Qesê aqıli, ya ki qesê verê feki?
Memed Karer
Memed Gülmeẓi nostê ho de (Niade, nostê Memed Gülmeẓi; Sarê Dêrsımi rê ẓê çeketu kamiye derzenê, 15ê Nisane 2008, Dersim Forum) qalê nostê Dr. Zılfi Selcani ki kerdo, şaxsê dey de do ve barê mıletê ho ro. Ṗoşti mıletê ho nêdano, ilımdarunê ho nêdano, verva cı veẓino. Ṭorẓê sone kerdo, do ve lınga ho ro. Zazaki, zono ke M. Gülmez qesey keno namê deyo. Zazaistan ki, mıntıqawa ke tey Zazaki qesey beno namê uzayo.
M. Gülmez heto zu ra zovina keşi rê vano “Sarê Dêrsımi rê ẓê çeketu kamiye derzenê.” heto bin ra ki eve ho ẓê çeketu kamiye derzeno.
Ala reê sıfte M. Gülmeẓi ra pers kerime, hata nıka mıletê ma rê çond teney “kami” ẓê çeketu destê? Uyo ke tı çeketunê aê binu kena tomete, ala reê çeketunê ho bımore! Tu viẓêri ra ve nıka çond çeketi vurnay, ala reê ho ra pers ke! Ma taẋvin keme ke, tı ve onbaşiyê ho Yaşar Kayay ra eve na tore meste bêṙo senê çeket ma rê derzenê. Çeketê ma beliyo, ma çeketê mıletê ho keme pay.
Ala taê çeketê ke M. Gülmeẓi hata nıka vurnê bımorime:
Çeketo vırên: çeketê huyo vırên Kürtçênia. Çıqaşi ke ewro verva Kürtçêni dero ki, dêmake waxtê Kürtçênia ho de zonê ho koto ra taê çi ser, inu besenêkeno caverdo. Mesela namo Kırmanc: na name, Elevi vo, Suni vo, aê ke Kürtçe (Heṙe-weṙe) qesey kenê inu rê ki vaẓino. Munzur Çemi na name rındek kerdo araze. (Niade: Dersim de Alevilik, pêri yayınları, 1. baskı: İstanbul 1999, s. 275-276)
Ṭa de wazon ke tene qalê kıtavê M. Gülmeẓi bıkerine, ala raştia xeylê çiyo ẋelet caverdo, ya ki canêverdo? Niade kıtavê ho “Dêrsım ra ve Dare Estene Seyit Rıza, zed yayın: 7, 1. baskı: Kasım 1996”, önsöz:
“Bu çalışmayla Seyit Rızayı yüceltmek istediğim kimilerince iddia edilebilir. Kesinlikle öyle biramacım yoktur. Çünkü yaşadığı dönem, koşullara göre seçtiği mücadele ve yaşam biçimiyle yücelmesini bilmiş; saygın Kürt liderleri arsında yerini alarak, adını tarihe yazdırmışır.”
Yanê vato: beno ke taê ida kenê ke, mı ve na gurenaisê ho wasto ke caê Sey Rızay berz kerine. Fıkırê de mıno henên qe çino. Çıke ey dewrê ho de; sertunê i waxti ra gore, seveta mıletê ho saṙe dardo we, weşiya ho aê ra gore ramıta, caê ho biyo berz. Eve na tore wertê liderunê Kurdu de caê ho gureto, namê ho tarıx de noşiyo.
Na kıtav eve yardımê Munzûr Çemi, eve Zazaki nosto. Teşirê Munzûr Çemi beliyo. Eve qeydê Kurdki nosto. Sufikşi cia nostê, ni ki qeydê Zazaki rê ters kunê. Misali (niade pelge 7-8): …çıhal der ime? Rasta ho: … çı hal derime? … tarıxê xo ser o eve xo vındê… Rasta ho: … tarıxê xo sero eve xo vındê… uab. “ …mı dest kerd cı ke na kıtav hazır kerine…” ki, qesê Kurdki “dest pêkırın…” ra çarno ra Zazaki. Ma de dest kenê dianê postê ṭuraqi. Gune eve zovina vatene bıvatêne. Sıma ke kıtav wend na qesu ki vinenê: “… Ez inû têdine rê zof sıpas ken. Rasta ho: Ez inu têdine rê berxodariya ho van, ya ki “İ pêro berxodar vê.” Ez bawer nêken ke hile bıkero (pelge 107). Rasta ho: Ez inam nêken ke hile bıkero.
Sıma ke pelge 12ye wende vinenê ke Kırmanciye mana welatê Kurdu de vata: na kıtav de Sey Rızay Alişêr Efendi ra vato “Kırmanciya teveri Dêrsım ra bêxever a. Çıqaşi ke sıma bese kerd, xevere Kırmanciye dê, ma rê ordım bırusnê.” Pelge 161 de ki vato “… Dêrsım de gıraniya Sey Rızay biye. Kırmanciya uzay, feqir û fıqaronê uzay, o, her tım zê şiye xo rê divi û qewıl kêrdiv.” Na kıtav de, nostena M. G.y ra gore, Kırmanciye namê welatê Kurduno, Dêrsım ki parçê de Kırmanciyo.
Çeketê dıine: M. Gülmeẓi çeketê huyo vırên ke dırno, çeketê dıine, çeketê Kızılbaşêni kerdo pay. Taê onbaşiunê M. Gülmeẓi niado ke “Kızılbaş” qeso de Tırkiyo, nafa na “Kızılbaş” çarno ra Zazaki ke, M. Gülmeẓi rê tenê wes biêro. M. G. cokaro vano “Ma Saṙesurime”. Hama oncia ki ṭoa rınd imısê zonê ma nêbeno. Zon kulturi ra cia niyo, girediyê kulturio. Kultur ra gore mana dina cı. Çıqaşi ke itıqatê ma ve itıqatê Sa İsmaili ra şiyo ro zumıni, teferuatê ho ki estê. Ma eve zonê Sa r t r t
İsmaili Tırki nê, eve zonê ho mınete keme, cem gire dame. Ma de Gaẋan esto, inu de çino. Mıletê ma deyme ho ra Kızılbaş, ya ki Saṙesur nêvato.
Kulturê ma de ke saṙesur vake, yeno a mana ke, rengê saṙi suro. Nino a mana ke paço sur pa giredo. Yê Kızılbaşi, Tırki de mana de ho esta; zomonê eskerê Sa İsmaili saṙê ho eve paç, ya ki eve pêskıra de sure pisto, cokarao inu ra heni vato. Hama eskerê ma ke Dewleta Osmani de do ve pêro, saṙê ho çıqaşi ke piste viyo ki, eve paço de sur piste nêviyo; a mana paçê suri ma de çineviya. Heto bin ra ki pırên u tumonê sıpey pıra viyê. Ma ra saṙê keşi sur nêviyo ke, vazê Saṙesur. Mı ve ho M. G. ve Yaşar Kaya ra diyê, hama sarê ho toa sur niyo. Haq keşi hondê sas nêkero.
M. G. gereke itıqati wertê politika ra mekero. Eke politika keno, politika zovinawa. Ez qarsê politika dey nêben tavi, hama hetê politika ra ki çiyo ke mı rê ẋelet ame, eve usılê demokrasiye kritik ken, na heqa mına.
Çeketê hirine: onbaşiunê M. Gülmeẓi cı rê çeketêna desto ke, eve çeketê huyê dıine ra têveṙa pay kero. Na çeketê huyê hireine çeketê Dersimcênio.
Na Kürt, Kızılbaş, Dersim, ma rê qesê de newey niyê; naynu mıletê ma rew ra ki heşiyo pê, zoneno. Ni qesey ma rê xam niyê. Tertelê Şix Saidi de, hukmatê Tırki çê Hüseyin Doğani temey kerdê, rusnê Dêrsım. İ ki amê aẋlerê Dêrsımi kerdê top, cı rê dare de vınetê, namê Ali, Mıhemedi, namê İmam Uşêni cı rê dekerno; ẓê Memed Gülmeẓi vato “Ma Elevime, Zazay Şiafiyê. Ṗoşti cı medê, biêrê bıerzê Paloy ser. (niade: Cemal Taş, Roê Kırmanciye, pelge 26).” Eve propaẋanda Elevêni, eve propaẋanda Dêrsımcêni mıletê ma verdo pê. Hukmati ke eve na tore karê ho do ve hal kerdene, 13 seṙi ra tepia nafa ki do ve Dêrsımi ro. Dêrsımi rê ’38 no ve ro.
