Hêrsê Munzuri

Celal Yıldız

Çhemê Munzuri jê verecoy nêzıngêne. Çhemê Munzuri ve koê Munzuri ra, wa u bıraê jubiniyê khani bi. Taa se-serru ra nat pia huyiyêne u pia bervêne. Kamo ke remêne, amêne cı, bertengê dine de sevekiyêne. İne na weşiya xuya derge de coru
qe bêbextiye nêkerdvi. Sahadê xo Duzgın Bava bi, Çewres Aspor bi.

Jiargeyê ke na kou derê, têde sahadê xo bi. Na koê xuyê ke, sero coru vore kêm nêbiyêne, nêzon ke se bi cırê! Veng era cı nêkotêne.. Çhemê Munzuri tıvanê hêrêdiay vi bıraê xora?

Hey koê Munzuri!
Hey Bıra!
Bıraê mınê khal u belay!
Na bêvengêni çıka?
Malê tuyo pheskiyo ke koy´ve koy sera çıngdano, kuyo?
Zarancê tuyê rındekê ke her roz wanenê, kuyê?
Kuyê, mılçıkê tuyê ke serê na dina de zobina caê diayene ninê?
Vorekê tuyê ke qırrenê, miyê tuyê ke çerenê kotiyê?
Bırrê tuyo morjen ki hao endi khêwe nêbeno!
 Kuyê, çênekê tuyê beznebari, vêyvikê tuyê sermoniki, xortê tuyê semt u çhêri? Kuyo qomê to? Kuyo, vengê tuyê dawul u zurna.

Kuyo, vengê çhekê tuyo ke veyve de zıngeno?
Kotiyê, apê maê ke phoncsey metro düri ra haki de nanê pıra. Kuyê, i dewızê tuyê saf u pakê delali?
Çaê endi nêhesnen vengê dewızunê tuyê derdepırru, lawık u şüarunê dine?

Ez ke sodır fêjir ra hêsarbiyêne, her roz eve vengê şüarunê tuyê Zazaki/kırmancki ustêne ra. Jê mae gos nêne´ro na domanunê xuyê gılê koy ser. İne ke çığa zerre ra vatêne, ez ki honde nalêne, jivêne. İne ke çığa lawıkê çêfi vatêne, ez ki honde biyêne sa, cêriyêne de. Nıka na merdena bêvenge çıka?

Ma, bırr u gerisunê ma sero ke isonê ma nêbi sa, maneno ke qedrê thaway?
Hukmê ma çınayrê lazımo ke o waxt!
İson ke şi, o zon, i lawıki, o kultur, i mirçiki, o malo phesk u i zarancê neqeşiayi ke bi vindi, şi; çıtur yêno zonayene qedrê to?
To sero ke thamıri nêcıniyay, kam serva to kılamu nusneno?
Kam lawıku vezeno to ser?


foto:Dersimli çocuk 38'de Sabiha Gökçen'in Dersim'e attığı bomba parçaları ile oynuyor...

Bıra Ko!
Zonena ke 38´ra nat dezê mı coru kêm nêbiyê! Coka, tıp-teyna, nia xorê ğeriv eve jivayis u nurrnayis son. Na qedero şia sıfte 38´de ame ma sare, yaxê ma nêverdano ra. Hata 1948´e ma na dejiye, na bêkeşiye pia onte. 37-38´de tı qomê xorê wayir nêvejiayvi. Des-hazaru ra jêde kês kewtvi bınê perr u pêsê to ke, uza bıxeleşiyo. Çhêl-çhuk, cêni u çêney pêro-pia amêy qırrkerdene. Cêni u çêneku nêwast ke dısmeni dest kuyê. Coka, xo tırr u gerisu ro est war. Gere ke namusê xo dısmeni dest bıseveknêne. Ayê ke goneweru dest ra xo sevekna; sevekna. Ayê ke pêyde mendi, des serri surgınê rozşiwari (ğervi) kerdi. Dêrsım, des serri mıntıqa meine/yasaxe ilan kerdvi. Qulê Haqi besenêkerdêne ke bêro Dêrsım. O waxt ki to bêçare mendvi...

Bıra Ko!
Ma, pia zaf dezê gırani onti, pia zaf bervayme. Bızone ke, na hal, tarixê tode vindkerdena dıyina. Des serri surgınênia qomê ma tıvana ma vira şiye?

Çı bi ke, o waxt bırr u gemê ma khêwe mendi vi. Theyr u thuri, heywanê yavani coru ma têyna nêverdayme. Eve qomê xora 48´de ma reyna pıloşiayme jubini ro, jubini ra has kerd. Kesreta gırane pêyde mendi vi. Ma pêro-pia şime Duzgın Bavay u Çewres Aspori sero sondi werdi ke, qetiya reyna jubini ra cia mebime!

