| Navigation : Yönetim |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
DR. ZILFİ SELCANİ DE ROPORTAJ
M. H. (Munzur Haber): Bıra Zılfi ma rê ho dana naskerdene?
Dr. Z. Selcan: Ez Pax rao. Mı Mamekiye de wend. 1964 de lise ra bıriyo ra şiyo Almanya. Dortmund de mühendisena makina qedenê. 1973 de şine Berlin, Universita Tekniki de devam kerd. 1979 ra tepiya çor seri universita de ilımê mühendiseni de gureune. 1984 de kotune ilımê zoni. Rew ra ve nat hewes u meraqê mı zon u kulturê Zazaki sero zof bi. Berlin de Universita Tekniki de, enstituyê zoni de, Zazaki (Kırmancki) sero doxtora kerde.
M. H.: Tı ilimê zoni sero gureena, karê ho sero ma rê tenê qesey kena?
Dr. Z. Selcan: Karê mıno ilmiyo vırên doxtorawa (1998): Grammatik der Zaza-Sprache, Dersim-Dialekt (Nord-Dialekt) [Gramerê Zonê Zazay, Lehçê Dersımi (Lehçê Cori)]. Gramerê Zazaki eve xelê emeg ame meydan. Çıke gramero kılmek niyo; hem eve teferruato, hem ki gramero de ilmiyo. Parço vırên de, alimunê zoni ke koti qalê Zazaki kerdo, ardê pêser. Parço dıyin u hirêyin de ki lehçecênia Ḳuṙun u Tırku sero qal beno; lehçecêni eve usılê ilımê zoni ita de kerdo puç; zurê Ḳuṙun u Tırku veti meydan.
Karo de bin ki oncia Universita Tekniki de projia de ilmiya: Zaza-Deutsches Textkorpus [Korpusê Teksti eve Zazaki u Almanki]. Na projia 2001 de sıfte kerd, dı seri devam kerd. Karê projia dokumantasyonê edebiyatê Zazay (Kırmanci) bi. Hata nıka mı xelê lawıki, sanıki, meseley ve qeseykerdene ra gureti teyp. Proẋramê projia u bi ke, na materyalê zoni, kompüter de bınoşiyo, hem ki tercümê Almanki bo. 93 lawıki eve nota noşti, ilımê muziki de ṙaa vırêne lawıkê Zazaki (Kırmancki) nota kerdi.
Nıka zu projia de newiye ken hazır. Wazan ke karê dokumantasyonê edebiyatê Zazay (Kırmanci) Universita Tekniki de, Berlin de devam kerine.
M. H.: Zazaki koti qesey beno?
Dr. Z. Selcan: Vilayet u qezê ke Zazaki tede qesey beno naê: Dêrsım, Erzıngan, Şêvaz (Zara), Xarpêt, Bingol, Şiverege (Urfa), Diyarbekir (Merkez, Piran (Dicle), Hani, Çermuge, Lice), Varto (Muş), Xınıs (Erzurum). Taê dewunê zovina vilaatun u qezunê binu de ki Zazaki qesey beno. ẋerta zonê Zazay (Kırmanci) gramer de esta.
M. H.: Namê mıletê ma çıturi vajino?
Dr. Z. Selcan: Almani çıturi ke ho ca ve ca zovina name kenê, vanê “Preusse (Prusyayız), Bayer (Bayerız), Westfale (Vestfalız)… fılan”, mıletê ma ki ca ve ca ho eve hirê namu name keno, vano: Kırmanc, Dımıli, Zaza. Sarê Bingoli u Xarpêti ho ra vano Zaza. Vırende aşira Zazay biya; namê na aşire biyo namê mıleti. Sarê Şiverege ho ra vanê Dımli. Dımli Deylem ra pêda biyo. Deylem, Deylemistan Iran de, cêreniya Dengızê Xazari de leê Xorasani de zu cao. Cao ke taê aşirê Dersimi cı ra amê, uzao. Sarê Dêrsımi u Erzıngani hora vano Kırmanc. Hama sarê Vartoy u Xınışi ho ra heni nêvanê, i Ḳuṙu ra vanê Kırmanc. Çıke Ḳuṙ u Kırdaşi ki ho ra vanê Kırmanc (Ḳurmanc). Nae ra gore Kırmanc namo de zelal niyo: Dêrsımız u Erzınganıji ho ra vanê Kırmanc, Ḳuṙi ki ho ra vanê Kırmanc (Ḳurmanc). Hama kês zonê kêşi fam nêkeno, yanê baxse mıletê.