1925 de, ṭa ra ke taê eve ṭız kerdena çê Hüseyin Doğani (Doğan dede) şiyê esto Zazu ser, Boṙ ra ap Uşênê Demenıẓi mı rê nia qesey kerdi vi:
“İnu dota vato ‘Ero domonê verê ḉemê Harçıki, sıma heni bıkerê! Ewro sıra mawa, meste sıra sımawa.’ Raştia ke qesa mordemekuveẓiye. Ma neqime ke hata veçê Haqi neqime.”
Tırki, waxtê Dewleta Osmani ra nat her waxt eve vasıta Qızılbaşêni, eve vasıta Bektaşêni mıletê ma xapıto. Waxtê Urışi de ki Hacı Bektaşi ra murşidi rusnê Dêrsım. Aẋlerê Dêrsımi kerdê top berdê Erzıngan, hukmatê ittihatçiu oncia cı rê bektaşi rusnê ke, qarşiyê Urışi vınderê (niade oncia kıtavo corên, pelge 27).
Tırk politikaciyo, Tırk dalavereciyo (tavi mı ke Tırk vake Tırkunê politikaciu rê, Kemalistu rê van), eke ame ve hesav beno Elevi, hesav nêame ki beno Suni. Lınga huya ẓüye Elevêni seroa, ẓüye ki Sunêni seroa. Eleviu ke zor kerd lınga huya Sunêni gurêneno, Suniu ke zor kerd ki lınga huya Elevêni gurêneno. Heni eve u tore pay ra vındeno. Eke heni mekero, besenêkeno pay ra vındero. Cokaro Ataturk Dêrsım de Eleviyo (vırênunê ma ra gore henio), wertê Tırkunê Suniu de, wertê Kurdu de ki Suniyo. Çıke medresê Naxşibendiu qapa nêkerdê (mesela, medresa Naxşibendiu yê Bitlis/Norşini), zaviyê Eleviu kerdê qapa. Qırkerdoẋê Zazaunê Suniun u Zazaunê Eleviuno, hama seveta Tırkunê Eleviu xeleskaro.
Yê ma, gereke politika mawa de rınde bıvo, eve dewrêşêni ma nêşkime ke mıletê ho bıxelesnime. Memed Gülmez ve Yaşar Kayay ra ke wazenê dewrêşêni bıkerê, ẓê ap Zekiyê Alıẓi şêrê, ho rê Kemerê bımbareki de vındê, xızmeta ho heni bıkerê. U waxt her kes cı ra has keno. Din ve politika ra gereke têwerte ra nêvê. Ma ça hukmatê Tırki ra vame dewlete eve din idare mekero, eve qeydê hukuki idare kero. Çıke din ke kot wertê politika, peyniye de ẋezev pêda beno.
M. G. vano “Piyê Kemal Burkay Kırdaşki qesey kerdêne, moa ho Kırmancki qesey kerdêne.” Çıqaşi ke kıtavê ho de Kırmanciye mana welatê Kurdu de vata, ṭa de na qesê “Kırdaşki” u “Kırmancki” mana zovina zovina zonu de vatê. Heya ni qesey ma de vaẓinê, hama taine ra gore ki qesê de ẋeletiê. Çıke Kırdaşki, Kırmancki namê zu zonio. Namê zonê Kurduno. Çıturi ke Zazaki, Dımılki namê zu zonio. Vatena taê isonê ma ṭoay nêvurnena. Çıke dina, Kurdu eve namo Kırmanc/Kurmanc nas kena. Namo Kurd, peê coy no ve inu ra, inu ki qewıl kerdo. Dina, ma ki eve namê Zazay nas kena. M. G. ve onbaşiunê ho ra çıqaşi ida kenê bıkerê, çıqaşi ke taê sairunê ma lawıkunê ho de namo Kırmanc dardo we ki, nêşkinê tarıx bıvurnê, nêşkinê namo ke seveta zovina mıletu vaẓiyo ey werte ra wedarê, biyarê teyna namê ho kerê.
2
M. G. vano:
Waxtê ame çepçiyê ırku amey vake„Dêrsım sembolê qewğa u sare wedarden.“ Namê sosyalizmê Tırku ra, Dêrsım de govenda Tırki kaykerde.
M. G. nia vano, hama namê Bektaşiunê (Qızılbaşiunê) Tırku
ra eve ho ki Dêrsım de govenda Tırki kay keno. Govenda Tırk u Kurdi eve çeketunê newu ki oncia devam kena. Bektaşi, Qızılbaşi deyme qalê mıletê Zazay nêkenê, fekê ho ke bi we “Türk, Kürt, ya ki Kürt Alevi” vanê.
M. G. raa bine vano:
“Nejdiyê viş serro, dadesê mordemi vejiye meyda vanê, Namê Welat Dêrsım niyo Zazao… Kar u gure caverdo, Dêsım re heqeret kenê, inkar kenê, eve zurr u pola husku soznenê ro Dersimucu.”
Na qesa raste niya, kes namê Dêrsımi inkar nêkeno. Namê Dêrsımi nê, namê mıletê Dêrsımi Zazao. Kırdasê Dêrsımi ki ma Zaza name kenê, ho ki Kırmanc name kenê. Ṭa ra beliyo ke namê mao rast Kırmanc niyo.
Xal Çekleri dewa Pılemuriye de Pir Sultanu ra Pir Memed Çeliki de qesey kerdo (Niade Zaza forum: tarih, etnoloji, kültür, siyaset. www.zazaki.de ra, 13.12.2007):
(…)
X. Ç : Siz bu bölgede Kırmanclar'la içiçe yaşıyorsunuz. Kırmanclar kimlerdir, onlarla ilişkileriniz nasıl?
P. M.: Kırmanclar Süriye’den gelmedirler ve Hz. Hüseyn’in düşmanlarıdırlar.
X. Ç. : Siz belki de Khurrmançlar’ı (Şafii Kürtler’i) kast ediyorsunuz! Ben yanıbaşınızdaki köylerde yaşayan komşularınızı, Kırmanclar’ı (Alevi Zazalar’ı) kastediyorum.
P. M.: Yooo! Bizimkiler Zaziklerdir Zaza’dırlar. Bizimkilere biz Zaza diyoruz, bizim dilimiz Zazaca, şo-bê. Kırmanclar Here-Were konuşurlar. Bu Dersim bölgesinde yaşayanlara biz Zaza diyoruz. Aslında bunlara Zazis deniliyor. an’dan gelmeler. Herhalde oradaki dağlarda da hala yaşayanları var. Onun için bunlar Ehli Beyti seven kişilerdir, Alevi toplumudurlar, Sünnileşmediler. an’da bunları Sünnileştirmek istediler, bunlar da Sünnileşmemek için İran’dan kaçıp dağlara, Dersim yöresine geldiler. Şiiler de Ehli Beyt!i seven kişilerdi, fakat Şiiler Sünnileştiler. Biz Hızır ayında oruç tutarız, onlar ise Ramazan ayında otuz günlük oructutarlar..
