın üç günü oruç tutarak devam ettirir. Salı, Çarşamba ve Perşembe günleri oruç tutulur. Perşembe akşamı genellikle Cem tutulur. Gağan, aynı zamanda eski yılı uğurlama ve yeni yılı karşılama niteliğini taşır. Gağan ayında, evlenip dışarı giden kızlar (Zeyi) ziyaret edilir. Pésare pişirilir ve çeşitli hediyelerle birlikte Zeyi’ye gidilir. Ayrıca Dani (kaynatılmış buğday) pişirilerek hem birlikte yenir ve hem de, ağıldaki hayvanlara serpilir, bereketli olsun diye. Sabah erkenden çeşmeye gidilip su alınır, kötülükler ve hastalıklar gitsin, yerine sağlık ve bereket gelsin diye eve, ev halkına ve hayvanlara serpilir. Perşembe akşamı Zerevet yemeği hazırlanır, içine çeşitli boyda üç çöp parçası konur. Kısmet, Bereket ve Baht’ı simgeleyen bu çöpler kimin lokmasında çıkarsa, gelecek yıl ki kısmet, bereket veya baht o kişilerdedir. Köyün gençleri toplanarak eğlence planları yapar ve köyü eğlendirirler. Biri eski elbise giyip aksakal takarak Khalkék, biri kadın kılığına girerek eşi olur, biri de arap kılığına girer. Kalabalık genç kesim de peşlerine takılarak ev ev gezip Gağanlarını ister ve çeşitli yiyecek maddeleri toplarlar. Gençler, Khalkék’ın eşine takılır ve kaçırmak isterler. Khalkék te eşini korumaya çalışır. Böylece keyifle gezer, topladıkları eşyaları bir evde birlikte pişirerek yer ve eğlenirler.
Bu ay Gağan ayıdır aynı zamanda. Dersim Kültür Derneği her Gağan ayında bu geleneği yaşatmak için çeşitli etkinlikler düzenlemektedir. Bu yıl, 13 Ocak 2009 tarihinde Dersim sokaklarında bu geleneği yaşatmak için yapılacak Gağan etkinliğine katılmanızı bekliyoruz.
.jpg)