M. H.: Namê zonê ma çıturi vajino?
Dr. Z. Selcan: Namê zoni eve namê mıleti (halk) vajino; Zazaki, Dımılki, Kırmancki. Dina de ilimê zoni de namê zonê ma eve Zaza nas biyo, hem ki Anadoliye de. Coka mı namê grameri nae ra gore na pa. Zaza Dili Grameri. Dımli u Kırmanc ne heto enternasyonal de ne ki Anadoliye de nêzonine. Hem zonê ma, hem ki mıletê ma eve Zaza nas beno.Dina ke ma ve u name nas kena, ma ki namê ho heni qewıl kerime. Yanê ilım u siyaset de zonê ho ra vajime Zazaki (Zazaca), mıletê ho ra ki vajime Mıletê Zazay (Zaza Halkı). Hama qeseykerden u edebiyat de ke namê bini ki, yanê Kırmanc, Dımli vajiyo normalo.
M. H.: Hetê ilımi ra Zazaki sero hata nıka çı kar biyo?
Dr. Z.Selcan: Zazaki sero karo ilmi vırende lenguistê Urışi 1856 de Rusya de sıfte kerd. U waxt hervê Tırk u Urışi beno, taê benê heşir. Ilımê zoni sero çıẋırê newey bi vi ra, meraqê zonu zof bi. Coka Akademiyê Rusya Peter Lerchi rusneno ke, şêro materyalê zoni qeyd kero, analizê grameri bıkero. P. Lerch hirê asmi uza wertê ine de maneno, Zazaki ki qeyd keno, tekstu neşir keno. 1864 de lenguistê de Avusturya, Friedrich Müller, tekstunê P. Lerchi hetê grameri ra analiz keno. 1906 de alimo Alman Oskar Mann yeno şerq ke, zonunê iranki sero hem materyal top kero, hem ki analizê grameri bıkero. O. Mann yeno Şiverege, uza Zazaki qeyd keno. Dıma yeno Xarpêt, asmê ki uza Zazaki qeyd keno; wazeno ke bêro, heftê ki Dêrsım de vındo, materyalê zoni top kero, hama waxto ke Pêrtage de eve Ḳeleke ç’em de sono bover, ostor xuye keno, nêşkino bêro.
O. Mann ke gramerê Zazaki analiz keno, caê Zazaki wertê zonunê iranki de tespit keno. Hata u waxt gramerê Zazaki analiz nêbi vi, coka lehça Kırdaşki (Kürtçe) say kerdenê. Hama eve analizê O. Manni vejino meyda ke, qeydê gramerê Zazaki zovinaê. Coka raa vırêne u vano: Zazaki ‘Kürtçe’ niyo, baxse zono.
O. Mann ke 1917 ine de mıreno, akademiyê Prusya Berlin de vazife dano Karl Hadanki ke, karê O. Manni devam kero. K. Hadank 1932 de, Berlin de gramerê Zazaki raa vırêne neşr keno. Na karo ilmi ra nat, heto enternasyonal de, ilımê zoni de Zazaki wertê familya zonunê iranki de baxse zon say beno.
Alimê Sovyetu ki Zazaki sero gureenê. Iranistunê Urışi ra karê Oranskij (1979) u Rastergueva (1990) tarıxê zonunê iranki seroê. Ita Zazaki ra ki xelê misalu danê.
Linguisto Amerikanız, Terry L. Todd Almanya de Zazaki sero gurea, zon mısa. Zazakiyê Şiverege ra orneg guret, gramer nost. T. L. Toddi 1985 de Universita Michigani (Amerika) de gramerê Zazaki kerd tezê doxtora.
Linguistê Amerikanıji M. Sandonato (1994) ve M. C. Jacobsoni ra ki (1993-97) Almanya de Zazaki mısay, hemki grameri sero gureay, xelê emeg da cı.
Indogermanisto Alman, Prof. Dr. Jost Gippert ki universita Frankfurti de Zazaki rê bi alaqadar. Tarıxê Zazaki sero nosto de hewl vet, 1996 de neşr kerd. Lenguistê Almani Ludwig Pauli Zazaki sero karê doxtora vet.
Xelê alimunê binu ki nostunê ho de qalê Zazaki kerdo; teferruatê ho gramer dero.
M. H.: Nıka Avrupa de Zazaki sero çı gurenais esto?
Dr. Z. Selcan: Hetê ilımi de Universita Viyana de zu indogermanisto Avusturyayız Zazaki sero derse dano.