(…)
Zazakiyê ho niaro:
X. Ç. : Sıma naza eve Kırmancu ra têwerte derê. Kırmanci kamiê, mavênê sıma çıturio?
P. M. : Kırmanci Suria ra amê, dısmenê Hezreti Uşêniê.
X. Ç. : Tı belkia Ḳurmancu (Kurdunê Şiafiu) rê vana! Ez Kırmancê ciranê sımaê ke (Zazaê Elevi) dewınê dormê sıma derê inu rê van. t t . , İr İr r
3
P. M. : Nêêê! Yê ma Zazıkiê, Zazaê. Yê ma rê ma Zaza vame, zonê ma Zazakiyo, şo-bê. Kırmanci Here-Were qesey kenê. Na sarê Dêrsımi ra ma Zaza vame. Raştiye de naynu ra Zazis vanê. İran ra amê. Ezvan naynu ra taê hona i kounê uzay de estê. Cokaro ni Ehli Beyti ra has kenê, Eleviyê, Sunêni qewıl nêkerde. İran de wast ke naynu Suni kerê, naynu ki nêwast ke Suni vê, remay amey kou, amey na Dêrsım. Şii ki Ehli Beyti ra has kenê, hama Şii bi Suni. Ma, asma Xızıri de roze cême, i ki asma Ramazani de hirıs roze roze cênê…
Dı misalu ki isonê maê Dêrsımi ra bıdine:
Mı ve zu olvozê de Bomesurıẓi ra Mazgerd de niaẓni Xeyzana Demenıze de qesey kerdi vi (25.08.2008). Niaẓni Xeyzane 80 seṙe de viye, bınê meitu ra xeleşiya. Ma rê meselê ’38i ke qesey kerdi, ma tenê ki namê zonê ma sero qesey kerd:
(…)
M. K. : Ez çiyêna to ra pers keri’, mesela namê her mıleti esto.
N. X. : Heya.
M. K. : Namê zonê her mıleti esto.
N. X. : Heya.
M. K. : To ra gore namê na mıletê ma çıko, vanê kamıẓi mılet?
N. X. : Bıra namê na mıletê ma, niade nıka vatena mı gore vanê “Alu, Demenu, Heyderu ni hiremena bıray viyê, nê nê Sondalu Sondalu ni çoṙ bıray viyê cêra biyê.
M. K. : Yanê name, tı vana aşiru ser dariyo we?
N. X. : Heya.
M. K. : Namê na zonê ma çıko?
N. X. : Ma zonê ma, Dımılki vanê.
Mı niaẓni Xeyzane ra zu-dı heftey ra avê (Aẋustose 2008), Birmu ra lazê Aliyê Mursaê Dewrêşi Ap Xıdıri de ki namê mıletê ma u zonê ma sero qesey kerdi vi:
M. K. : Ap Xıdır sıfte to ra çiyê pers keri’, namê mıletê ma çıko, namê zonê ma çıko, na Kırmanc çıko? Tu ṙeê mı rê qesey kerdo, hama wazen ke nıka tı mı rê oncia qesey bıkerê.
A. X. : Nıka namê mıletê ma Aleviyo, namê ma Aleviyo. Nıka Alevênia ma ça biye Kırmance? Sa İsmail ve Yavuẓi ra koti herv… Alevi aẋme benê, nêẓdiyê Kürdu de manenê, işte u sevev ra Alevi nêṭoṙenê ke vazê ez Aleviune. A ṙoze ra ve na ṙoza ewroene, yanê hondê ke yono ra mı viri, ma ke şiyêne Xarpêt, ma nêṭoŕêne ke vaẓime ‘ma Dêrsım rayme’; uza haqaret kerdêne…
M. K. : Ho ra nêvatêne ma kamime, se vatêne?
A. X. : Vatêne “Ma Kırmancime.”
M. K. : Kırmanc namê kamio?
A. X. : Kırmanc namê Ḳuṙuno. Ma Kırmanc nime, zu namê ma esto ma Alevime. Çı esto ke haniyo vanê ke “Kürt Alevisi, Türk Alevisi” u çıko zonena? İ Aleviyê maê ke peṙê, wertê dine de mendê, kulturê dine gureto, hama tipia vanê “Ma Alevime”. İşte Türk Alevisi, Kürt Alevisi iyê…
Çıturi ke cor noşiyo, hem Pir Sultanu ra Pir Memed, hem ki Birmu ra Ap Xıdır Kurdu ra Kırmanc vanê. Mıletê ma ra zofetenu ra gore ki namê zonê ma Kırmancki niyo, Zazaki/Dımılkiyo (Niade nostê mı “Pil u kamılunê ma ra gore namê zon u mıletê ma.” www.zazaki.de). Kırmanc ve Saṙesuria (Kızılbaş) çeketê ma niyê, çeketê sariê. M. Gülmeẓ ve ṭızkerdoẋunê ho ra, ho rê çeketunê sari kenê pay.
4
M. G. verva nostê Dr. Z. Selcani de (niade: Qeseykerdena sewa Zaza TV, Duisburg, 30ê Marte 2008 www.zazaki.de) vano:
Çı beno, bıvo Heq cıra rajivo Heyderê maemser şiyo welat, Nazıka
(niajniya) xora pers kerdo. Aê vato ke ma ‘Zazayme. Dozê niajniya Heyderi ilımdarê ma Zılfi Selcani re biyo roşti.
Zuyo ke na noste bıwano, vano “Raştia, dêmake Zılfi qe keşi de qesey nêkerdo, tek zu niaẓniya Heyderi heni vato, cokaro zonê ma ra Zazaki vano.” Hama raştiye heni niya. U noste mı ki wend. Zılfi vano “Mı ke kıtavê grameri vet, mı xeyle tenu ra pers kerd: namê zonê ma çıko? Taine ke vake ‘Kırmanckiyo…’ sarê maê Zara, yê Vartoy u Xınışi vatêne ‘Zazakiyo’, Cokaro na namo ‘Kırmanc’ ṭoa aṙaze niyo. Dıma ki vato “Zu olvozê de ma ki Erzıngan u Dêrsım de xeyle tenu de qesey kerdo, inu ki vato ‘Kırmancki, ma zonê Ḳuṙu rê vame, namê zonê ma Zazakiyo.” Tavi lewê na qesu de, u qesê Heyder Cansay ki misal do. Hama M. Gülmeẓi u zu qese werte ra onto we, dêma ke amo ro hesav, gureto ho rê pê ho heq vezeno. Zuyo ke u nostê M. G.y ve nostê Zılfiya biyaro têlewe, raste ki ẋelete ki vineno.
Dr. Z. Selcani ẓê qeseykerdena pilun u kamılunê ma nosto, ẓê M. G.y u ṭızkerdoẋunê dey imıs nêkerdo:
(…)
M. G. nia devam keno:
Ma Kırmancki, Kırmanciye, Dêrsim se keme? İnu pêrunêtometê (yasax) kerê (Emrê tekçi niyaro)
Eke aqılê M. Gülmeẓi ser nêsono, cı ra vaẓine: qe ṭoa ki mekero. Dêrsım heni vındero, çıke namê zu mıntıqao. Kırmancki, Kırmanciye ki etnisita tarıf nêkenê, na qesê nianeni Kurdu de ki vaẓinê. Ma de na namey Elevêni ra gore heni vaẓiyê, hama ẋelet vaẓiyê. Çıke teyna taê Kırmanci nê, taê Tırki ki Eleviyê. Hora nıka dire mordemê mınê ke Mamekiye de sonê “cemevi” ho Tırk qewıl kenê. Vanê “Ma Tırkime, çıke Tırki Eleviyê.” Eke vırendiye mecêriyo, nafa ki her kes ho Tırk saê keno.
Gundo vırên de her çi eve din tarıf biyêne. Ma de ki mıletê ma ruvalê Elevêni ra ho u Kurdê Elevi zu mılet saê kerdo, Kurdê Suni ki Ḳuṙ name kerdê. Cumuriyet ke ilan biyo, bınê namê Elevêni u Bektaşêni de Kemalistu eve destê Seydun u Pilvancıku (Seydu hem pir, hem ki musırê Ḳurêsunê) düyê Tırki dê aẋme kerdene ke, naynu hezber kerê (Niade nostê mı: Kıtavê düyunê Tırki, Munzur Haber). Eve u tore piru düyê Zazaki caverdê, eve Tırki düyey dê tolıvunê ho.
M. G. eke wazeno, i namu (Kırmancki, Kırmanciye, Dêrsım) oncia wedaro (vazo). Hama eke Tırku de, ya ki Kurdu de qesey kerd, mevazo, çıke u waxt ey Kurd sae (say) kenê.
Naê bini zovina tarıf kenê, hama kamılunê ma ra gore, şindorê Dêrsımi hata ve Halboriyo. Halboriye ra nat Dêrsımo, Halboriye ra dot ki Şıxseno. Nat-dot Şıxsen u Dêrsım, cêr-cor ki uwa Pêṙe ra bıze hata ve uwa Erzıngani, se ra newa u ṗoncê ho (%95) Zazaki qesey keno.