De vaze, çıra nêmê se-serreo ke tı qomê xuyê delali rê wayir nêvejina?
Zerr u cigerunê xorê, mirçıkunê xorê, malê xuyê kırr u bırrê xorê wayir nêvejina?
Bırrê to haê bi sakil u tholebisk!
Niade! Gem u bırrê kounê binu halê marê çıtur huyinê.

Bıra Ko!
Sermayime sarrê teveri ra. Nêzoneme ke, ma kami rê bêbexteni kerda! Guna u xeta ma çıke biye. Çaê wela merdu sana´ve ma ro!
Çıko ğezevê na Haqi ma sero!..
Reê niade, ma nao oncia teyna mendime! Oncia qomê ma dırvetıno!..
Oncia mıletê ma surgıno!..
Oncia qersuni rışinê ma sero! Oncia mıntıqa yasaxa...
Zımustono, serd u pukoo! Çêl-çukê ma oncia ra u wolağu ra pêrsano!
Oncia no çı şin u şivano gıno wertê qomê maro...

De hey Bıra!
Derdepırr bıra!
Sew u sodır nalayis u jivayis ra çımehêştır bıra.
Ezo ke berz u rezê kou têdınewu.
Ezo ke wayirê ewliya u jiarune.
Mıno ke verva na têde jiar u diaru sondi werdo, od kerdo.
Coru qe yena´ro mı, ez qomê Dêrsımkhaniye rê bêbexteni bıkeri. Mı hata nıka qe kêşi rê bêbexteni kerda? Ez hên berz u rezune ke, eskerê Yavuz Sultaniyo ke pêro Elewiyê Anadoliye qırrkerdi, o bile nêrest´ve gılê mı. Ordiyê Osmani hata 38´i des u ju rey verremiya ra mı ser, hama bese nêkerd ke Dêrsım kuyo, ey bijero´ra xo ver.
Her rae ki koê mınê berji u qomê mı hover da, cengê xode ser vejiya. "Dêrsımi rê sefer/galme beno, zafer/serdest nêbeno" dove vatene Osmanij rê.

Coru beno ke; ju bırr theyrê xo bısevekno, hama ju ko qomê xo bınê perrunê xode mesevekno? Tıvana ez honde bexteşiawu?
To qe diyo, qe hesno ke mı coru qulo bexteyaro çhêr bınê perrê xo nêsano? İspotê ney çond rey hetê mıra amo kerdene?
Saê ke zerê mıra goni nêsona, çıko!
Tıvana, na merdena bêvenge zerrê mı nêkoçena ha!
Hama çı fayde ke, dewrano korro, se bıkerime.
Se bıkerime, dina hometa khana vırene niya.
İson, isono vıren niyo.
Dem, demo vıren niyoo!
To ama derdunê mırê bervena. Ya ez derdunê kami rê bıvêşi?

Hey, çhemê Munzuri!
Tı bınê pêsê mıra dana pıro, ververê mıro, wertê der u derxulu ro sona. Hên sona ke, -hey Bıra! xo sero ju mı, ju ki asmênê khêwi vênena. Ez ki serê xora dina u homete vênon. Hem pêyniya dina, hemi ki axıriya xo u yê cüamerdiye vênon.

Qul-Oli endi na serrunê peyênu de biyo jê robotu.
Tıvana aqılê xo kerdo vind.
Hiroşima de se kerd zonena, ju-khêka bomba atomi?
Hey Bıra! Tı nêzonena, nêvênena hala jukhêke bomba atomi çond hazaru ra jêde ison, çhêl-çhuk qırrkerd. Eve hazaru ra mılet seqet verda. Ju-khêka bomba atomi, hazar qat mıra jêder dengızu erzena têwerte, kena pıxarın u qilerın. Tede moseu wes nêverdana. Çhemê dina-hometê ke cêr rayê, dêşt u ovawu derê, pêro bi ağuyin, bi qilêrıni. Endi zerê i çhemu de
candey nêweşinê. Mosê i çhemu endi ninê werdene, xevera to cıra esta?
Hona ke ağwa to berreqina, khêwe kena.
Hona ke mosê paki zerê ağwa tode kaykenê, na hal qedrê berjiya serê mırao coka.

Ri verde vatene zora, hama na berzêna serê mı hata 38 dewam kerd. 38 de dısmeni eve tiyaru phoşta mı sera perray ra, cor de bombey rısnay mı ser. Hata na waxt; ne mı, ne ki qomê mı çiyo nianen di vi, ne ki amey vi ma sare. Hazaru ra mıletê ma; çhêl-çhuk eve na bombe u qersunu ame kistene, ame kok-kerdene.