Almanya de sukunê Mannheim u Duisburgi de qursê Zazaki estê.
Internet de ki xelê kar beno. Xelê nostê Zazaki internet de vejinê.
M. H.: Taê ida kenê ke, Zazaki lehçê de Kırdaşkiyo (Kürtçe); tı se vana?
Dr. Z. Selcan: Yê na mesela dı hetê ho estê: heto siyasi, heto ilmi. Idakerdena siyasiye de, taê wazenê ke zu mıletê bini bınê bandıra ho kerê, welatê i mıleti ki ho rê mal kerê. Eve hile u idakerdene vanê zonê sıma lehçê de zonê mao. Sıma zonê ho ca verdê, bêrê zonê ma qesey kerê. Nu siyasetê asimilasyoniyo. İran de hokmat zonê Kurdu rê vano lehçê Farski. Yanê vanê zono esas yê mao, Farskiyo. Yê sıma lehçeo, zono esas niyo. Hokmatê Tırki ki hata nêjdi ida kerdêne ke, Zazaki Kırdaşki (Kurmanci) lehçê Tırkiyo: Zaza-Türkçesi, Kurmanc-Türkçesi. Hokmatê Tırki seṙunê peênu de na ida caverdê, hama siyasetçi u miliyetçiyê Ḳuṙu hona ida kenê ke, Zazaki lehçê de Kırdaşkiyo (Kürtçe). Miliyetçiyê Ḳuṙu (Kırdasu) wazenê ke zonê ma Zazaki asimile kerê, werte ra wedarê, ma ki Ḳuṙ kerê. Siyasetçiyê Ḳuṙu, Dêrsım de hesnaena mı ra gore, propaẋanda ho de vanê ke ‘esas dil Kürtçe dir; Zazacayı bırak, Kürtçe öğren.’ (zono esas Kırdaşkiyo; Zazaki caverdê, Kırdaşki bımısê.). Nıka Dêrsım de Ḳuṙci na propaẋanda kenê. Ita ra bêli beno ke lehçecênia Tırkun u Ḳuṙu asimilasyoncêni u şovenizmo.Tavi iê ke zon u kulturê Zazay (Kırmanci) ra has kenê, haqa mıletê Zazay (Kırmanci) mudafa kenê, gêreke verva na lehçecêni vejiyê, lez bıkerê. Vinıtena ilımê zoni lehça sero zovinawa. Siyaset ve ida beno, hama ilım ve ispat beno. Ilım ida qewıl nêkeno. Siyasetçiyê Ḳuṙu ne ilım tede kenê, ne ki zoni sero gureenê, hama koṙakoṙ, huskahusk ida kenê ke, Zazaki u Guranki u Lurki lehçê ‘Kürtçe’ê. Halvı ke na zoni baxse zoniyê, gramerê ho zovinao. Gramer ke zovina bi, kês kêşi fam nêkeno. Alimunê zoni çonday seṙa ke na zoni analiz kerdê. Uza ra vejino meydan ke, gramerê na zonu zuvini ra zovinao. Gramerê Zazaki u Kırdaşki (Kürtçe) zuvini ra xelê düriyo. Cokao Kırmanci (Zazay) ve Ḳuṙu (Kırdasu) ra zonê zuvini fam nêkenê. Dina de pêro alimê zonu Zazaki u Kırdaşki (Kürtçe) lehçe nê, baxse zon say kenê. Eve zovna qese: Zazaki ‘Kürtçe’ niyo, baxse zono. Mıletê Zazay (Kırmanci) ki ‘Kürṭ niyo, ho ve ho baxse mıleto.
M. H.: Tırkiya wazena ke ezê dulgerunê Avrupa vo; mesela mıletê Zazay (Kırmanci) se bena?
Dr. Z. Selcan: Qanununê Avrupa de her mılet hem hetê zon u kulturi ra, hem ki hetê siyaseti ra serbesto. Na durum ra gore, mıletê Zazay (Kırmanci) ke temsilênia huya siyasiye biaro meydan, mektevu de eve zonê ho derse bıwazo, radon u televizyon de zonê ho vezo, hokmatê Tırki mecburo ke nayine qewıl kero. Eke qewıl nêkero, u waxt qanununê Avrupa rê ters kuno. Mesela Almanya de, mektev de eve Tırki ki derse danê, Tırki u zovina zoni radon u televizyon de vejinê. Tırkiya ke biye ezê dewletunê Avrupa, a ki gêereke haqa mıletê Zazay (Kırmanci) na het ra qewıl kero.