M. G. “Emırê tekçiu niaro” vano. Dêmake vano “Zazaki, Kurdki, Tırki zumıni ra ciyarti mekerê, tek zu zon qesey mekerê, hiremine pia qesey bıkerê.” Na zonê mao ke dosegê merdene dero, zonê M. G.yo ki. Yanê M. G. na mane de vano: “Bê Tırki u bê Kurdki Zazaki mudafa mekerê.” Çıturi beno ke zeṙê M. G.y Tırki u Kurdki rê hondê zon dano? Ni zoni zonê resmiyê, zonê dewletê, ẓê zonê ma dosegê merdene de niyê! Kurdi ve Tırkuna ke doşti vê, gereke vazê “Zazaki dosegê merdene dero, cı rê yardım kerime.” Ma ça sıma, isono ke wazeno Zazaki merdene ra bıxelesno, ey ra tekçi vanê? Tekçi kami ra vaẓino? İyê ke asimilasyonciyê ine ra tekçi vaẓino. İyê ke zon u kulturê mıletê bınedeşti xelesnenê, sero gurinê ine ra tekçi vaẓino!? İta ra beli beno ke M. Gülmez ve ṭızkerdoẋunê ho ra ho sas kerdo, her qese têwerte ra qesey kenê. Kar u emegê Dr. Zılfi Selcani meyda dero. Sıma ke besekenê hondê emeg anê meyda, hona heqa dey de qesey bıkerê. Dr. Zılfi Selcan alimê mıletê mao, zon u kulturê ma dina de da nas kerdene, kerd universtu. Heqa sıma çina ke, verva dey nia pıropaẋanda dısmenêni bıkerê. Kar u gurê Dr. Z. Selcani ke sıma rê wes nino, dêma ke sıma ki hetê asimilasyonciu derê, kamiya mıletê ho inkar kenê. ,
5
M. G. nia devam keno:
Tarıq de xarta de „erfe u san“ de „Efsane“ decaê esto? Na Zazaistan. Zılfi vano çino hama, rozê bêro ke ma Zazaistan pêda keme, hukmatê xo name ro.
M. G. ça na qeşi rê hondê sas biyo? Cı rê tenêna araze kerine: tarıx de Deutschland ki çineviyo, hama nıka esto. M. G. nıka hao uza ho rê gurino. Tarıx de Kürdistan ki çine viyo, hama guriay ard meyda. Tarıx de Türkiye Cumhuriyeti ki çine vi, hama guriay ard meyda. Zazaistan ki niaro: Mıletê Zazay ke guria, rozê yeno meyda.
M. G. vano:
Temelê zuwelati, tek zon, tek kamiye, tek itıqati sero ke, kerd ra rast, bêçare sono kemalizm hitlerizm u zovina idolojiye qetliami. Dina de zu dewleta miliye çina ke mıleê biniqırr nêkerdê. Terimê dewleta mili terimê qetliyê. (Ulus Devlet saplantısı nice katliamlara yol açmışır) Çek u Slovak ua qeri dinade bêqeıl zu dewleta miliye çina.
M. G. ve ṭızkerdoẋunê ho ra çiyo rast kenê dêlmast. İta ki çiyo rast kenê dêlmast. Mıletê ma hata nıka bınê zulımi de viyo. Tırk ve Ḳuṙi ra wazenê ke ma asimile kerê, zonê ma vindi kerê. Mıletê ma mıleto de bınedesto, bınê zulımi dero. Ma ṭoa şime zonê Tırkun u Ḳuṙu yasax kerdo ke, ṭoa hepısxanê ma estê, eke sıma ma benê Kemalizm u Hitlerizmi ra gire danê. Sıma ve inkarcênia ho, ma benê finê ra Kemalizmi, asimile kenê, kenê vindi. Maê ho, serbestiya mıletê ho, serbestiya zon u kulturê ho wazeme, mudafa keme, ẓê sıma inkar nêkeme, xızmekarê sari nêbeme.
M. G. dıma nia vano:
Qesunê ilımdaê maêgırşi Zılfi Selcani taine neqıl keri ala se vano? 1. Namê Kırmanci marê bi saedez. 2. Hermeni, Sarı Saltığ, Kur, Kırdas vano welatê ma Dêrsımo, Mıletê ma Zazai se keno? 3. Dêrsım de % 95 Zazaki qesey kenê. 4. Hamilka amê Kuri bedeva bi wairê Dewlete. 5. Federasyonê Dêrsımi qarşuyê Zaza tv de vejino. 6. Federasyonê Dêrsımi PKK u Partizani des dero. 7. Mordemê maê hewli aktif nêbi, meyda tol mend. 8. Zazaistan nıka çino hama rozê beno.
M. G. na qesu dıma vano:
Pilunê ma vatenê ke, her qeso terre-turre ke, esnenê cuav cımedê. Na qesey thomora Dêsımi ra gore terre-turê hama, Kamiya zu Welati sero saskerdenerê xızmee kenê. O riwal ra gore cuav dan.
Zuyo ke nostê M. Gülmeẓi bıwano, vineno kam kamiya mıletê ma sero isoni dano sas kerdene. En qesê teṙe-tuṙey qesê M. G.y u yê ṭızkerdoẋunê deyê. Çıke bıngeşiya ho çina, teyna wasto ke, çamuri bıerzo Dr. Zılfi Selcani, şaxsê dey de kamiya mıletê mawa miliye inkar kero.
M. G. verva qesê 1. vano:
1. Dêrsımde eke zon u cısni ra gore weçinene ade meyda, pêro çınıti we eştiteyna zu cısn u zu mıletirê mal saêkerd se beno zonenê? Siyasetê kemalizmi ra, siyasetê Hitleri ra ferqnêmanenoSiyasetê Kurdu kepêro zoni Kurdki re lehçe saêkedi ça marê zor yeno? Mazoneme ke, no ıkır welatê Kurdistani de, Welatê Dêrsımi de, bırai bırai re, cirani cirani re keno dısmen. Goni rısneno. , , t t r t r r t r t t r . , r f
6 t .
Namê Kırmanci ma rê çıturi bi saṙedez, sıfte ey vaẓine: Cêncunê ma Kurdu rê vatêne “İ ki Kırmanciê, ma ki. Na Zaza çıko?” şi seveta Kırmancu (Kurdu) saṙê ho da. Nêzona ke ma ve Kurdu ra nê, ma ve Zazaunê cêri ra zu mıletime, zu koke ra ameyme. Çıke heni zonêne ke, zonê ma ve zonê Zazaunê cêri ra nê, zonê ma ve zonê Kurdu ra ẓüyo. Namey têwerte ra vi, namê ma araze nêvi. Na ruval ra cêncunê ma ho sas kerdi vi. Peyniye de se kerd? Kurdu gonia cêncunê ma seṙa pê pıropaẋanda ho kerde, ṗoştia ho kerde qewine. Cêncunê ma hem saṙê ho da, hem ki mıletê ma desteṭol verda.
Welatê Tırku ki beliyo, yê Kurdu ki beliyo, yê Zazau ki beliyo. Dirê aşirê Kurdunê ke waxt de amê wertê ma, ma i inkar nêkerdê. Hama seveta dinu welatê ho ra ki nêvêreme. Ma, Tırkiya rê demokrasiye, mıletê Zazay rê serbestiye wazeme. Demokrasiye de her mılet eve namê ho beliyo. Ma ke mıletê Zazay rê, zon u kulturê Zazay rê serbestiye waste, M. G. ve ṭızkerdoẋunê ho ra ça hundê qarinê? Mordem sas beno! Dêma ke ni serbestiya mıletê ho rê, serbestiya zon u kulturê ho rê qail nêbenê. Eve ho şiyê biyê xızmekarê sari, wazenê ke mıletê ma ki berê bınê bandıra sari kerê.