Dıma amê serra Neway. Hewara eve tiyaru ağu çarçê serê ma kerd. Na ağu ki, -welatê demokrasiyo- ke vanê; uza, yanê Awrupa´ve xo pêda kerd. Na ağuyo ke rısna ma ser, her caê mı jê hewrê şiay mınıt vi. Pıloşiay vi her caê mıro jê dırıke, na ağu.
Vorekê mınê ke xorê qirrêne, mirçıkê mınê ke çhivnêne, zarancê mınê rındekê neqeşiayê ke wanıtêne, têde kok ra amêy qırkerdene. Malê mınê kırri/pheski têde vêsay şi, bi wela adıri. Dewızê mı merdi na ağu ra. İyê ke mendi ki surgınê ğeriviye kerdi. Na dejiya mına gırana dıyine biye, weşiya tarixê mıde.
Coka, neyra wa "merdena bêvenge.."

Hey çhemê Munzıri!
Hey bıraê mıno delal!
O koê Munzuriyo ke her waxt khêwe kerdêne, nıka çaê biyo jê cendegi? Çımê to qe era cı nêgıneno? Niade, koê Munzuri sermayino xora. Verba dısmeni sermayino. Oncia eve kesreta qomê xo mendo. Oncia hêrs kuto´ve zerre, biyo pırr.

Hey bıraê m`!
Eve herme u bojinê xuyê dergu, xevere bırasne qomê mı!
İyê ke gegane yênê diyarê to, yênê çımeê tora ağwe sımenê; gosunê dine de khurr ke!
Vaze: "Munzur endi Munzuro vıren niyo!
Zerê Munzuri ra goni sona.
Koê Munzuri zerrê ra jiveno!
Derdê xo gıranê, bêçarewo."
Qomê mıra vaze ke: "Eve hazaru ra şiyayena cêncu nêbeno.
Eve usılunê khanu xeleşiyane ki nêbena.
Xeleşiye kou sero niya.
Bêrê war endi. Bêrê ovawu, bêrê suku, pawulku kuyê.
Bêrê wertê milyonu qeleviyê ke, na barbarên u na zulımi ra raxeleşiyê.
Seveta nêheqiye gereke milyonu organize kerê.
Ebe milyaru ra sarrê teveri de qal bıkerê.
Eke ke nia nêbo, endi peyniya ma u dina-hometa.

Tırki ra çarnayisê zazaki: Hawar Tornêcengi
(Tija Sodıri ra ame guretene)

http://www.dersimnews.com/Kirmancki/Hêrsê-Munzuri-500.htm

-------------------------------------------------------------------



 

 Ağaê sariya, şüanê çê xuya
-Alemin ağasısın, kendi evinin çobanı

Ao ke werd ver de, ao ke nêwerd pey de...
-Yediği önünde, yemediği arkasında...

Canda, ard verê feki, berd da feleki.
-Kazanıp ağzının önüne getirdi, götürüp feleğe verdi.

Astor osparê xo naskeno.
-At binicisini tanır.

Astor gorê osparê xo hirreno.
-At süvarisine göre kişner.

Astor gorê gama xo ni, gorê osparê xo remena.
-At, kendi adımına göre değil, süvarisine göre kaçar (koşar)


Astori rê zengi, zengi rê ospar...
-Ata özengi, özengiye süvari ...

Awxa bêvenge ra bıterse !
-Sessiz sudan kork!

Awxa gurre gıran sona.
- Çok (büyük) su, ağır akar.

Axwa ke her tım yena kewze nêcêna.
-Akan su, yosun tutmaz.


Awxa ke nêvındena, kewze nêcêna.
-Durmayan su, yosun tutmaz.


Awxa ke yena, çolıka xo eve xo vırazena.
-Akan (gelen) su, çukurunu kendisi kazar (yapar).


Axwe sona, qum maneno.
-Su gider, kum kalır.


Awxe sero mor nêçişino
-Su üstünde yılan öldürülmez.

Barê ci, ke ci o, pırtkê ci ki ci'o...
-Bir yük bok; bok ise, azıcık bok da boktur.


Bela nêvano, “ez yonu”.
--Bela gelirim, demez.



Cao ke nêbena mırd, vêşaniya xo kefs meke!
-Doymayacağın yerde, açlığını keşfetme.


Can ke nêveciyo, xuye nêvecina.
-Can çıkmadan, huy çıkmaz.



Cêniye esta çê vırazena, cêniye esta çê vêsnena.
-Kadın var; ev yapar, kadın var; ev yakar.


Cirano bêxêr mordemi keno wayirê çi.
-Kötü komşu, (insanı) mal sahibi eder.

Çê ma de qut wena, çê sari de hak kena.
-Bizim evde yemlenir, elde yumurtlar.


Çhem her tım qilıke nêano
-nehir her zaman kütük getirmez.

Çı ke yeno cani rê, bêro mali rê !
-Cana gelen, mala gelsin!

Çı werdo, o kerdo.
-Ne yenmişse, o çıkarılmış.

Çımo ju ke berba, çımo bin nêhuyeno.
-Gözün biri ağlarsa, diğeri gülmez.


http://members4.boardhost.com/derman/msg/1238828699.html