M. H.: Mıletê Zazay (Kırmanci) siyaset de haqa ho çıturi bıcêro?
Dr. Z. Selcan: Serto vırên uyo ke, wendoẋ u siyasetçiyê Zazay (Kırmanci), ho hetê zon u tarıx u siyaseti ra nas kerê, organize bê, haqa hoa demokrasiye bıwazê, sero lez bıkerê. Wertê mıletê Zazay (Kırmanci) de ferqê dini u zovina ferqê sosyali estê. Çıturi ke Tırku de, wertê Kırdasun u Ḳuṙu de elevêni u sunêni esta, mıletê Zazay (Kırmanci) de ki letê ho eleviyo, letê ki suniyo. Hama sıre ke ame siyaseto milli, u waxt Tırki, Ḳuṙi (Kırdaşi) elevi u suniyê ho pê zuvini cênê. Iyê ke Zazaki qesey kenê, elevi bê, suni bê, gêreke ho nas kerê, zonê ho rê wair vejiyê, hetê sıyaseti ra organize bê, ho rê haqe bıwazê, haqa ho sero piya lez kerê. Nae ra bêli beno ke, gêreke zu temsilcênıa kultur u sıyasetı bêro meydan. Elvet ke nu zu çıp de nêbeno, ancax game ve game beno. Honde ke temsilcênia siyasiye meydan niamê, Avrupa u Anadoliye de mıletê Zazay (Kırmanci) zoṙ beno wairê haqa ho.Temsilcênia siyasiye bêro meydan ke, verva asimilasyoncênı u inkarcênia Tırk u Ḳuṙi lez kero, mıletê Zazay (Kırmanci) dormê ho de top kero, qewete bo. Ancax ve na qewete haqa mıletê Zazay (Kırmanci) mudafa bena, bınê her tore bandıra ra vezena, kena serbest. Mıletê Zazay (Kırmanci), Dêrsım de bo, Erzıngan de bo, Varto u Xınıs de bo, Bingol u Xarpêt u Diyarbekir u Şivereg u Çermug de bo, wertê siyasetunê Tırk u Ḳuṙi biya parçey purçey. Çıke hata nıka temsilcênia siyasiye meydan niama. Hetê dini ra ki sarê Dêrsımi kenê bektaşi, eve bektaşêni ki kenê Tırk. Yanê harekêtê elevênia siyasiye tırkênia; bınê namê elevêni de mıletê ma kenê Tırk. Halvı ke dinê Dêrsımi bektaşêni niyo, baxse dino. Sarê Dêrsımi eve zonê ho Zazaki (Kırmancki) düa u mınete keno, cem gırê dano. Nıka, eve propaẋanda taê mordemunê dewlete kerdo Tırki. Nu ki asimilasyono; gêreke verva ney lez bıbo.
Heto bin ra ki, miliyetçiyê Ḳuṙu ki wazenê ke, Dêrsım Ḳuṙ kerê. Hadiseo peên mesela belediya de bêli bi. PKK/Kongra-Gel/DEHAP mordema ho arde kerde aẋaa sarê Dêrsımi. Nu ki sarê Dêrsımi rê zof ayvo. Hama çı hêf ke, sarê Dêrsımiê ke xapiyê, kotê bınê propaẋanda PKK/DEHAP, ine ve ho rey do cı, kerdo na fênde: Kêlpiç şiyo derdê kêmeri rê bervo. Yanê sıliye ke voṙê halê ho se beno! Sıliye ke voṙê, kêlpiç beno vıla, kêmere rê ṭoa nêbeno. Sarê Dêrsımi derdê ho rê nêbervenê, sonê derdê sari rê bervenê. Miliyetçiyê Ḳuṙu ki nıka verva qazanta Munzur Haber qazanta veta: ‘Dêrsım’de Yeni Hayaṭ. Haqa fesivalê 2004 ine de, nostê seri ki niya ro: ‘Dersim’de Kürt dili tartışıldı’ (Nr. 2). Eve na qazanta nıka Dêrsım de propaẋanda Ḳuṙcêni kenê. Nae ra gore, wendoẋ u siyasetçi u şinatkarê Zazay (Kırmanci), iyê ke serbestiya mıletê ho wazenê, zon u kulturê ho ra haskenê, gêreke ṗoşti qazanta Munzur Haberi dê, daina qewetın kerê. Munzur Haber welat de vengê mıletê Zazay (Kırmanci) bo.