M. G. ve ṭızkerdoẋunê ho ra ke hondê pêtê; ça nêsonê verva asimilasyonê Tırkun u Ḳuṙu nêveẓinê!? Hama heni nêkenê, kar u gurê ho caverdo, verva zonaaẋun u alimê mıletê Zazay veẓinê.
Ma zovina zonu lehçê zonê ho saê nêkeme. Kurdu ke heni saê kerd ki, tavi ke verva cı veẓime, çıke na inkarcênia. İnkarcêni zovina ṭoao, zonê ho mudafakerdene zovina çiyo.
Çıturi beno ke, ma ke ẓê her mıleti, mıletê ho, zonê ho name kerd, beme dısmenê sari? Sari ke ho name kerd, ma ṭoa inu rê dısmenêni keme? Eke sar ruvalê namê ma ra, ma rê dısmenêni keno, nu suzê dinuno, yê ma niyo. Mıletê medeni ruvalê namê sari ra, ruvalê welatê sari ra dısmenêni nêkenê. Mıletê medeni welatê sari u namê sari de hurmetkarê. Riyê na dina de her mılet eve namê ho, her welat ki eve namê i mıleti name beno. Ça hondê qarinê?
M. G. devam keno:
2. Zu welat de kamıji zon çıqa qesekerdoğê xoestê? Na fıkır ra, era raê kotene xıtam restene, ayvo de gırano, mordemo ilımdan gere vazo ke, kamıji zon çıqaşiro muhim niyo. Ma ewladê na welatime, zon u zogonunê xorê, itıqat u kultırê qomê xorêbêferq wayirvejime, bosanê xode her vilıke rasmemera
Çıqaşi tamaseo ke, zonê Kurdun u zonê Tırku zonê dewletê, zonê resmiyê, hem ki televizyonu de yeno ra zon ke; yê Tırku hondê qeseykerdoẋê ho estê, yê Kurdu ki nêzon hondê qeseykerdoẋê ho estê, hama qalê Zazau nêbeno. Ma ke vake ‘yê zonê ma ki hondê qeseykerdoẋê ho estê’ nu M. G. u ṭızkerdoẋunê dey rê ça hondê beno derdo gıra? Zazaki dosegê merdene dero, hem ki hetê Kurdun u Tırku ra yeno inkar kerdene. Eke pêtiê, ça na qesa ra hondê xuye kenê? Ça mudafa nêkenê, ça honde sermaenê? Dêma ke xızmekareni ra has kenê. Eve ho bınê emırê sari de hondê biyê qız, wazenê ke mıletê ho ki honde qız kerê.
Dewletunê medeniu de zu zono ke tenge dero, seveta dey kunê masrafu zof gurinê ke merdene ra bıxelesnê. Yanê zono ke dosegê merdene dero, wertê dey u wertê zonunê resmiu de ferq esto. Gıraniye, zono ke tenge dero, ey seroa. Heto zu ra Zonê ma Zazaki sero hondê neqêni esta, çıqa qeseykerdoẋê ho estê, inkar benê, eve na tore ma inkar beme, heto bin ra ki M. G. vano “çıqaşi qeseykerdoẋê ho benê bıvê, ayvo çiyo henê mevazê.” U waxt zonê huyo ke dosegê merdene dero, ey çıturi xelesneno? Raa bine, yê her zoni çıqaşi qeseykerdoẋê ho estê, hetê istatistiki ra tavi ke muhimo.
Sıma di? Dêrsım Merkezê Zazauno; M. G. ve ṭızkerdoẋunê ho ra asimilasyonciunê Sarı Saltıẋi ve yê Ḳuṙu ra baxçê Dêrsımi de ẓê vilıke vinenê, wairê Dêrsımi saê kenê, mıletê maê Zazay ki inkar kenê.
7
M. G. nia devam keno:
3. … Zıli vano ke, % 95 Zazaki qesey beno. Na tespit bê xelefe zuro. Hem zuro hemıki, ayvo. Pêrtage, Mazger, hama hama pêro Kırdaskiyo. Çemisgezege de taê dewu de qesey beno. Xozat de aê dewu de qesey beno. Taê dewunê Mamekiye de qesey beno. Ma vame ke Dêrsım Şevaz ra ve Ezurum, Gümüşxane rave Diyarbekır gırso. Zılfi key analizê civari kerdo ke, % 95 vano. Ma Tırk ki vanê „Adriatikten Çin Settine kadar Türk dünyasıdır“ Na % 95 haêke vanê ( Türkiyenin % 99,9 Türk ve Müslümandır) fıkıê yinura bêferqo.
M. Gülmeẓi ke analiz kerdo ke Zazaki % 95 qesey nêbeno, gurenaisê ho vezo meyda. Ala raştia i dirê dewê ke mordê, se ra çond kenê?
M. G. mıletê maê Dêrsımio ke Zazaki qesey keno inu % 95 nê, daina senkêk vineno. Çıke ey hao hama hama pêro qezê Mamekiy u taê dewê Mamekiye kerdê Kırdas. Dêma ke cokaro cor vato “ayvo, kamıẓi zon çıqa qesey beno bıvo, mevazê” heni vo ke Zazaki ret inkar vo, sar vazo ke, i lopê Zazaê, mılet bile saê nêbenê.
İ misalê Tırkunê ke cor dê, i ki imıs nêbiyê, qesê Tırku zuro. Qeso ke Dr. Zılfi Selcani vato ki qesê vera çımuno. Dokimentasyonê ho pêro gıramer dero, uyo ke merax keno, şikino bıwano, her qesa ho ve ispota, meyda dera. Ey her çi eve kıtavê ho ispot kerdo. Ma ispotê to u ṭızkerdoẋunê to kuyo? İyê ke rast merax kenê, gramerê zonê Zazaki wanenê, eve ho gınenê po ke, riyê kami şiao, riyê kami sıpêo?
Dıma nia devam keno:
4. Hemilka amê Iaq hama Kurdu bêdewa Dewlete nêgurete. Se serre ra jedero ke Kurdi dewlete ronaêne re gurinê.
Hemılka ke nêviyêne, Kurdu se seṙe nê, dı sey seṙê ke dewlete ronaene rê bıguriyêne oncia besenêkerdêne dewlete ronê. Sadami, nıka kam çı zoneno hona çond reê qaz estêne cı, qır kerdêne. Her ḳeṙê dina ki indi heşiyo pê ke, Amerika şiya uza Kurdu rê dewlete na ro. Nu ça M. G.y rê biyo derd? Uza Kurdi kerdê wairê dewlete. M. G. kamo ke, sono Kurdu rê evkatêni keno? Mordem sas beno.
M. G. devam keno nia vano:
5. FDG dustê Zaza TV de niyo. Khamke nêwazeno Zazai TV ronê ey de tomora Dêrsımi, tomara Kırmanc çina. Kam ke ilava erzeno FDG ser o ki zurekero, ilavakero. Zazay ustê ra komel ne ro, federasyon no ro, TV no ro, qazantay vetê ma dest gureto. Sımaê ke ortu de feteline çaê nêsonêPalu, Siverege, Çermug, sımaşiye uzau ma destê sıma gureto.
Mı ve ho Mamekiye de M. G. u Yaşar Kayay de na meselu sero tenê pia qesey kerdo, mı ve na gosunê ho hesna ke mesela Zazay çıturi vinenê, çıturi cı ra xuye kenê: lewê dinu de fekê mı ra ke qeso Zaza, Zazaki veẓino, wele de ho saṙi serde erzenê. Vanê “Yamu yamu, reyna fekê to ra na qesey meveẓiyê!” eve ho tavi ke verva mıleti bınê qesu ra nêveẓinê, nia mıleti xapnenê.
M. G. devam de nia vano:
Zazay keçı wazenê? Xorê çı laaq vinenê? Karê yinuno heqa yinuna. Gereke qarsê kamiya zovina keşi mevê, Ma tua vame sarê Paloi, sarê Sêvreği, Zaza niyê. Nêvame. Kês ki nêşkino marê vazê sıma Kırmanci niyê, welatê sıma Zazaistano.