M. H.: Avê berdena Zazaki sero çı lozımo?
Dr. Z. Selcan: Zazaki (Kırmancki) zof zono de Ḳano. Çond hozor seṙe ra ve nıka amo. Hama bınê zulım u asimilasyoni de nıka biyo zar, koto tehlike. Zon ṙoê zu mıletiyo; edebiyat u adet u torey eve zon vajinê. Zon ke bi vindi, kultur ki tey mıreno. U mılet ki indi werte ra darino we, beno vindi. Mıletê Zazay (Kırmanci) tarıxê ho de daima verva zulım u asimilasyoni vejiyo, serbestiya ho mudafa kerda. Niya ra tepiya ki, seweta serbestiya zon u kultur u mıleti, gêreke lez devam kero. Zu zon ve qesey kerdene pay ra maneno, beno qaim.
Gama vırêne: Durımê Zazaki niyaro: Dêrsım de pili, cini u cüamerdi, niadan ke ho werte de Zazaki nê, Tırki qesey kenê. Çê ho de, ho werte de zonê ho nê, zonê sari, Tırki qesey kenê. Domonunê ho de zonê ho qesey nêkenê. Cokao ke azo newe zonê ma u piyê ho nêmısenê, benê Tırk. Na durım gêreke bıvuriyo. Mordemê zonaaẋi, wendoẋi gêreke hem ho werte de Zazaki qesey kerê, hem ki mıleti ra vazê, temey kerê; qazanta de ki daima qalê na mesela bıbo. Domonunê ho daima eve zonê ho bımısnê, tey Tırki qesey mekerê. Çê ho de, ho werte de, çarşi de, dukanu de, banka de daima zonê ho qesey kerê. Nae indi qeyde kerê.
Gama diyine: Zu ki Zazaki gêreke qurs u mektev de cı salıx diyo, bımısniyo. Zu qursê de Zazaki gêreke rabo. Na qurs de azo newe, domoni, iyê ke Zazaki qe nêzonenê, iyê ke kêmi zonenê, gêreke qurs de bımısê.
Gama hirêyıne: Radon u televizyon de gêreke Zazaki vajiyo.
Gama çorine: Xelesnaena edebiyatê mıleti (halk edebiyatı). Sanıku, lawıku, meselu … fılan bıcêrê teyp, dokumentasyon bıkerê. Pil u kokımê ke na edebiyat hona zonenê axır mırenê, u edebiyat ki tey kuno bınê hardi. Cokao ke na edebiyatê qesey kerdene gêreke bıcême teyp, merdene ra bıxelesnime.
Gama ṗoncine: Daima eve zonê ho Zazaki bınosê.
M. H.: Nae ra tepia Zazaki sero çı kar kena?
Dr. Z. Selcan: Nıka wazen ke Universita Berlini de zu projia de ilmiye hazır kerine. Oncia dokumentasyonê Zazaki sero, karo ilmi sola devam kero. Lawıki, sanıki, meseley … fılan, çiyo ke mı hata nıka do arê, noşinê: pêro piya benê zu ‘Korpus’. Zomonê ra tepiya ki naine ken kıtav, vezan. Na materyalê edebiyati ra taê ki tercümê Almanki benê ke, sola alimê dina ki zon u kultur u tarıxê mıletê Zazay (Kırmanci) sero xeverdar bê, bıgureê.
(Na roportaj Memed Karêri kerd)
Adresa wastena Gramerê Zazaki:
745 pelgi, 2 ẋertê rengıni, ciltkerde, qapaẋ, 24x17 cm, fiyat: 39.- € Oyro/Euro
W&T Verlag, Dresdenerstr. 26, 10999 Berlin
Tel.: (0049-30-616 602 0
Fax: (0049-30-616 602 20
ISBN 3-928943-96-0
Çıme: Munzur Haber, Dêrsım, 03 eylule 2004, Nr. 19, pelge 8
http://www.iphpbb.com/board/ftopic-33096965nx69579-111.html
http://www.vengezaza.com/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=2
http://www.radiozaza.de/ZILFI%20SELCAN%202007/ALIM%CA%20ZONI%20DR.htm
http://www.zazaki.de/zazaki/reportaji/MH_ZilfiSelcani_de_roportaj.htm
|
|
|
|
|
|
| |
Bütün hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeden yayınlanamaz.
|
|
|
|
|
|
|
|