M. G. Zazaunê Dêrsımi Kırmanc, yê cêri ki Zaza saê keno, eke vazê niadê ma zovina zu mıletime, Zazay zovina zu mıletiê. Eve na tore zu mıleti keno dı letey, leto zu inkar keno. Karo ke 1925 de eve emırê dewlete çê Hüseyin Doğani kerdo, u kar ewro M. G.y ve ṭızkerdoẋunê ho ra gureto ho ser. f t r r r ,
8
M. G. devam keno:
6. Haêke FDG de idare derê, ma zerê qafıka yinu de çı esto çıçino eve foll dozkedene sero nêgurime. Areze vaji ke, ma newazeme ke kes FDG meydanê PKK u Partizani kero. … Ma ke çıkime ma tuzuga ho de zelal nusno. Zamet bıkerê, bıwanê, tua vanê ki naê serro vacê. Aê ke FDG de idare derê, eke mıletê ma (mıletê Zazay) inkar
kenê, nae rê dewrêşêni lozım niya, her çi eskerao verê çımu dero. PKK u Partizan ki ẓê sıma Dêrsımciu kamiya mıletê ma inkar kenê. Ferqê sıma; namê sıma ro zumıni nêşiyê. Sıma namê ho vurno, hama inkarcêni de sıma ẓüyê. Zomonê Mamekiye de, Partizanci u aê binu (Tikko miko, TKP/ML uab.) eve zonê Tırku propaẋanda kerdêne vatêne “Bu Zazaca nerden çıktı yau, biz devrimciyiz, milliyetçi değiliz (Yau na Zazaki koti ra veẓiya, ma devrimcime, mıletçi nime)” eve na tore mıletê ho inkar kerdêne. “mıletê ho” van, çıke ni ve ho ki Zazay vi.
M. G.y ve onbaşiunê ho ra niado ke, eve zovina namu (PKK, TİKKO miko u aê bini) ṭoa desta nino, nafa ki bıne namê Dersimi u Elevêni de inkarcênia mıletê ma rê devam kenê. Hata viẓêri perey vatêne “Biz enternasyonalistiz” kamiya mıletê ho inkar kerdêne, vatêne “Biz miliyetçi değiliz.” Ewru ki entrnasyonalistêni indi pere nêkena, na rae ki vanê: biz “Dersim milletiyiz” bıne na qesey de kamiya mıletê ho imkar kenê, çı ferqê ho esto. Çıke ‘mıletê Dersimi’ imis kerdo, mıleto de niane çino. Dêrsım de yê her mıleti namê ho esto.
Seveta “tuzuga” dine ki: cokaro vanê “Ẓü vato hes nao, ẓü vato rêçe nawa.”
M. G. nia devam keno:
7. Mordemunê hewlu ra zuki Zılfiyo. Zamet kero bêro FDG de
bıguriyo. O waxt ferqê emeğê gurênaêne u ferqê qesê niajniya Heyderi çıko, vineno…
Dr. Zılfi Selcani kıtavê gramerê Zazaki veto. İspot kerdo ke Zazaki ho sero zu zono, Avrupa de kerdo universtu. Uyo ke ey rınd nas keno, zoneno ke heroz ilımê Zazay sero gurino. U ça karê huyê ilımi caverdo, biêro dernegu de bıguriyo!? Her kes vaẓifê ho bıkero. Na qesa M. G. u ṭızkerdoẋunê dey bêar u bêedev u bêhurmeta. Biyo na fênde: “Koṙ usto ra, rae ro weşi salıx dano.”
M. G. vano:
8. … “Kaleka dengızê sıpêy de. Dengızê ege u dengızêşiyaide, her caê Turkia de, zofe mazuri vanê ma Dêrsımi ra ayme. Balkanu de, Suria de, Hata ve welatê Arnavutu de u zovina zoWelatu demılet esto ke vanê cısnê ma Dêrsım rao.”
Na qesey rasta zura? İspotê ho çino. Pêro qal qıro, de vaẓime ke henio, ma se biyo? Na qesunê M. G.y ra gore; zu ke vazo “Çiyê de mı esto na dar u dina vineno, verê çımunê ho nêvineno. Sıma ke zona çıko?” isu şikino vazo “M. Gülmezo.” Çıke M. G. sarê Dêrsimio ke zovina welatu dero, inu vineno, hama verê çımunê ho de Dêrsımuzunê Qereqoçani u yê Şiverege nêvineno. Dêma ke Demenızê Qereqoçani u Şıxhesenunê Şiverege Sunêni qewıl kerda, cokaro çımunê M. Gülmeẓi de nêawsenê (nêosenê).
Dıma vato:
Dêrsım Welato, welatê Kırmancuno. Sa Hatayi serva a Welat diyaarê Jiaruhata ve Erzınga ame. Seyd Rızay serva welatê xo Dêrsım sareberz şi darê.
M. G.y zomonê Kurdistani rê Kırmanciye vatêne, nıka ki usto ra zovina sanıku qesey keno. Bınê namê Dersımcêni de sanıka inkarcêni qesey keno. Ala reê bıwanime M. G.y 13 seṙi ra avê se vato: r f
9 10 t . t . : r t .
“Marte nême biye. Xoza ra êlçiyê veẓiya ame ke mektuva Hesen Xeyriteyra … Hesen Xeyri mektuve de vano ke: ‘Şêx Saidi ve sarê dormi ra sare dardo we, Xarpêt gureto. Do het de ki qeweta Şêx Saidi şiya Diyarbekiri ser. Ma ita hetê Şêx Saidi derime, piarime. Hondê ke bese kenêrew ra, wertê sıma de koi ke merkezê hokmati estê dest ro sernê bıjêrê’” “… Sey Rızay vakeke‘…Şêx Saidi Xarpêt gureto. Qeweta xoşiya Diyarbekiri ser, nêjdi Diyarbekir ki cênê. Ezu son ma ezemeXozati ser, Xozat cême. Tı ki Kalü, Keçelü, Boliyü, zovi ke kami bese kena top ke berze Erzıngani ser; qe ke nê Erzıngan bıxerceine ke, qewete nêşêroŞêx Saidi ser (Dêrsım ra ve dare etsene Seyit Rıza, 1996, pelge 158-159).
Naza de ki beliyo ke Sey Rızay ẓê M. Gülmeẓi, Zazaê cêri red nêkerdê, wasto ke qeweta ho zu kerê, pia bınê zulımi ra veẓiyê.
Peyniye de nostê ho de vato:
Teverê Dêrsımi de cısno saresur (Qızılbaşi) koi ke temge kuyo venga a welatdano
Qesa raste rê se vaẓine? Raştia ke waxt biyo ke, Qızılbaşiu ruvalê politika ho ra, sata tenge de venga Dêrsımi do, xapıtê, cı ra yardım wasto. Çıturi ke sıma cor wend, Kemalisti ki eke kotê tenge, politika kerda, taê Bektaşi (Kızılbaşi) rusnê Dêrsım, eve vasıta inu cı ra yardım wasto. 1914 de hukmatê ittihatçiu (Enver Paşa) pilê Bektaşiu Cemalettin Çelebi Efendi rusno; 1925 de ki Mıstefa Kemali Hüseyin Doğan (ḳalıkê İzettin Doğani) rusno. Na mordemi amê bınê namê doştêni de dısmenênia ho kerda. Dostê mıletê ma niyê. Zu mılet ke kamiya huya miliye rê wair nêveẓiya, ret xapino, peyniye de kuno bınê bandıra zovina mıletu. Na dewr de ki dewlete mordemê ho kerdê tore tore teşkilatu. Bıne namê devrimcêni de, sostalistêni de, Elevêni de ma rê ‘dostêni’ kenê. Viẓêri ke eve Hüseyin Doğani kerdêne, ewru ki eve tornê dey İzettin Doğani ‘dostêni’ kenê. Sıma ki şiyê, zeleqiyê dımoçıkê dine ra.
Ma dısmenê mıletu nime, politikawa ke ma u mıletê ma rê dısmenêni kena, kamiya ma inkar kena, ma verva a politikayme. Wazeme ke qeweta ma ẓüye vo, zon u kulturê ho bıxelesnime. Ez heni inam ken ke, M. G. ke, politikaciyê ke kamiya mıletê ma inkar kenê, bınê teşirê dinu mekuyo, mıletê ho rê faydê ho beno. M. Gülmeẓi ke qerarê ho eve ho nêda, bınê emırê sari ra nêveẓiya, eve vatena ṭızkerdoẋu guriya, kot ra vaê sari ver, va saneno cı hona nêçe cau ro beno.
Çıturi ke na noste de ard ra zon, wendoẋ ve ho ki gıneno po ke, qesê M. G. u ṭızkerdoẋunê dey qesê aqıl u fami niyê, qesê verê fekiê.
Mamekiye, 08.09.2009
PDF: http://zazaki.de/meqaley/QeseAqiliYakiMK.pdf
Namê zonê ma sero
Memed Karer
Dêrsım, Marte 2008
1. Ap Bego Demenız (73 ser’i de). Ma, Mamekiya K'ane de (Kanoğlu Mahallesi), Ap Begê Demenıji de qesey kerd (21.06.2005, sate:13:02):
M. K. Apo namê tuyo xêr çıko?
Ap Beg Namê mı Bego Polat.
M. K. Sımara vanê çê kami?
Ap Beg Mara vanê çê Begê Demenıji.
(…)
Ap Bego Demenız ’38 de dırvetın xeleşiyo. Ma rê ke meselê ’38i qesey kerdi, ma tene ki namê zonê ma sero qesey kerd:
M. K. Apo na K'urri kamıji zu’ (zon) qesey kenê?
Ap Beg Herre werra.
M. K. Yanê Kırdaşkiyo?
Ap Beg Kırdaşkiyo, Kırdaşkiyê ho xıravıno.
M. K. Na Kırdaşkiyo ke taê aşirê ma qesey kenê henio?
Ap Beg Na Kırdaşkiyê ma rındeko.
M. K. Ma kamıji zu’ qesey keme apo, na zonê ma namê ho çıko?
Ap Beg Nu Zazakiyo.
M. K. Kırmancki kamıji zoni rê vanê?
Ap Beg Kırdaşki rê vanê.
M. K. Zonê ma rê vanê Zazaki?
Ap Beg Vanê Zazaki.
M. K. Taê ki vanê Dımılki, t'oa heni vanê?
Ap Beg Nê nê, Dımılki nêvanê, vanê Zazaki.
2. Ap Heseno Demenız (70 ser’i de; omnu, 2005)
M. K. Apo namê tuyo xêr çıko?
Ap Hese Heseno.
M. K. Sıma ra vanê çê kami?
Ap Hese Ma ra çê K'aliyê Sadıqi vanê.
M. K. K'aliyê Sadıqi, K'ali k'alıkê tuyo ya ki piyê tuyo?
Ap Hese K'alıkê mıno.
M. K. Namê piyê tu çıko?
Ap Hese Xıdıro.
(…)
Ap Heseni ke ’38i sero qesey kerd, werte de ma tene ki zonê ma sero qesey kerd:
M. K. Ma vame K'urr, vame Tırk, namê na mıletê ma çıko, vanê kam?
Ap Hese Namê na mıletê ma ki, vanê Eleviyê ha.
M. K. Namê zonê ho çıko?
Ap Hese Ez çı zonen, Dêrsımo de, na zonê ma Zazakiyo.
M. K. Ma K'urri kamıji zu’ qesey kenê?
Ap Hese K'urri Herre-Werre qesey kenê.
M. K. Yanê Kırdaşki.
Ap Hese Heya.
(…)
3. Ap Sılemanê Ezıji (73 ser’i de). Mı namê zonê ma sero Ap Sılemanê Ezıji de ki qesey kerd. Ap Sılema Sakermu rao, Hemızo. Mı na qeseykerdena dey kaset nêgurete, eve dest noste (zımıstu, 2006).
Mı vati vi:
- Apo namê na zonê ma çıko?
Cüav Namê zonê ma Kırmanckiyo.
- Ma na Zazaki zonê kamio?
Cüav Nêro Zazaki ki oncia namê na zonê mao, na zonê ma ra vanê Zazaki. Asıl namê na zonê ma Dımılkiyo, Dımılki vanê.
4. Niajni Savriya. Mı namê zonê ma sero, omnonia vırêne 2006 de, dewa Vacuğe Ortinige de, niajni Savriya de ki qesey kerd. Ortinıge de dı aşiri estê; Laçinu, zu ki Dewres Cemalu. Dewres Cemalu senıkiê, jêde Laçinunê. Mı sero t'oa çine vi ke veng qeyd kerine, hama jê sata nıkaene delğê mı dero.
Niajni Savriya ki vatı vi “Namê zonê ma Zazakiyo.”
Mı ke na noste kerd hazır, şiune mı dewa Ortinıge ra olvoz Yekta di, çıke ez ve deya pia şi vi dewa dine, mı niajni Savriya ser qal ard ra, olvoz Yektay vake “Najni Savriyawa ke tu tey qesey kerd dewa ma ra nêviye, a dewa de Vacuğe ra amey vi uza çê ma. Sarı Saltığıza, mêrdê ho ki Avasızo.”
5. Ap Mursa
Ez, evkat Uşên (Aygün), zu ki Metin Kahraman, ma pia şime dewa Seteriye. Seteriye dewa Pılemuriya, mavênê Pılemuriye u Erzıngani dera. Ma uza Ap Mursay de qesey kerd (16.08.2007, sate: 18:28).
Ap Mursay vake “Ez Qırğızune, 85 ser’i derune, namê piyê mı Uşêno. Namê maa mı Mırzana. Ma Balavanu ra rew ameyme t'a. K'alıkê ma Zazoğli amo t'a. Dıma Balavanu amê.
(…)
Ap Mursay ke ’38i sero tene qesey kerd, ma tene ki namê zonê ma sero qesey kerd:
M. K.: Apo na zono ke ma qesey keme kamıji zono, namê ho çıko?
Ap Mursa: Ma vanê bıra ma Kırmancki qesey keme, Zazao çıko nêzonon ez.
M. K.: Vırênunê ma se vatêne, vatêne Kırmancki?
Ap Mursa: Kırmancki qesey keme, ma vatêne.
M. K.: Ma ra se vatêne, ma kamıji mıletime, vatêne ma kamime?
Ap Mursa: Kırmancime ma, nıka ki K'urru rê vanê Kırmanciê nêzon çıkiê.
M. K.: Kami heni vurno hala hala! Nıka K'urri kamıji zon qesey kenê?
Ap Mursa: Herre – Werre.
(…)
Metin: Na Balabanu koti ra amê?
Ap Mursa: Balavanu Malatia ra amê. Vırende, hora ma na dewe de vime. İ ki amê, amê şiyê lewê Zazoğli. K'alıkê ma, na dewe de viyo.
M. K.: Tu va şiyê lewê kami?
Ap Mursa: Zazoğli; Zazoğli vengê ho na dina de biyo.
Metin: Caê dinu kotio, caê Zazoğli?
Ap Mursa: Na dewa, naza caê Zazoğliyo pêro.
Metin: Zazunê?
Ap Mursa: Nıka maa Balavanu çêna Zazoğliya.
M. K.: Zazaoğli na Zazau rê vanê?
Ap Mursa: Nê nê.
M. K.: Ha, zovinao.
Ap Mursa: Ağa viyo.
M. K.: Namê ho heni viyo?
Ap Mursa: Namê ho heni viyo; xırt viyo, zaf münever viyo, zaf zengin viyo, hukımê ho zaf viyo.
M. K.: Kırmancki qesey kerdo, heni niyo?
Ap Mursa: Jê ma, jê ma qesey kerdo.
(…)
6. Ap Şevki Seter
Mı “DVD”iunê ho de niada ke, ma ke Seteriye de Ap Mursay de qesey kerdo, ey ra avê zu apê de bini de ki qesey kerdo, Bolevanızo, inu ra vanê “Çê Ağaê Hesen Ağay”, u serru ra Ap Mursay ra pil vi (> 85 s.), mordemê Metin Kahramanio (16.08.2007, sate: 17:54).
Hama “DVD”ê mı de ma t'oa name pers nêkerdo. Mı Uşêni ra pers kerd, namê ho Şevki Setero.
(…)
Uşê (Aygün): Vanê na Balavanu aşirê Tırkunê, rasta ğeleta? Yanê vanê koka ho Tırku ra yena.
Ap Şevki: Zuri kenê, ma Alevime. Pirê ma esto, rayverê ma esto…
Uşê: Namê ma çıko, Kırmancime?
Ap Şevki: Alevi.
Uşê: Kırmanc çıko?
Ap Şevki: Kırmanc K'urriê.
(…)
Metin (Kahraman): Amca nıka namê dewa sıma çıko?
Ap Şevki: Namê dewa ma vırende Seteriye viye, nıka ki Dağyolu vanê.
Metin: Namê mıletê ma çıko amca?
Ap Şevki: Alevi.
Metin: Ma Kırmanci nêvame?
Uşê: Kırmancki qesey bıke, namê na sarê ma çıko?
Metin: Namê zonê ma çıko, heni pers kerime ha.
Ap Şevki: Zaza.
Metin: Kırmancki, Dımıli, Dımli vanê t'oa?
Ap Şevki: Nê, Dımli nêvanê.
Uşê: Ma na Zazaki zonê kamio?
Ap Şevki: Ez çı zonen ma ra Zaza vanê.
Metin: Biz Zaza dediğimiz için öyle diyor.
Uşê: Ma nêvake.
Ap Şevki: Zaza zonê mao.
Metin: Amca ben daha önce sana sormuştum, zu Kırmanci estê zu ki ağleri estê, Kırmanc topraksız köylü demek.
Ap Şevki: Qısleci, qısleci toprağı olmayan. … Zazaki zonê mao.
M. K. (M. Karêr): Ma Zazaki qesey keme, nu zonê Zazauno, heni niyo?
Ap Şevki: Heya.
M. K.: Eke henio ma Zazayme?
Metin: Zazaê Paloy esto da…
Ap Şevki: Palo, Siverek zonê ma qesey kenê.
M. K.: Apo tu vake Kırmanc K'urru rê vanê heni niyo?
Ap Şevki: K'urru rê Şafi vanê.
M. K.: Nıka taê ki vanê i K'urmanciê, inu ra nêvanê Kırmanc, Kırmanc mayme, taê ki heni vanê.
Ap Şevki: İ ma ra vanê Kırmanc.
M. K.: Ma ho ra se vame?
Ap Şevki: Ma ki Alevi vame.
Metin: Peki iyê ke Herre-Werre qesey kenê, lewê ma de estê da, ma zonê dinu ra Kırdaşki nêvame?
Ap Şevki: Kırdaşki vame, zonê dinu rê Kırdaşki vanê, yê ma ki Zazao.
(qeseykerdene t'a de qedina)
7. Ap Saydero Qırğız (85 ser’i de). Ma Desta Qırğu de Ap Sayderi de qesey kerd. Ap Sayder (85) Şine rao, Qırğızo. Meselê ’38i qesey kerdi, ma tene ki namê zonê ma sero qesey kerd
(12.10.2007, sate 14:55).
M. K. Apo namê na zonê ma çıko, na zono ke ma qesey keme?
Ap Sayder Dımılki.
M. K. Dımılki vanê?
Ap Sayder Hıı.
M. K. A na sarê t'ay pêro Dımılki vanê?
Ap Sayder Dımılki ya.
M. K. Hetê ma de ki vanê Kırmancki, t’oa heni ki vanê?
Ap Sayder Kırmancki vanê, Dımılki vanê, naê Paloy i cay ki Zazaki vanê.
(…)
M. K. Apo tu vake zonê ma ra Dımılki vanê, na welatê ma ra se vanê, namê na welatê ma çıko, cao ke na mıletê ma teyro?
Ap Sayder Dêrsım.
(…)
8. Ap Ef (Efendi) (85 ser’i de), Xozat ra, Tanerê Lolu rao, Lolızo. Mı ve Evkat Uşêni ra (Aygün) Tanerê Lolu de, çê Ap Efi de qesey kerd. Ap Efi ’38 de dırveti gureta, meselê ’38i ke ma rê qesey kerdi, ma tene ki namê zonê ma sero qesey kerd (20.12.2007, sate16:30).
(…)
Evkat Uşê Na K'urr ve Kırmancia jüyê?
Ap Ef K'urri, inu ra K'urri vanime, Kırmanc vanime.
M. K. Ho ra se vame ma, ma kamime?
Ap Ef Ma Elevime yau, ma Elevime.
Evkat Uşê Zonê ma de se vanê?
Ap Ef Zonê ma de ki vanê, Kırmanc vanê, inu ra ki K'urr vanime.
Evkat Uşê Na Kırmanc Eleviyo?
Ap Ef Kırmanc Eleviyo.
M. K. Hama tu sata bine vake K'urru ra ki vanê Kırmanc.
Ap Ef Yau iste ma nıka vanime K'urri, i ki ma ra Kırmanc vanê.
M. K. Hama i ho ra ki Kırmanc vanê.
Ap Ef Ho rê ki Kırmanc vanê, ma rê ki vanê. Ma inu rê vanime sıma baxserê, ma baxserime.
M. K. Namê zonê ma çıko, na zono ke ma qesey keme?
Ap Ef Dımılkiyo yau.
Evkat Uşê Zazaki ki vanê apo?
Ap Ef Yau Zazaki ki vanê, Dımılki ki vanê.
M. K. Kırmancki ki vanê?
Ap Ef Kırmancki ki vanê, Dımılki ki vanê, Zazaki ki vanê, Jüanê Ma ki vanê iste heni.
9. Ap Hesen (100 ra jêde). Ma Gazıke de Ap Heseni de qesey kerd. Ap Hese Sılemanızo, serrê ho se ra jêderê (10.02.2008, sate19:09):
M. K. Apo ma rê ho tene dana naskerdene?
Ap Hese Namê ho vaji?
M. K. Heya.
Ap Hese Namê mı Heseno, namê piyê mı Sılemano, Sılemanê Usênê Momıdi vanê.
M. K. Sıma kamıji dewe raê?
Ap Hese Kurnu rayme. Kurnu mazra Çığêka. Ma bover ra ameyme, Hopıke ra, Korkes ra ameyme. K'alıkê ma amo, amo t'a.
(…)
Ap Heseni ke ma rê meselê ’38i qesey kerdi, peyniye de ma tene ki namê zonê ma sero qesey kerd:
M. K. Apo namê na zonê ma çıko?
Ap Hese Zonê ma, Zazaki vanê.
M. K. Nu Zazaki Zazau ra yeno?
Ap Hese Ma Zazau ra, tabi indi ine ra yeno.
M. K. Ma namê mıletê ma çıko?
Ap Hese Sene mıleto?
M. K. Mesela na Tırku ra vanê mıletê Tırki…
Ap Hese Ma mıletê ma rê ki mıletê Dêsımi vanê.
M. K. Ma na Zazay ki mıletê dêrsımiê, ya ki i zovinaê?
Ap Hese Zazay yê hetê Paloê.
M. K. Apo na Herre-Werre zonê komio?
Ap Hese Herre-Werre yê Pilvanckuno, yê K'urruno, yê Kürdu beli nêbeno, yê Kürdu zonê ho çêsitenao.
M. K. U Kürt Tırki de vanê, zonê ma de se vanê?
Ap Hese Kırmanciê.
M. K. Taê vanê K'urr.
Ap Hese K'urri, i Kırmanc vatêne, na peê coy ki K'urri vanê.
M. K. Ma u Kırmancki zonê K'urruno, ya ki…
Ap Hese Ya, zonê K'urruno, Kırmancki zonê K'urruno, hama zonê dine u nisanê dine ayreo (zovinao), yê na Pilvancku ayreo.
M. K. Yanê ferq esto.
Ap Hese Ya, Pilvancku, Xırancku, a yê Hizolcku, yê dine ayreo.
M. K. Apo ma taê na zonê ma ra vanê Dımılki.
Ap Hese Dımılki zonê mao.
M. K. Yanê heni vatêne, heni niyo?
Ap Hese Ya, heni vatêne, Dımılki zonê mao.
PDF: http://zazaki.de/zazaki/NamezonemaseroTamMK.pdf
